####################################################
MUKTABODHA INDOLOGICAL RESEARCH INSTITUTE
Use of this material (e-texts) is covered by Creative Commons license BY-NC 4.0
Catalog number: M00221
Uniform title: tripurārahasya māhatmyakaṇḍham
Main title: tripurārahasyam māhatmyakaṇḍham

Description: 
Part 2 of gurumaṇḍalagranthamālāyā vol. 28 part 2 from chapter 51 to end.


Notes: 
Transcribed by the staff of Muktabodha under the supervision of Mark S.G. Dyczkowski.

Revision 0: Sept. 18, 2010.

Publisher : 
Publication year : 
Publication city : 
Publication country : India
####################################################

प्.५१४)

एकपञ्चाशत्तमोऽध्यायः 

ललितामाहात्म्ये यागन तुष्टायाः श्रीदेव्याःसमाविर्भावपुरः सरं 
तदद्भुतरूपवर्णनम् 

शृणु कुम्भज ! तेनैवं निरस्ताः सर्वतोऽमराः |
दुःखिताः काननेष्वद्रिदरीष्वन्तर्गुहासु च || १ ||

नदीकुञ्जेषु दैत्येशत्रस्ता दैत्यैरलक्षिताः |
ऊषुर्दीर्घतमः कालं क्वचिद्दैत्यैर्विलक्षिताः || २ ||

आकृष्टास्ताडिताः सेवां कुर्युर्भृत्या यथा तथा |
एवं वर्षसहस्राणामतीतं द्विसहस्रकम् || ३ ||

तदा क्वचित्तु देवेन्द्रो ददर्शाऽङ्गिरसं गुरुम् |
प्रणम्य तं प्राह शक्रः बद्धाऽञ्जलिपुटस्तदा || ४ ||

गुरो! मां पश्य शोचन्तं देवेशं त्वत्समाश्रयम् |
चिराय परिदृष्टोऽसि शिष्ये मयि दयां कुरु || ५ ||

नाऽहं सोढुमितः शक्तः कष्टमेवंविधं विभो |
पुरा विधिः प्रार्थितोऽपि मया भूयः स्वयं जगौ || ६ ||

नाऽधुनाऽस्य प्रतीकारे कालो देवपते शृणु |
प्रतीक्ष कालं कालेन विना नो सिध्यतीहितम् || ७ ||

प्.५१५)

तस्याऽद्य वत्सरा वृत्ता असंख्येया युगात्मकाः |
न तं कालं प्रपश्यामि लेशतोऽपि सुखावहम् || ८ ||

पश्य मां मलिनं दीनं क्षामाऽङ्गं सर्वतो भयम् |
एष कुञ्जः कण्टकितः स्वर्गो नन्दनमेव च || ९ ||

सुधर्मा चाऽत्र मशका गन्धर्वाः स्वरमण्डलाः |
वन्दिनः करटा एते शालूराः स्तुतिवाचनाः || १० ||

रम्भाद्याः खद्योतगणा हंसतूलं शिलातलम् |
उपधानं गुल्मपादो मन्त्राऽह्वानं शिवाध्वनिः || ११ ||

परिषद्बककङ्काद्याः पटवासो महीरजः |
चामराः कण्टकितरुशाखा वात्याप्रवेपिताः || १२ ||

एवं समाचारयुतं पश्यंस्तेन द्रुतं मनः |
नूनं भाग्यं ममैवैतदित्युक्त्वा मूर्च्छितोऽभवत् || १३ ||

तं दुःखमूर्च्छितं दृष्ट्वा गुरुः कारुण्यमागतः |
समाश्वास्याऽमरपतिः प्रोवाचाऽङ्गिरसो वचः || १४ ||

शृणु देवर्षभ! बुधा नाऽनुशोचन्ति कुत्रचित् |
आपत्सु हर्षकलिताः सम्पत्सु समतां गताः || १५ ||

प्.५१६)

सञ्जना विकृतिं नैव गच्छन्ति विशदाऽशयाः |
शोकं जित्वा विमर्शेन सन्धैर्येण महाजनाः || १६ ||

प्रभवन्ति शुभायैव कालमात्रप्रतीक्षकाः |
शृणु तेऽत्राऽभिधास्यामि व्यवसायं फलावहम् || १७ ||

तपसा तोष्य भूतेशं प्राप्तवान् सर्वतोऽभयम् |
न योनिजैर्मानसैर्वा मृत्युस्तस्य शिवेरितः || १८ ||

द्वैविध्यमन्तरा लोके नाऽस्ति कश्चन कुत्रचित् |
देवाद्यैः पुरुषैश्चाऽपि नाऽस्य मृत्युरुदीरितः || १९ ||

अतोऽमरगणैर्युक्तस्त्रिपुरां परमेश्वरीम् |
प्रयाहि शरणं नाऽस्ति रक्षकोऽन्यः कथञ्चन || २० ||

इत्युक्त्वा मारुतं देवं दध्यौ देवगुरुस्तदा |
ध्यातमात्रो जगत्प्राणः प्रणम्य समुपस्थितः || २१ ||

वाचस्पतिस्तमाहाऽथ शृणु मारुत! मे वचः |
त्वं सर्वदागतिः सर्वप्राणश्चाऽपि महाबलः || २२ ||

नय शक्रं हिमगिरेः शिखरं व्योममार्गतः |
शीघ्रमन्यान् सुरान् सर्वान् पावकप्रमुखानपि || २३ ||

ततस्ततो दैत्यगणैरानयाऽलक्षितो भृशम् |
तत्र पौरुषयोगेन साध्यं सर्वसमीहितम् || २४ ||

प्.५१७)

ओमित्युक्त्वा निमेषेण देवान् सर्वान् समानयत् |
समेता हिमवच्छृङ्गे शक्राद्याः सर्वतोऽमराः || २५ ||

अथ वायुं प्रेषयित्वा चाऽनिनाय गुणेश्वरान् |
निश्चित्य भण्डदैत्यस्य विजयाय समीहितम् || २६ ||

त्रिपुरां परमेशानीं विना नेह गतिः क्वचित् |
एवं विधिमुखा देवास्त्रिपुरां परमेश्वरीम् || २७ ||

दध्युः सर्वजगद्धात्रीं निगृहीताऽक्षमारुताः |
एवं तेषामगाद्ध्याननिष्ठानां वत्सरं शतम् || २८ ||

अथ देवा मन्त्रयित्वा त्रिपुराप्रीतिहेतवे |
महायागेन त्रिपुरामयजन् तन्त्रमार्गतः || २९ ||

समाप्तेऽथ महायागे मन्त्रद्रव्यसुसम्भृते |
यत्र ब्रह्माऽभवद्ब्रह्मा आचार्यो गुरुरेव च || ३० ||

ऋत्विजः शिवविष्ण्वाद्या यागे तस्मिंस्तदाऽभवन् |
प्राप्तेऽन्त्यदिवसे तस्मिंश्चिद्भावप्रविभाविते || ३१ ||

यागवन्हौ चिदाकारे महाकुण्डसमेधिते |
अयजत् पूर्णयाऽहुत्या गुरुर्ध्यायन् पराम्बिकाम् || ३२ ||

तदा भक्त्या संस्तुवत्सु देवेषु त्रिपुराम्बिका |
प्रादुरासित् कुण्डमध्याच्चिदग्नेर्ज्वलतोऽन्तरात् || ३३ ||

प्.५१८) 

पूर्णाऽहुत्यां हुतायां वै कुण्डे जज्वाल पावकः |
योजनैकसमुच्छ्राया ज्वालाऽत्यन्तं व्यवर्धत || ३४ ||

तत्राऽभवन्महाशब्दः पर्वतस्येव भिद्यतः |
शताऽशनिनिपातात्मा भिन्दंच्छ्रोत्राणि नाकिनाम् || ३५ ||

ततोऽमराणां चक्षूंषिं मुष्णन् प्रौढेन तेजसा |
सकृत् सुदामिनीकोटिसङ्घट्टसदृशच्छविः || ३६ ||

महाप्रकाश उदभूद्वह्निज्वालाऽन्तरे तदा |
महता ध्वनिना तद्वत्तेजसा च बुधास्तदा || ३७ ||

बधिराऽन्धीकृताः सर्वे मूर्च्छिता आपतन् भुवि |
विना गुरुं त्रिमूर्तिभ्यः पतिताः सर्व एव ते || ३८ ||

तत्तेजोमध्यतः प्रादुरासीच्छ्रीत्रिपुराऽम्बिका |
तरुणाऽरुणपुञ्जाऽङ्गसम्प्रदायतनुच्छविः || ३९ ||

विद्युल्लतेव विद्योतत्तनूद्यत्तनुवल्लरी |
विद्युल्लताविकसितापूर्णचन्द्राऽम्बुजाऽनना || ४० ||

कवरीतिमिरौघोद्यत्सिन्दूराऽरुणसुप्रभा |
तारकाजालवद्व्योमकवरीरत्नभूषणा || ४१ ||

प्.५१९)

दीर्घवेणीभोगिवक्त्रनिर्यत्सीमन्तजिह्विका |
सिन्दूराऽरुणलोहित्याऽक्षिप्तकेशनभोऽङ्गणा || ४२ ||

विपर्यस्ताऽर्धचन्द्राऽङ्कफाले राजद्विशेषिका |
कुन्तलाऽलिगणाऽकीर्णविकसद्वदनाऽम्बुजा || ४३ ||

मुखसौन्दर्यसरसीनीलाऽम्बुजनिभेक्षणा |
कन्दर्पकोटिजननमन्त्राऽकूतसमीक्षणा || ४४ ||

क्षीराऽब्धिकोटिलहरीसम्भवाऽपाङ्गसुन्दरा |
चाम्पेयकलिकासम्पत्प्रपोषकसुनासिका || ४५ ||

कुरुविन्दाऽदर्शशोभाप्रोल्लसद्गण्डमण्डला |
अपाङ्गसरिदुन्मज्जत्ताटङ्कमणिनीरजा || ४६ ||

ताटङ्काऽम्बुजसंस्थानमुक्ताऽवलिमरालिका |
कर्णभूषाकान्तिचापकटाक्षशरसन्ततिः || ४७ ||

पक्वदाडिमबीजात्मदन्तलौहित्यदच्छदा |
विकसद्रक्तकुमुदाऽन्तरकिञ्जल्कदच्छविः || ४८ ||

प्रवालदच्छदोदञ्चद्दन्तकुन्दसुकोरका |
मन्दहंसक्षीरनिधिप्रवालरदनच्छदा || ४९ ||

मुखमाणिक्यकमलवृन्ताऽभचिवुकोज्ज्वला |
मणिग्रैवेयकाकल्पलसद्गीवाऽब्जसुन्दरा || ५० ||

पाणिरत्नमृणालोद्यत्पद्मकोशस्तनद्वयी |
माणिक्यदेहलतिकास्तनस्तवकशोभिनी || ५१ ||

प्.५२०)

मुखचन्द्रप्रभाभीतिनिलीनकुचकोकिका |
मन्दस्मितसरित्पूरखेलत्कुचमरालिका || ५२ ||

तनुवल्लीशाखिकोद्यत्पाणिपल्लवलोहिता |
करप्रवालाऽग्रजपाकोरकाऽङ्गुलिमण्डिता || ५३ ||

सृणिपाशधनुर्बाणैर्लसद्बाहुचतुष्टया |
वलयाऽङ्गदरत्नोर्मिकूर्पासविलसद्भुजा || ५४ ||

मुखपद्ममृणालाऽभमुक्ताहारलतोज्ज्वला |
रोमाऽलितनुनालोद्यत्कुचद्वन्द्वाऽब्जकुड्मला || ५५ ||

रोमाऽलिवल्लरीमूलनाभिनिम्नाऽलवालिनी |
नाभिसरोन्नीतरोमलताशैवालवल्लिका || ५६ ||

कौसुम्भरत्नवसनसमाच्छन्ननितम्बिनी |
ऊर्ध्वाऽङ्गधारणामात्रनिमित्तप्राप्तमध्यमा || ५७ ||

सूक्ष्माऽभ्राऽभांऽशुकाऽन्तस्थदृश्यतारकभूषणा |
माणिक्यकदलीकाण्डपारिभाव्यूरुमण्डला || ५८ ||

पद्मरागनिषङ्गाऽभजङ्घायुगसुमण्डिता |
कमठीपृष्ठविभवसूचनप्रपदाऽन्विता || ५९ ||

मणिनूपुरसंराजत्किङ्किणीचारुसिञ्जिता |
विकसत्पद्मसौभाग्यवदान्यपदपङ्कजा || ६० ||

प्.५२१)

पादाम्बुजप्रविलसन्मणिहंसकमण्डिता |
नखचन्द्रसुधास्यन्दहृतसन्नततप्तता || ६१ ||

मरालीमन्दगमनकुलाऽचार्यपदद्वयी |
भक्तवाञ्छावितरणपदमन्दारपल्लवा || ६२ ||

एवमाविर्भवन्तीं तां दृष्ट्वा ब्रह्मादयस्तदा |
दण्डवत् प्रणता भूत्वा जय देवीति तां जगुः || ६३ ||

तत्र वाचस्पतिर्नत्वा भूयः प्रोत्थाय तां पराम् |
पश्यंस्तद्दर्शनोद्भूतहर्षवारिधिसम्प्लुतः || ६४ ||

उत्तंसितकरद्वन्द्वसम्पुटोद्यत्सरोरुहः |
नेत्राऽम्बुजस्रवद्धर्षवारिपूरपरिप्लुतः || ६५ ||

अस्तौषीदतिसुप्रेमभरगद्गदमन्थरः |
रचनाचातुरीमोदैर्मोदयंस्त्रिपुराम्बिकाम् || ६६ ||

प्.५२२)

तव विभवविलासं वर्णितुं मे न शक्तिर्यदिदमपि मयोक्तं तावकी नैव 
शक्तिः |
न हि भवति ततो मे वाक्पतित्वस्य हानिर्यदि भवति तदा स्यात्त्वत्प्रसादस्य 
हानिः || ६७ ||

सुरगुरुरहमेवं वच्मि यत्तत्त्वमेव त्वमहमिदमितीयत्सर्वमम्ब त्वमेव |
तत इह न हि मे स्तो हानिलाभौ तरङ्गे मधुरकटुरसौ वा 
क्षीरसिन्धोरिवाऽन्यौ || ६८ ||

यदिह विविधभेदं प्रेक्षते 
मूढदृष्टिर्मुकुरतलविराजच्चित्रवद्भासमानम् |
यदिदमिह पुरस्ताद्दर्शितं दिव्यरूपं तदपि च कृपया नः 
पूर्ववन्माययैव || ६९ ||

विबुधसमुदयानां स्वं वरं मन्यमानो जननि तव विलासैर्मोहितो 
मूढबुधिः |
तब निरवधिशक्तिं वर्णितुं दृश्यभेदं विहततर्कैस्तैर्थिकस्त्वामजानन् || 
७० ||

विविधवचनजालैरस्ति नास्तीति पक्षैर्विवदनपरमाणां याति कालो वृथैव |

प्.५२३) 

क्षणमपि जगदम्ब त्वत्कलां चिन्मयीं ये निजहृदि विमृशन्तः संस्थितास्ते 
हि धन्याः || ७१ ||

विगतविषयतृष्णावासने स्वाऽन्तरङ्गे विमलमुकुरतुल्ये निश्चले स्वात्मनैव |
तव जननि कलां तां योगिनः प्रेक्षमाणाः परमसुखपदस्थास्ते हि 
धन्या जयन्ति || ७२ ||

इति चिरतरकालं त्वत्स्वरूपं विमृश्याऽन्तरभुवि दृढभावाः 
स्युर्निसर्गस्वभावाः |
तदनु बहिरशेषं त्वत्स्वरूपं मृशन्तः त्वयि परमविलासास्ते हि 
योगीन्द्रपूज्याः || ७३ ||

अहमपि ललिते त्वत्पादपद्मस्य कञ्चित् परिचयमभिगम्याऽन्तः सदा सर्वतोऽपि 
|
वचनविरचनानां चिन्तनानामपि त्वामणु किमपि विना नाऽवैमि तत्त्वां 
नतोऽस्मि || ७४ ||

इति स्तुत्वाऽमरगुरुः प्रणतो दण्डवद्भुवि |
गुणभूता विधिमुखा अपि तुष्टुवुरम्बिकाम् || ७५ ||

जय जय जननि जगल्लयपालनसर्जनविभवे समाचितिरूपे |
सर्वाऽभासनतनुरपि वितता संविदनुत्तरमात्रशरीरा || ७६ ||

प्.५२४)

नैपुण्यमेतद्द्र्पणसदृशं भाहनिरोपेऽप्यतिचित्रं ते |
विजयत्येतत्तव दुर्घटनाघटनाशक्तिर्महती सत्ता || ७७ ||

स्वं रूपं तद्विततमपीश्वरि दुर्घटशक्त्या परिमितरूपम् |
कृत्वा दर्शनदृश्यविभेदान् विधिधान् सर्वान् परिभासयसि || ७८ ||

एवं स्वीयं रूपमनेकं परिमितरूपा पश्यन्ती त्वम् |
बन्ध्कं चित्परिमृष्याऽन्तर्यत्नाद्भूयो भासि यथावत् || ७९ ||

स्वात्माऽदर्शे प्रविततलीलां भावयसीत्थं स्वातन्त्र्यात्त्वम् |
दृष्ट्वा कल्पितमेतत्स्वीयं नन्दस्यनिशं देवि ! नमस्ते || ८० ||

सन्ततलीलामिति यः कश्चन शक्त्या भिन्नस्तव जानीयात् |
स च लोकानां त्वमिव महेश्वरि ! लीलाद्रष्टा नन्दति देवः || ८१ ||

गूढं रूपं तव सविलासं द्रष्टुं शक्ता न हि ये दीनाः |
तेषामेतत्परमं रूपं प्रकटितमक्ष्णोः फलसंजननम् || ८२ ||

प्.५२५)

कुङ्कुमशोणं गुरुकुचनम्रं चन्द्रकलाढ्यं सुलिलतरूपम् |
सृणिशरचापान् पाशं बिभ्रद्वयमिह भूयः प्रणमामस्तत् || ८३ ||

स्तुत्वैवमपि ब्रह्माद्याः प्रणेमुः पादसन्निधौ |
अथ तान् प्राह परमा वत्सा उत्तिष्ठत द्रुतम् || ८४ ||

एषाऽहं कृतसन्नाहा प्राप्ता शत्रुवधाय वः |
किं वोऽभिलषितं भूयः प्रतीच्छध्वं गुणेश्वराः || ८५ ||

त्वमप्याङ्गिरस ब्रूहि वाञ्छितं किं ददामि ते |
निशम्यैवं वचो देव्याः प्रोचुर्ब्रह्मादयस्तत. || ८६ ||

इति श्रीमदितिहासोत्तमे त्रिपुरारहस्ये माहात्म्यखण्डे ललितामाहात्म्ये 
भगवतीललिताऽविर्भाववर्णनं नामैकपञ्चाशत्तमोऽध्यायः || ४२३३ ||



प्.५२६)

द्विपञ्चाशत्तमोऽध्यायः

देवेभ्यः समाश्वस्तेभ्यो वृहस्पत्यनुरोधेन देव्या स्वरूपदर्शनार्थं 
श्रीसुक्तजपविधानवर्णनपुरःसरं मन्त्रिभिः सह 
मन्त्रणमनुभण्डद्वारा देवगणत्रासाय ससज्जीभवनं 
त्रिपुराविर्भाववर्णनम् 


शृणु कुम्भोद्भव ! मुने ! ब्रह्मादिनां वचस्ततः |
प्राहुर्ब्रह्ममुखा देवीं भक्तिनम्रसुमूर्तयः || १ ||

भूय एवं महापत्सु जगतां रक्षणोद्यता |
विधेयममराऽरीणां शत्रूणां प्रविहिंसनम् || २ ||

मातः ! शृणु कथं भण्डदैत्यो भूयस्त्वया हतः |
नूनं त्रिलोचनेनाऽसौ सर्वतोऽमरतां गतः || ३ ||

कथं वाऽमरकार्यं स्यात् कथं चाऽसुरघातनम् |
श्रुत्वैवं धातृमुख्यानां वचः सा प्राह शङ्करी || ४ ||

मा कृथाः पद्मयोने त्वं शङ्कामत्राऽसुराऽहतौ |
माऽहं योनिसमुद्भूता मनसा वाऽपि कस्यचित् || ५ ||

अग्निकुण्डसमुद्भूता स्त्रीस्वरूपाऽस्म्यलौकिकी |
अप्रसिद्धेन चाऽस्त्रेण निहन्म्येनं महासुरम् || ६ ||

शुत्वैवं ललितावाक्यं जहुश्चिन्तां गुणेश्वराः |
अथोवाचाऽमरगुरुः पराशक्तिं कृताञ्जलिः || ७ ||

देवि ! त्वां सर्वजननीमेवंरूपां महेश्वरीम् |
पश्यन्तु शक्रप्रमुखा भूयासुस्तेन पाविताः || ८ ||

प्.५२७)

निशाम्याऽङ्गिरसवचः प्राह सा त्रिपुरेश्वरी |
शृणु जीवशक्रमुखा नैवं शक्तिमयीं तनुम् || ९ ||

ममैते द्रष्टुमप्यर्हा नाऽन्यैर्दृष्टमिदं वपुः |
न हि साधारणः कश्चिदेवंरूपां प्रपश्यति || १० ||

यूयं मेऽस्यास्तनोर्भक्ताश्चैतद्ध्यानपराः सदा |
अतो वो दर्शितं चैतन्नान्यैर्दृष्टं कदाचन || ११ ||

रूपान्तरं परिमितं तत् प्रपश्यतु वज्रभृत् |
अथ भूयोऽपि बहुधा प्रार्थयामास तां गुरुः || १२ ||

प्रदर्शयैतच्छक्राय चेति सा गुरुमब्रवीत् |
यदि मामीदृशीं शक्रः पश्येत्तच्छृणु वच्मि ते || १३ ||

मां समाराधयतु स श्रीसूक्तविधिना ततः |
दर्शयिष्यामि तस्मै स्वमिदं रूपं न संशयः || १४ ||

इत्युक्त्वा मूर्च्छितान् देवान् सुधादृष्ट्या प्रबोध्य सा |
अन्तर्धानं ययौ तत्र ब्रह्मादीनां प्रपश्यताम् || १५ ||

अथोत्थिताः शक्रमुखा देवाः सर्वे बृहस्पतेः |
श्रुत्वा श्रीत्रिपुरादेव्या आविर्भावं ततो वृषा || १६ ||

देवैः समेतो गुरुणा विज्ञातोपासनक्रमः |
लक्ष्मीसूक्तविधानेन भक्तिश्रधाऽतिनिर्भरः || १७ ||

आराधयामास परां त्रिपुरां परमेश्वरीम् |
एवं तस्याऽराधयतो मासाः षट् पञ्च चाऽत्ययुः || १८ ||

प्.५२८)

तदन्तरे दैत्यगुरुर्ज्ञात्वाऽमरविचेष्टितम् |
भण्डासुराय तद्वृत्तं ज्ञापयामास सर्वशः || १९ ||

शृणु दैत्यपते शत्रुः सुरेशो हिमवद्गिरौ |
साम्प्रतं परमां शक्तिमुपतिष्ठति भक्तितः || २० ||

सा प्रसन्ना क्षणेनैव त्वां सपुत्रं सबान्धावम् |
ध्वंसयिष्यति दावाग्निस्तृणदारुचयं यथा || २१ ||

यतस्व तावदेव त्वं यावन्नाशं न यास्यसि |
नाऽत्रोपास्यो दृश्यतेऽन्यः साम्नो बलवदाश्रिते || २२ ||

दिवं भुवं समर्प्याऽशु सधनं सपरिच्छदम् |
इन्द्राय पातालमात्रराज्यस्तां जगदीश्वरीम् || २३ ||

प्रयाहि शरणं देवीमन्यथा नाशमेष्यसि |
इत्युक्त्वा पूजितस्तेन जगामाऽभिमतां गतिम् || २४ ||

अथ भण्डासुरो दैत्यो मन्त्रिभिर्मन्त्रशिक्षणैः |
मन्त्रयामास दैत्योऽसौ सेवितः शून्यके पुरे || २५ ||

राज्ञाऽज्ञप्ता मन्त्रिणस्ते प्रोचुः स्वस्वमताऽनुगम् |
कश्चित् साम भेदमन्यः परोदानमुवाचह || २६ ||

दण्डमाहुस्तथा केचिदेवं व्याकुलिता सभा |
तदन्तरे विशुक्रस्य पुत्रः शुक्रसमो मतः || २७ ||

प्.५२९)

श्रुतवर्मेति विख्यातः प्राह नत्वा सुरेश्वरम् |
शृणु राजन्नर्थशास्त्रमर्यादासहितं वचः || २८ ||

बाह्यदृष्टिर्दोषवती निसर्गेणैव चञ्चला |
दृष्ट्या बुद्ध्याख्यया सत्त्वरूपया विमृशेत् कृतिम् || २९ ||

अविमृश्यकरो वह्नौ पतङ्ग इव नश्यति |
सुविमृश्यकरो यस्तु तं सम्पत् प्रवृणोत्यलम् || ३० ||

मन्त्री वृठाऽभिनिवेशः स्फुटदृष्टिर्द्रतग्रहः |
राजाऽहिमतवक्ता च सततं स्वार्थतत्परः || ३१ ||

नाशयेद्राज्यसहितं राजानं नाऽत्र संशयः |
यथा नौरासनच्छिद्रा सपान्थं नाविकं जले || ३२ ||

तस्माद्दुर्मन्त्रिणस्त्याज्या राज्ञा राज्यं बुभूषता |
शृण्वहं तेऽभिधास्यामि कर्तव्याऽनन्तरक्रियाम् || ३३ ||

महाराज ! त्वया देवात्तपसा तोषितात् पुरा |
अप्राप्तमभयं स्त्रीभ्यो मत्वाऽल्पमिति ते मुधा || ३४ ||

तदत्र न हि विस्रम्भः पुरा महिषदानवः |
राज्यं त्रिभुवने प्राप्य स्त्रिया विनिहतो बली || ३५ ||

पुरा शुम्भनिशुम्भौ च बलिनावतिविक्रमौ |
हतौ युद्धे चण्डिकया सबलाविति नः श्रुतम् || ३६ ||

प्.५३०)

जये लिङ्गं न हेतुः स्यान्निमित्तंबुद्धिविक्रमौ |
अन्यच्च तेऽभिधास्यामि चिरमेतद्धि संस्थितम् || ३७ ||

दैत्यदानवरक्षःसु यो यः शुभतरो ह्यभूत् |
तं तमुद्धरते विष्णुर्मार्गस्थमिव कण्टकम् || ३८ ||

तं नः श्रुतं तेन दैत्यरिपुणा हरिणा खलु |
तोषिता परमाशक्तिराविर्भूता वधाय ते || ३९ ||

होमाऽग्निकुण्डाद्यद्योनिमनोभ्यां न च साऽभवत् |
अमानसा योनिजेभ्यो नाऽमरत्वं त्वया वृतम् || ४० ||

आचार्यो भगवान् शुक्रः सर्वबुधिमतां वरः |
स यदाह न चाऽल्पं तद्विधि दैत्यगणेश्वर ! || ४१ ||

तस्माद्गुरूक्तमेवेह युक्तं मे प्रतिभासते |
मनीषिणा सर्वयत्नैर्निरस्यं कालजं भयम् || ४२ ||

अभये विक्रमो वर्यः शान्तिरेव भयाऽगमे |
सर्वथा मूलनाशो हि शक्त्याऽपोह्यः प्रजानता || ४३ ||

कृत्ते मूले फलाशा का मूलगोपे फलोदयः |
अत्र मेऽभिमतं राजन् शृणु बुद्ध्या विचारितम् || ४४ ||

प्.५३१)

गुरूक्तरीत्या संशान्तिं सम्पाद्य प्रकृते पुनः |
तपसा पूर्ववद्देवान् शेषं भयमपोह्य च || ४५ ||

ततो भूयस्त्रिजगतीं वशे कुरु सुविक्रमः |
इति तेऽभिहितो मन्त्रो नाऽतः क्षेमं भवेत् क्वचित् || ४६ ||

विमृश्य यदभीष्टं ते तदाचर न ते चिरम् |
श्रुतवर्मवचः श्रुत्वा भण्डो दैत्यपतिर्वचः || ४७ ||

प्राह तं दूषयन्नेव पक्षं दैत्यसभागतः |
मर्तुकामस्याऽगदवन्न तत्तस्य ह्यरोचत || ४८ ||

तदन्तरे मदोन्मत्तो दैत्यः प्रोवाच भूपतिम् |
दैत्येश्वर मया प्रोक्तं शृण्वत्राऽतिसुखावहम् || ४९ ||

न प्रवेश्या मन्त्रगोष्ठ्यां बालाः कातरतां गताः |
एष बालस्तव भुजबलं नो वेत्ति किञ्चन || ५० ||

भीरोर्विप्रस्योशनसो वाक्यादतितरामयम् |
राज्ञां युद्धप्रसङ्गेषु का विप्रस्य भवेन्मतिः || ५१ ||

बिप्रा वैतानधिषणा वेदविद्याविचक्षणाः |
निमन्त्रणविधानज्ञास्तेषां युद्धेषु का गतिः || ५२ ||

स्वधीतेस्तीक्ष्णधाराज्ञाः शूराः कुशसमित्स्तृतौ |
न खड्गधारां जानन्ति न शूराः शरसंस्तृतौ || ५३ ||

प्.५३२)

हन्त विप्रैरपि यदि युद्धं मन्त्रेण जीयते |
ग्रामसिंहबिभीषितैस्तदेभा मूत्रमुत्सृजुः || ५४ ||

यदि विप्रा युद्धकृत्यमपि जानीयुरुद्धतम् |
तर्हि मत्तेभकुम्भस्य विपाटो जम्बुकैः कृतः || ५५ ||

उत्तिष्ठैष क्षणो राजन्न विश्रान्तिं समर्हति |
योषिद्वा पुरुषो वापि नोपेक्ष्यः शत्रुतां गतः || ५६ ||

हन्ताऽद्य योषिद्दैत्येन्द्र मेरून्मूलनविक्रमम् |
विजेष्यति प्रतापाऽर्कसन्तापितजगत्त्रयम् || ५७ ||

तदा नीलोत्पलदलैर्निर्भिद्येत महीधरः |
कुशाग्रैरपि विद्धः स्याल्लोहशैलो निरन्तरः || ५८ ||

अथ वा त्वमिहैवाऽस्व कामभोगपरः सुखम् |
मामाऽज्ञापय ते भृत्यं गत्वाऽहं तान्निमेषतः || ५९ ||

ब्रह्मादींस्तां च बद्ध्वा वा हत्वा वोपहरामि ते |
श्रुत्वैवं दैत्यवचनं प्रहृष्टो भण्डदानवः || ६० ||

प्रहस्य श्रुतवर्माणं प्राह कालवशं गतः |
वत्स ! किं युद्धवार्ताभिरेव भीतोऽसि वै मुधा || ६१ ||

प्.५३३)

नैवमस्मत्कुले कश्चिज्जातो वा भविताऽपि वा |
यः स्त्रियो युद्धवार्ताभिरेव भीतो नपुंसकः || ६२ ||

बालोऽसि गच्छ कान्ताभिश्चाटुभाषणमर्हसि |
धिङ्मां यस्त्वादृशं चक्रे मन्त्रिणं मन्त्रनाशकम् || ६३ ||

धीराणामपि धैर्याऽद्रिवज्रवाक्कौशलं खलम् |
इत्युक्त्वा प्रोत्थितः खड्गहस्तो देवान् विहिंसितुम् || ६४ ||

कोटिकोट्यसुरैर्युक्तः शूरैश्चित्राऽयुधैर्ययौ |
यत्र शक्रमुखा देवास्त्रिपुरां समुपस्थिताः || ६५ ||

आगतं भण्डदैत्येशं श्रुत्वा शक्रमुखाः सुराः |
अत्यन्तभीता देवेशीमुच्चः पाहीति संजगुः || ६६ ||

भीतान् विदित्वा त्रिपुरा प्राह नित्यां चतुर्दशीम् |
गच्छ ज्वालामालिनि त्वं रक्ष भीतान् सुरान् द्रुतम् || ६७ ||

आज्ञप्तैवं यतो दैत्या आयान्त्यमरहिंसकाः |
ज्वालया तान् रुरोधोच्चैर्ज्वालामालिनिका शिवा || ६८ ||

प्.५३४)

दृष्ट्वा ज्वालावृतं देशं मत्वा दावाग्निसम्प्लुतान् |
हतान् देवान् प्रहर्षेण भण्डदैत्यः पुनर्ययौ || ६९ ||

देवाश्च दैत्यसेनानां श्रुत्वा कोलाहलं भृशम् |
वित्रस्ता मर्तुकामास्ते छित्त्वाऽङ्गानि समन्ततः || ७० ||

अग्निकुण्डे देवतायाः प्रीतये जुहवुः पृथक् |
अशेषाऽङ्गानि हुत्वैवं पूर्णाहुतितया तनुम् || ७१ ||

विशिष्टां होतुकामास्ते पेठुर्मन्त्रानुपांशुतः |
तदन्तरे सा त्रिपुरा भक्तरक्षापरायणा || ७२ ||

कुण्डमध्यादाविरासीत्तडित्कोटिसमप्रभा |
जातश्चटचटाशब्दः कुण्डमध्यान्महोन्नतः || ७३ ||

ज्वाला व्यवर्धताऽतीव वह्नेस्ते ददृशुः सुराः |
ज्वालामध्ये महादेवीं सर्वसौन्दर्यसन्ततिम् || ७४ ||

हृष्टा जय जयेत्युच्चैरवोचुर्दण्डवन्नताः |
अथोत्थाय शक्रमुखास्तुष्टुवुस्तां महेश्वरीम् || ७५ ||

आजग्मुर्ब्रह्मविष्ण्वाद्या मुनयश्चर्षयस्तथा |
पुष्पवृष्टिरभूद्व्योम्नो नेदुर्दुन्दुभयोऽपि च || ७६ ||

ववुर्वाताः सुखस्पर्शाः सुगन्धा मृदुसञ्चराः |
ब्रह्माद्याः सर्वतस्तस्याः पूजां चक्रुर्यथाविधि || ७७ ||

प्.५३५)

महोपचारमाल्याद्यैरुपहारैर्विशेषतः |
विविधैर्भक्ष्यभोज्याद्यैरासवैः पिशितैरपि || ७८ ||

एवं सम्पूज्य देवेशीं तोषयामासुरुच्चकैः |
गायनैर्नृत्यवाद्यार्द्यैरुत्सवैरपि भूरिशः || ७९ ||


इति श्रीमदितिहासोत्तमे त्रिपुरारहस्ये माहात्म्यखण्डे ललितोपाख्याने 
देवानामार्त्तप्रार्थनया त्रिपुराविर्भाववर्णनं नाम 
द्विपञ्चाशत्तमोऽध्यायः || ४३१२ ||




प्.५३६)

त्रिपञ्चाशत्तमोऽध्यायः

ललितामाहात्म्ये यागेन तुष्टायाः श्रीदेव्याःसर्वदेवदर्शनार्थं 
श्रीमेरुपर्वते स्वाधिष्ठानस्थापनवर्णनम्  

अथ शक्रमुखा देवा दृष्ट्वा तां परमेश्वरीम् |
विधातृमुख्यानूचुस्ते देव्याः संस्थानहेतवे || १ ||

श्रुत्वाऽमरवचो ब्रह्ममुखास्तां जगदीश्वरीम् |
प्रणम्य प्रार्थयामासुर्यत्तच्छृणु घटोद्भव ! || २ ||

परमेश्वरि ! शक्राद्यैस्तव संस्थानमीहितम् |
अस्यां जगत्यां यन्नित्यं पश्यामस्त्वां महेश्वरीम् || ३ ||

वयं गुणेश्वरा नित्यं त्वत्कृपाऽत्तमहित्वतः |
प्राप्य त्वदीयं ते लोकं पश्यामस्त्वत्पदाम्बुजम् || ४ ||

एते शक्रादयो देवा नियत्या नियतास्तव |
ब्रह्माण्डभेदं नाऽर्हन्ति तत्त्वां द्रष्टुमभीप्सवः || ५ ||

तदत्र लोकं निर्माय निवासं कर्तुमर्हसि |
प्रार्थितेत्थं ब्रह्ममुखैस्त्रिपुराम्बा महेश्वरी || ६ ||

मेरुशृङ्गे विश्वकर्मनिर्मिते नगरे शुभे |
अवसत् सपरीवारा यथा लोके स्वके तथा || ७ ||

प्.५३७) 

अथाऽर्थिता निजाऽर्धांशशविभागपरिकल्पितम् |
कामेश्वरं पतिं चक्रे समूढाऽभवदम्बिका || ८ ||

इत्थं हयाऽस्यगदितं निशम्य घटसम्भवः |
पप्रच्छ विभवश्रुत्यां परायां जातकौतुकः || ९ ||

हयग्रीव ! दयासिन्धो ! कुत्र संस्थं हि तत्पुरम् | 
कीदृशं किं प्रमाणञ्च यस्मिन् वसति सा परा || १० ||

इन्द्रादीनामप्रवेश्यं विश्वशिल्पिः कथं नु तम् |
ज्ञातवान्नाम किं तस्य संस्थानञ्चाऽपि कीदृशम् || ११ ||

अथाऽपि शक्रप्रमुखैः श्रीसूक्तविधिना ननु |
आराधिता सा त्रिपुरा प्रसन्नाऽभवदम्बिका || १२ ||

विधानं कीदृशं तस्य सूक्तञ्चाऽपि कथंविधम् |
किं माहात्म्यं भवेत् सूक्तमेतन्मे वक्तुमर्हसि || १३ ||

भक्तस्य तव शिष्यस्य कृपां कुरु हयानन ! |
इत्थं पर्यनुयुक्तः स हयास्यो मुनिसत्तमः || १४ ||

मत्वा योग्यं हि तछ्रुत्वा निजगाद स हर्षितः |
शृणु कुम्भज वक्ष्यामि भक्तिश्रधायुतो ह्यसि || १५ ||

नैतदश्रद्दधानाय चाऽभक्ताय शठाय च |
वक्तुमर्हं सर्वथैव धन्योऽसि त्वं महीतले || १६ ||

प्.५३८)

यत्कथाश्रवणोत्साह ईदृशस्तव दृश्यते |
एतस्य कारणं वेद्मि नैतदल्पफलं मुने ! || १७ ||

गुणमूर्तिषु सर्वेषां भक्तिः साधारणी भवेत् |
त्रिपुरापादभक्तिस्तु दुर्लभा सर्वतो भवेत् || १८ ||

यत्र स्यात् त्रिपुराभक्तिस्तञ्जन्म चरमं भवेत् |
शिवविष्ण्वादिभक्तिस्तु द्वाअरमत्र प्रकीर्तितम् || १९ ||

क्रमेणाऽराध्य विष्ण्वादीन् प्राप्य श्रीपादसेवनम् |
मुच्यते सर्वथा जन्तुर्नान्यथा कल्पकोटिभिः || २० ||

अत्रोपपत्तिं वक्ष्यामि संशयस्ते भवेन्न हि |
लोके साम्राज्ययुक्तस्य येऽनुगास्तारतम्यतः || २१ ||

मुख्या मध्यास्तथा हीनास्ते तुष्टाः स्वपदं प्रति |
अनिरोधं स्वोपरिस्थप्राप्तौ मार्गं दिशन्ति च || २२ ||

यथाऽदौ द्वारिकस्तुष्टो द्वारेष्वप्रतिबन्धनम् |
प्राङ्गणेशप्राप्तिमाप दिशत्येव घटोद्भव ! || २३ ||

ब्रह्माद्या गुणसम्भूतास्तत्समाराधका इति |
न सन्देहस्तव भवेत् सुप्रसिद्धतयैव च || २४ ||

प्.५३९)

वस्त्वद्वैतेऽपि लौकिक्या दृष्ट्या तन्नियतेः स्फुटम् |
मुख्यगौणप्रभेदश्च यथा देहेषु वै शिरः || २५ ||

नाऽत्राऽश्वासो दुष्कृतिनामन्धानाञ्च प्रपश्यताम् |
ये च पादभवा देवाः सदा सेवनतत्पराः || २६ ||

त्वं महाभाग्यवान् ब्रह्मन् प्राप्तो यच्छ्रीपरारतिम् |
एतत् सङ्गस्य माहात्म्यमहो भाग्यमहो तपः || २७ ||

शृणु ब्रह्मंस्तव परापादभक्तिप्रयोजकम् |
यत्ते प्रिया सती लोपामुद्राऽख्या राजकन्यका || २८ ||

पुरा सा पितृगेहस्था प्राप भक्तिं परापदे |
तद्धेतुं ते प्रवक्ष्यामि न तज्जानाति कश्चन || २९ ||

त्रिपुरामुख्यशक्तिस्तु भगमालिनिकाऽभिधा |
तत्सेवनपरो राजा सर्वदा सर्वभावतः || ३० ||

बाल्यादियं शुद्धचित्ता पितृसेवापरायणा |
पितुर्दृष्ट्वोपासनायाः क्रमं देव्या यथाक्रमम् || ३१ ||

राज्यकर्म करे तस्मिंस्तां समाराधयत्यसौ |
एवं चिराऽराधनेन भक्त्या भावनयाऽपि च || ३२ ||

तुतोष सा भगवती वरेण समच्छन्दयत् |
वव्रे चाऽसौ सर्वजगत्पूज्यायाः पादसेवनम् || ३३ ||

प्.५४०)

प्रसन्ना साऽपि सद्विद्यां त्रैपुरीं समलक्षयत् |
लक्षिता चाऽपि तां विद्यां वाक्समुद्रपरिप्लुताम् || ३४ ||

समुद्धरद्रत्नमिव ततस्तस्य प्रसादनात् |
विद्या ऋषित्वं सम्प्राप्ता तन्नाम्ना सा स्फुटङ्गता || ३५ ||

तस्याः सङ्गप्रभावेण तव भक्तिसमुद्गमः |
इति श्रुत्वा कुम्भभवः पत्न्या विभवविस्तरम् || ३६ ||

प्रसन्नः पूजयामास पत्नीं श्रीपादतत्पराम् |
अथाऽवदद्धयास्योऽपि प्रसन्नः कुम्भजन्मने || ३७ ||

शृणु ते सम्प्रवक्ष्यामि कलशीसुत ! संयतः |
श्रीसूक्तस्य विधानं यत्पृष्टं परमपावनम् || ३८ ||

न वक्तव्यमभक्ताय नाऽन्यदेवपराय च |
विद्येवैतद्गोपितव्यं सर्वत्राऽतिसुगोपितम् || ३९ ||

श्रीसूक्तं षोडशर्चं तदादि वेदसमुद्भवम् |
पुरा श्रिया सुदृष्टं तद्वेदाऽब्धेः सम्यगुद्धृतम् || ४० ||

तेनाऽराध्य परां शक्तिं त्रिपुरां सुविधानतः |
सम्प्राप्ता लोकमातृत्वं सर्वपूज्यत्वमागता || ४१ ||

आराधिता वत्सराणामर्बुदान्येकविंशतिः |
प्रसन्ना छन्दयामास वरेण त्रिपुरा परा || ४२ ||

प्.५४१)

तया वृतञ्च सायुज्यं ततः प्राह पराम्बिका |
वत्से ! त्वया विना विष्णुरप्रभुः परिपालने || ४३ ||

अपालितं तेन चैतद्विशीर्येत निमेषतः |
ततो मे नियतेर्भङ्ग एव नाऽर्हसि सम्प्रति || ४४ ||

तत् साम्प्रतं दिशाम्येवं त्वदाख्यां सर्वदाऽप्यहम् |
धारयामि स्वरूपञ्च तत्ते वक्ष्यामि श्रूयताम् || ४५ ||

श्रीविद्येत्यहमाख्याता श्रीपुरं मे पुरं भवेत् |
श्रीचक्रं मे भवेच्चक्रं श्रीक्रमः स्यान्मम क्रमः || ४६ ||

श्रीसूक्तमेतद्भूयान्मे विद्या श्रीषोडशी भवेत् |
महालक्ष्मीत्यहं ख्याता त्वत्तादात्म्येन संस्थिता || ४७ ||

त्वं चतुर्धा मत्समीपे पूजां प्राप्स्यसि संस्थिता |
यद्यत्तव प्रियं लोके तन्ममाऽपि प्रियं भवेत् || ४८ ||

पूज्यसे भार्गवे वारे भक्तैस्त्वं सुविधानतः |
तत्राऽहमपि पूज्या स्यां भक्तैरपि विशेषतः || ४९ ||

तत्र सूक्तभवैर्मन्त्रैः पूजिता ह्युपचारकैः |
हुताऽपि विविधैर्द्रव्यैः प्रसन्ना वाञ्छिताऽर्थदा || ५० ||

अभिषिक्ता च सलिलैर्दुग्धाद्यैः फलजैरसैः |
सर्वकामप्रदा यन्त्रे मूर्त्यादिकेऽपि वा || ५१ ||

प्.५४२)

नित्ये नैमित्तिके काम्ये पूजनेऽन्यत्र चाऽपि मे |
लक्ष्मीसूक्तं षोडशर्चं देव्याः स्नानविधौ पठेत् || ५२ ||

सकृदावर्तनाल्लक्ष्मीः सदा तस्य गृहे वसेत् |
पूजाऽशक्तौ केवलं वा सूक्तन्ते यः पठेत् सदा || ५३ ||

तस्याऽखिलं कृतं पूर्णं भवेत्तुष्टा भवाम्यहम् |
विद्याऽपि त्वत्समायोगाद्भविष्यति मम प्रिया || ५४ ||

अहं विद्यात्मिका यत्तद्बीजं ते सर्वशोभनम् |
पूर्णा तेन समादिष्टा महाश्रीषोडशाक्षरी || ५५ ||

उपचारेषु पूजाया मन्त्रान् सूक्तभवान् पठेत् |
सा पूजा स्यान्महापूजा प्रसन्नाऽहं ततो द्रुतम् || ५६ ||

सूक्तेऽर्थरूपा गुप्ताऽहं मद्बीजञ्चाऽपि गोपितम् |
पूर्णरूपा प्रार्थिताऽहं ऋषिभिः पावकात् पितुः || ५७ ||

नाऽन्यत् प्रियतरं लोके त्वत्सूक्ताद्भवति क्वचित् |
त्वमहं देव्यहं त्वञ्च नावयोरन्तरं भवेत् || ५८ ||

ईक्षते योऽन्तरं तस्य भवेयुः परमापदः |
इति दत्त्वा वरं तस्यै रमायै त्रिपुरा परा || ५९ ||

जगाम व्योमतां सद्यः प्रोक्तमेतद्घटोद्भव |
श्रीसूक्तस्य महित्वं तेनैतद्ब्रूयाः कथञ्चन ||६० ||


अभक्तेषु शठेष्वन्तःश्रद्धाविरहितेषु च |
अथ वक्ष्ये श्रीपुरस्य वृत्तं लोकोत्तरं शृणु || ६१ ||

यस्य श्रवणमात्रेण सर्वपापैः प्रमुच्यते |
यदा सा परमा देवी प्रार्थिता विधिमुख्यकैः || ६२ ||

शक्रादीनां दर्शनार्थं स्थितिं कुर्विति कुम्भज ! |
अङ्गीचकार संस्थानं लीलाविग्रहधारिणी || ६३ ||

ततस्त्वष्टारमाहूय मेरुशृङ्गे महोन्नते |
आज्ञापयद्विधिर्देव्याः श्रीपुरस्य विनिर्मितौ || ६४ ||

विश्वकर्मा तथाऽज्ञतः प्रणम्य प्रपितामहम् |
भगवन्न मया ज्ञातं तत्पुरं कुत्र संस्थितम् || ६५ ||

किं प्रमाणं किमाकारं किम्मां किंविधं स्थितम् |
एतन्मे शंस भगवन् विधास्येऽहं निशम्य तत् || ६६ ||

अथ प्राह जगत्स्त्रष्टा शृणु विश्वकृते ब्रुवे |
श्रीपुरस्य प्रमाणञ्च संस्थानं प्रकृतिं तथा || ६७ ||

रूपञ्चाऽपि स्फुटतरं सावधानमनाः शृणु |
यद्च्छ्रुत्वा त्रिपुरापादभक्तिमासादयेच्छुभाम् || ६८ ||

कनकाद्रिः सुमेर्वाख्यो जगच्चित्रकलेवरः |
तस्य मध्ये महाशृङ्गो यश्चतुऽशतयोजनः || ६९ ||

प्.५४४)

तत्र श्रीत्रिपुरादेव्याः पुरं कुरु जगत्कृते |
श्रुत्वा मया यथाप्रोक्तं कर्त्व्यं सुविधानतः || ७० ||

मनोहरं चारुतरं वप्रभेदसुशोभितम् |
यथा जगत्प्रतिऋतिस्तन्मे निगदतः शृणु || ७१ ||

इति श्रीमदितिहासोत्तमे त्रिपुरारहस्ये माहात्म्यखण्डे 
हयग्रीवागस्त्यसम्वादे श्रीसूक्तविधानपुरःसरं 
श्रीचक्रसंस्थानविधिवरणनं नाम त्रिपञ्चाशत्तमोऽध्यायः || ४३८३ ||

प्.५४५)

चतुःपञ्चाशत्तमोऽध्यायः  
श्रीपुरवर्णनम् 

अनेककोटिसङ्ख्यानां बहिःस्थितः |
ऊर्ध्वतोऽनन्तसङ्ख्याकः सुधासिन्धुर्जगत्कुते || १ ||

सुमेरुसदृशोन्नभ्रनृत्यद्वीचितरङ्गकः |
तस्य मध्ये मनिद्वीपः प्रभाक्षिप्ततमस्ततिः || २ ||

योजनानां कोटिशतैर्विस्तृतोऽतिमनोहरः |
कल्पद्रुमवनैश्चित्रैश्चित्रिता परितः स्थली || ३ ||

तत्र स्थितं पुरं तस्याः सर्वरत्नसमुज्ज्वलम् |
योजनानां चतुर्लक्षैर्दीर्घायमसुविस्तृतम् || ४ ||

तावन्मितस्तस्य सालो लोहसारमयस्थितः |
चतुरस्रः सर्वभद्रः समुज्ज्वलितदिक्तटः || ५ ||

चतुःसहस्रमुन्नम्रो योजनानां सवप्रकः |
चतुर्धार्युतो बाह्ये परिखेण विराजितः || ६ ||

तदन्तः सप्तसाहस्रयोजनाऽन्तरितः स्थितः |
प्राकारः कांस्यरचितः प्रोक्तमानोऽतिभासुरः || ७ ||

तदन्तरे कल्पवृक्षवाटीगणशताऽकुले |
दशयोजनविस्तीर्णवापीशतविराजिते || ८ ||

शतयोजनविस्तीर्णप्रफुल्लकमलाऽकरैः |
दिक्ष्वष्टसु युतेस्वर्वायस्मयार्धबहिर्भुवि (???) || ९ ||

कांस्यकॢप्ताऽन्तरभुवि नानापक्षिमृगैर्युते |
कमलाऽकराऽन्तर्भुवि कॢप्तकांस्यगृहाष्टके || १० ||

अनेकचित्ररचिते पञ्चाऽवरणराजिते |
ऽऽशतयोजनविस्तारसमुन्नम्रे सुशोभिते || ११ ||

महासने महाकालः कालीसंश्लिष्टविग्रहः |
त्रिपुराम्बापादसेवाप्राप्तसौभाग्यनिर्भरः || १२ ||

आत्मानमष्टधा कृत्वा स्थितो गेहाष्टके पृथक् |
असंख्यपरिवारैघैः सेवितः सततंस्थितः || १३ ||

अन्तःकांस्यमयाद्वप्रात् प्रोक्तयोजनदूरतः |
प्राकारस्ताम्ररचितस्तरुणाऽरुणसम्प्रभः || १४ ||

प्रोक्तमानद्वारवापापद्मिनीगृहमध्यभूः |
बहिरन्तः कांस्यताम्रमयस्थलयुताऽन्तरः || १५ ||

तदन्तरं प्रोक्तवत्तु कल्पवृक्षवनैर्युतम् |
गृहेषु राजते तेषु वसन्तर्तुः सुपेशलः || १६ ||

मधुमाधवशक्तिभ्यां सेवमानः पराम्बिकाम् |
संयुतः स्वपरीवारैः समेधते निजश्रिया || १७ ||

प्. ५४७)

सालमानं द्वारमपि वापिकाः पद्मिनीभुवः |
प्रोक्तरीत्यैव विज्ञेया विशेषः प्रोच्यते क्रमात् || १८ ||

अथ सीसमयः सालः सन्तानवनमण्डितः |
ग्रीष्मर्तुः संस्थितः शुक्रशुचिशक्तिपरीवृतः || १९ ||

आरकूटमयो वप्रो हरिचन्दनवाटिकः |
नभोनभस्यशक्तिभ्यां वर्षर्तुस्तत्र शोभते || २० ||

पञ्चलोहमयः सालो मन्दारवनमण्डितः |
शरदृतुरिषोर्जा (?) भ्यां शक्तिभ्यां तत्र राजते || २१ ||

ततो राजतसालो वै पारिजातवनाऽवृतः |
सहस्सहस्यशक्तिभ्यां हिमन्तस्तत्र राजते || २२ ||

तपनीयमयस्सालो बालसूर्यशतप्रभः |
कदम्बविपिनं तत्र हालाऽमोदसुमेदुरम् || २३ ||

भृङ्गसङ्गीतमधुरं लास्यगीतर्द्धिसङ्कुलम् |
कीरमण्डलचाटूक्तिमधुरध्वनिसुन्दरम् || २४ ||

तत्र सा मन्त्रिणी देवी संस्थिता लोकमोहनी |
सङ्गीतमाटृका देवी मातङ्गीत्यभिविश्रुता || २५ ||

शौकाद्याश्यामला चान्य शारिकाद्या हसन्तिका |
वीणावेणुमुखा तद्वच्छ्यामला लघुपूर्विका || २६ ||

श्यामला राजपूर्वा स्यात् स्वयं या मन्त्रिणी मता |
श्रीमातृका तत्प्रियाऽन्या (इ?) चेत्येवमष्टदिक्स्थिताः || २७ ||

मातङ्गकन्याकोटीनां कोटिभिः परिवारिता |
अथ वप्रः पुष्परागमयः पूर्वोक्तवत् स्थितः || २८ ||

सिद्धेशः सिद्धसंवीतस्तत्र धायति ताम् पराम् |
पद्मरागमयो वप्रस्तदन्तोऽग्निशिखाऽरुणः || २९ ||

चरणस्त्रिपुराभक्ता वसन्ति युवतीयुताः |
सालो गोमेदमणिजस्तत्र भैरवनायकैः || ३० ||

कालसङ्कर्षिणी देवी वटुकौघसमावृता |
कराला कालमेघाभा करवालकृताऽयुधा || ३१ ||

अष्टकोटिभैरवाणां नाथैरष्टसुभैरवैः |
द्वात्रिशत्कोटिबटुकयुतः संसेविता सदा || ३२ ||

महाराज्ञीपादपद्मं ध्यायन्ती सुविराजते |
ततो वज्रमयः सालस्तत्र वज्रा नदी स्थिता || ३३ ||

परिखावद्वेष्टयित्वा सुधासिन्धुप्रवेशिनी |
तटाभ्यां गओमेदवज्रमयाभ्यां प्रविभासिनी || ३४ ||

तत्र वज्रश्वरी देवी वज्रभूषा समुज्ज्वला |
वज्रप्रदानसन्तुष्टा वज्रिप्रमुखपूजिता || ३५ ||

प्.५४९)

वैदूर्यसालस्तस्यान्तस्तत्र नागा दितेः सुताः |
निरन्तर. ध्यायमानाः पराम्बापादपङ्कजम् || ३६ ||

अथेन्द्रनीलसालःस्यात् तत्र मर्त्याः समास्थिताः |
मुक्तावप्रस्तदन्तस्था दिक्पाला दिक्षु वै क्रमात् || ३७ ||

अथ सालो मारकतः स्वर्णतालवनैर्युतः |
तालद्रुस्यन्ददत्यन्तहालासौरभसम्भूतः || ३८ ||

तत्र श्रीदण्डिनी देवी स्वप्ने स्यादेभिरावृता 
अपराधिजनान् दण्डेयोजयन्ती सुसंस्थिता || ३९ ||

मधुसेवोन्मिषत्स्वान्तराऽनन्दाब्धिपरिप्लुता |
ततो विद्रुमसालः स्याद्वप्रात्तत्राऽन्तरे स्थितः || ४० ||

अनेकसिद्धमुनिभिर्योगिभिश्च समावृतः |
नवरत्नकृतो वप्रस्ततोऽतिरुचिरः शुभः || ४१ ||

तत्र विष्णुः पार्षदादिसेविताऽङ्घ्रिर्विराजते |
ततोऽप्यनेकरत्नौघमयो वप्रोऽतिभासुरः || ४२ ||

शिवः प्रमथसंसेव्यस्तत्राऽध्यास्ते त्रिलोचनः |
ततो मनोमयः सालोऽरुणोरुणसमच्छविः || ४३ ||

प्.५५०)

तन्मध्येऽमृतवापी स्यात् परितः परिखाऽकृतिः |
प्रफुल्लपद्मसङ्कीर्णा त्र्यंशेमध्यभुवः स्थिता || ४४ ||

हंसैः कारण्डवैः कोकैः सारसैः सुविराजिता |
तन्मध्ये नवरत्नाढ्यनौकायां सुविराजिते || ४५ ||

पद्माऽसने समासीना तारा भक्तौघतारिणी |
असंख्यरत्नपोतस्थशक्तिभिः परिवारिता || ४६ ||

दण्डिन्याज्ञां विना कञ्चिन्न सन्तारयति क्वचित् |
अथ बुधिमयः सालो विशदश्चन्द्रविम्बवत् || ४७ ||

आनन्दवापिका तत्र प्रोक्तवत्सर्वशोभना |
तत्रऽमृतेशी तरणिसंस्थाना शक्तिभिर्व्टा || ४८ ||

सुरानन्दमयि तस्यामामोदभरिताऽन्तरा |
आज्ञांविनाऽमृतेशान्या नैनत् पिबति कश्चन || ४९ ||

न सन्तरेद्वापिकाञ्चाऽमृतैश्वर्याभिरक्षिताम् | 
अहङ्कारमयस्तस्माद्वरणः श्यामलाऽकृतिः || ५० ||

नीलमेघप्रतीकाशस्तदन्तर्वापिकाऽपि च |
मिमर्शाऽख्या ज्ञानरसवहनिश्चलशितला || ५१ ||

तत्र नौकास्थिता देवी कुरुकुल्ला महेश्वरी 
तदाज्ञामन्तरा तत्र नैषत् प्राप्नोती तद्रसम् || ५२ ||

पीत्वा तल्लेशकमपि सम्स्ताऽज्ञानसम्भवम् |
त्यजन्ति तापं पऽऽयन्ति जगत्तत्त्वमनावृतम् || ५३ ||

अथ सूर्यात्मकः सालः प्रकाशनिकरः स्थितः |
तत्राऽन्तरे समासीनः सूर्यो जलजविष्टरे || ५४ ||

प्.५५१)

मार्तण्डभैरवाद्यैश्च रविभर्द्वादशात्मभिः |
समेतः सूर्यसदृशदेहैर्भक्तैरभिष्टुतः | ५५ ||

ततः शशाङ्काऽवरणः कोटिचन्द्रसमप्रभः |
तत्र सोमः स्थितो राजा किरंस्तत्र सुधांऽशुभिः || ५६ ||

तदन्तरे तु शृङ्गारसालोऽत्यन्तविचित्रितः |
कौस्तुभाऽख्यमणिब्रातनिर्मितो रुचिराऽकृतिः || ५७ ||

तन्मध्ये परिघा स्वच्छशृङ्गाररससम्भ्ड्र्ता|
तत्र कौस्तुभसङ्कॢप्तपोते शृङ्गारनामके || ५८ ||

कन्दर्पः संस्थितो रत्या प्रीत्या सम्मिलितः स्वयम् |
अनेककोटिकन्दरपिरतिप्रीतिगणैरपि || ५९ ||

सेव्यमानो मोदते श्रीत्रिपुराभक्तशेखरः |
तत्पारे तु महापद्मवनमामोदमेदुरम् || ६० ||

स्थलपद्मवनं तेषाम् काण्डाः पत्राणि केसराः |
कर्णिकाश्चापि चाऽत्यन्तदीर्घास्तत्ते ब्रवीम्यहम् || ६१ ||

सहस्त्रयोजनाऽयामाः काण्डा गव्यूतिपीवराः | 
विंशतिर्योजनानान्तु पत्राऽयामः प्रकीर्तितः || ६२ ||

त्रिंशद्योजनदीर्घाणि पत्राणि कलशीसुत ! |
योजनानां पञ्चदश केसराणाञ्च दीर्घता || ६३ ||

कर्णिका योजनदशविस्ताराः सम्प्रकीर्तिताः |
तत्र भृङ्गामणिनिभाः शैलशृङ्गमिताः स्थिताः || ६४ ||

प्.५५२)

गृहं श्रीत्रिपुरादेव्यास्तदन्तरतिभसुरम् |
चिन्तामणिप्रवेकाऽतिरचितं चित्रचित्रितम् || ६५ ||

चतुर्द्वारयौतं तत्र दिव्याऽधारसुसम्भृतम् |
वह्निमूर्तिमयाऽधारो वर्तुलस्तत्कलायुतः || ६६ ||

योजनानां पञ्चशतं विस्तारेऽर्धं समुन्नतौ |
तत्र सूर्यात्मकं पात्रं कलाद्वादशसम्युतम् || ६७ ||

योजनानां सहस्रन्तु विस्तारे सार्धमुन्नते |
तत्राऽमृताऽसवः पूर्णः स्वाद्यो मञ्जुलसौरभः || ६८ ||

सुधांशुरूपः संयुक्तः कलाभिः परितो विधुः |
तत्र पोतस्थितः खेलंस्तरङ्गेष्वासवाऽमृते || ६९ ||

श्रीचक्रस्थाः शक्त्यो यास्तासां पानाय कल्पितम् |
महापद्माऽटवीसंस्थाश्चाऽपि याः शक्त्योऽमलाः || ७० ||

मुख्यशक्तिप्रसादन्तु प्राप्य मोदन्ति सन्ततम् |
तत्राऽग्नेयं यं महाकुण्डं चिदग्निज्वालमालितम् || ७१ ||

सहस्रयोजनऽयामं तथा निम्नं त्रिमेखलम् |
शतयोजनमुन्नम्रा विस्तृता मेखलाः पृथक् || ७२ ||

तत्र श्रीत्रिपुरादेव्या जनकश्चिन्मयाऽनलः |
द्विसहस्रयोजनोन्नतज्वालामालयाऽवृतः || ७३ ||

प्.५५३)

गृहस्य पश्चिमदिशि स्थितश्चकात्मको रथः |
नानामणिगणाऽकीर्णः सहस्रयोजनाऽयतः || ७४ ||

चतुर्गुणोन्नतो भूमिनवकेनाऽतिसुन्दरः |
दशेन्द्रियहयोपेतो मनः सारथिसंयुतः || ७५ ||

आम्नायचक्रश्चऽङ्गारो योगरश्मिर्मरुध्वजः |
नभओ वितानः सुमहान् सर्वलोकमयः स्थितः || ७६ ||

चिन्तामणिगृहे तस्मिन्मध्ये श्रीचक्रनायकः |
नवाऽवरणदेवीभिर्युतः परमशोभनः || ७७ ||

तन्मध्ये त्रिपुरा देवी पञ्चब्रह्मात्ममञ्च्के |
कामेश्वराऽङ्क्संस्थाना ज्योतीरूपा विराजते || ७८ ||

इति श्रीमदितिहासोत्तमे त्रिपुरारहस्ये माहात्म्यखण्डे श्रीत्रिपुरापाख्याने 
श्रीपुरवर्णनं नाम चतुःपञ्चाशत्तमोऽध्यायः || ४४६१ ||

प्.५५४)

श्रुत्वैवमद्भुतं वृत्तं विश्वकर्माऽतिविस्मितः |
पप्रच्छाऽनन्तरं वाक्यं सर्वलोकपितामहम् || १ ||

पितामहाऽत्र सन्देहो भगवन् बहुधा मम |
हृदि तत् परिपृच्छामि वक्तुं तन्मे त्वमर्हसि || २ ||

केनेदं निर्मितं स्थानं कदा केन च हेतुना |
न गतिस्तत्र चाऽन्येषां गुणजेभ्य इति श्रुतम् || ३ ||

पुनस्तत्राऽमरा मर्त्या नागाद्याश्चाऽपि वर्णिताः |
कथमेतत् स्थितं देव कृपां कुरु मयीश्वर || ४ ||

आपृष्ट एवं लोकेशः प्राह तं विश्वश्ल्पिनम् |
त्वष्टः ! शृणु समाख्यास्ये चैतद्वृत्तं सुगोपितम् || ५ ||

तदा वयं सृष्टिमुखक्रियाकृतिपरायणाः |
सदा समाकुलस्वान्तैस्तोषिताऽस्माभिरम्बिका || ७ ||

प्.५५५)

त्रिपुरा परमाशक्तिः केवला चितिरूपी | 
निष्कलाऽकाशरुपेण केवलं वङ्मयी शिवा || ८ ||

आहाऽशरीरिणी वत्साः किं वः समभिवाङ्छितम् |
संश्रुत्वैवं वाचं नत्वाऽस्माभिः समीरितम् || ९ ||

स्तुत्वा तां विविधैस्तओत्रैर्बद्धाऽञ्जलिभिरादरात् |
महादेवि वयञ्चाऽस्मिन् जगत्कृत्ये निरन्तरम् || १० ||

भवत्या विनियुक्ता वै नैषद्विन्दामहेरतिम् |
त्वत्स्वरूपस्थितिं त्यक्त्वा न किञ्चिदभिरोचते || ११ ||

सुधारसाऽस्वदनानां यथा क्षारोदसेवने |
तत्कृपां कुरु देवेशि ! न रमामोऽत्र कर्मसु || १२ ||

एवमुक्ता ब्रह्ममुखैस्त्रिपुरा प्राह नः पुनः |
विधिमुख्याः साम्प्रतं नो भवेदेतत् कथञ्चन || १३ ||

नियतिर्मेऽतिदुर्वारा सङ्कॢप्ता प्राङ्मयैव सा |
चिन्तितुं नाऽर्हथैवं वो दास्येऽन्यदभिवाञ्छितम् || १४ ||

ततोऽस्माभिः प्रार्थिता सा त्रिपुरा लोकभावनी |
यद्येवमम्ब तत्त्वञ्च गुणमूर्तिर्महेश्वरी || १५ ||

प्.५५६)

राजराजेश्वरी भूत्वाऽखिलाऽण्डानां प्रशासने |
कुरु तत्र वयं नित्यं त्वन्मूर्त्तेरभिषेवणात् || १६ ||

प्राप्स्यामोऽत्र रतिं लोके त्वदाज्ञापालनादपि |
इत्यस्मदीरितं श्रुत्वा प्राह सा त्रिपुरा परा || १७ ||

अस्त्वेवं वो हितार्थाय दृश्यमूर्तिर्भवाम्यहम् |
नाऽट्राऽण्डेषु स्थितिं प्राप्स्ये किन्त्वशेषाऽण्डवर्तिनाम् || १८ ||

साधारणं सुधाऽम्भोधौ रत्नद्वीपं सृजाम्यहम् |
तत्र मां भक्तिभावेन यजन्तु जगदीश्वराः || १९ ||

तत्र कुण्डे समिध्याऽग्निं चिन्मयं ज्वलिते शुचौ |
यथेप्सितं ध्यायत मां स्त्रीपुम्प्रकृतितः शुभाम् || २० ||

ध्यानाऽनुरूपा वो भूत्वा प्रशासिष्येऽण्डसन्ततिम् |
तत्राऽखिलाऽण्डसंस्थानां ब्रह्मादीनां निरन्तरम् || २१ ||

दिशामि दर्शनं स्त्रीयं स्थूलभावस्य संस्थिता |
इत्युक्त्वाऽस्मान् विह्धिमुखानन्तर्धानं जगाम सा || २२ ||

अथ तस्या वचनतो ब्रह्माण्डान्निर्गता वयम् |
पीयूषाऽब्धिं समासाद्य रत्नद्वीपं समन्ततः || २३ ||

प्.५५७)

विचिन्वतश्चिरेणाऽथ मणिद्वीपोऽनुसादितः |
नवरत्नमयः |स्वीयच्छविव्यताप्तदिगन्तरः || २४ ||

तत्र गत्वा विनिर्माय कुण्डं परमशोभनम् |
प्रोक्तमानं तत्र वह्नियोजनं स्यात्कथन्त्वति || २५ ||

चिन्तां प्राप्ता वयं तत्र नाऽग्निरस्ति नचेन्धनम् |
अथ देवः शिवः कुण्डे स्वाक्ष्णोऽग्निमनुकल्पयत् || २६ ||

अनिन्धनन्तु तं दृष्ट्वा प्रशमाऽभिमुखं शुचिम् | 
विष्णु स्वयं स्वचेर्तोऽशैरेधांसि सम्कल्पयत् || २७ ||

अथ प्रज्वलिते वह्नौ विधिस्वं समकल्पयम् |
मनःपशुं बुद्धिमज्यमहङ्कारं हविस्तथा || २८ ||

करणानि च पात्राणि अद्धोतुं देवतां पराम् |
अभिध्यायमहं स्वाऽन्तर्वह्नौ स्त्रीमूर्तिमीदृशीम् || २९ ||

ध्यात्वा हविर्हृतं यावत्तावत् सा परमेश्वरी |
कुण्डवह्नेः समुदभूत् ध्यानरूपाऽनुसारिणी || ३० ||

पराशक्तिरियं तत्र ततोऽस्माभिरभिष्टुता |
निर्ययौ पावकात्तस्माद्बहिस्त्रैलोक्यसुन्दरी || ३१ ||

अथाऽवदन्मां परमा क्वाऽसनं मे विनिर्दिश |
आदिष्ट एवं परममासनं कल्पितं मया || ३२ ||

प्.५५८)

स्पर्शमात्राद्विशीर्णं तदासनं भूय एव तत् |
कल्पितं विविधं सारं स्पर्शाच्छीर्ण बभौ क्षणात् || ३३ ||

सर्वसामर्थ्यविहितान्यासनान्यपि तानि मे |
परःशतं विशीर्णानि तदाऽहं लज्जितोऽभवम् || ३४ ||

अथाऽविरासीन्निमिषात् सर्वदेवः सदाशिवः |
तदिच्छयैव तुर्यश्च तौ तां देवीं प्रणेमतुः || ३५ ||

तावब्रवीत् परा देवी सा कल्पयतमासनम् |
दध्यौ सदाशिवः श्रुत्वा वाक्यं तस्याः क्ष्णादथ || ३६ ||

अनेककोटिसंख्याता आययुर्गुणमूर्तयः |
सदाशिवा ईश्वराश्च तेभ्यः सर्वेभ्यः एव च || ३७ ||

सारं समाकृष्य पञ्चमूर्तीश्चक्रेऽतिसुन्दरीः |
सदाशिवांऽशेन तत्र सिन्दूरनिचयाऽरुणम् || ३८ ||

फलकं कल्पयत्तस्य मूर्त्या सङ्घटितं शुभम् |
ईशरुद्रहरिविधिशक्तिसङ्घचतुष्टयैः || ३९ ||

पादांस्तन्मूर्तिघटितान्निर्ममे स सदाशिवः |
अशेषपृथिवीसारसम्भृताऽस्तरणं ततः || ४० ||

हंसतूलसंहतिवत् कोमलं तस्य मूर्धनि |
आस्तृतं मेरुशिखरिसमुदायसुसाधितम् || ४१ ||

उपधानं विरचयद्देवदेवः सदाशिवः |
प्रणम्य प्राह तां देवीं सिद्धमम्ब! समारुह || ४२ ||

प्.५५९)

तन्मध्ये तं गुणेशानां नमस्कृत्य सदाशिवम् |
प्रोचुर्देव नौपयिकं पीठमेतद्धि मन्दिरम् || ४३ ||

आकाशसंश्रयं तस्मान्मन्दिरं कुरु सुन्दरम् |
सदाशिवोऽपि युक्तं तन्मत्वा चक्रे गृहं शुभम् || ४४ ||

चिन्तामणिगणैः कीर्ण नानारत्नोपभूषितम् |
योजनानां द्वे सहस्रे विस्तृतौ गृहराजकः || ४५ ||

चतुर्द्वारश्चतुर्वेदमय आम्नायमण्डितः |
नभोमयवितानेन महताऽतिविराजितः || ४६ ||

मत्वा गृहं तदाऽकाशेन मनोहरमुत्तमम् |
ससर्ज तस्य परितो महपद्मवनं शुभम् || ४७ ||

सम्प्रोक्तलक्षणं तेन मन्दिरं तद्व्यराजत |
एवं तन्मन्दिरे रत्नसिंहासनमधीश्वरी || ४८ ||

समारुहत् सा त्रिपुरा भासयन्ती समन्ततः |
रत्नसिंहासने तस्मिन् संस्थिता सा महेश्वरी || ४९ ||

असंख्यैर्विधिविष्ण्वीशतुर्यमूर्तिसदाशिवैः |
संस्तुता बहुधा प्राह सदाशिवमधीश्वरी || ५० ||

सदाशिव ममाऽख्यानमनाख्यायाऽद्भुतं कुरु |
आख्याताऽहं येन लोके भवामि विदिताऽकृतिः || ५१ ||

एवं तया नियुक्तोऽथ देवदेवः सदाशिव |
यावत्तस्याः समाख्यानं चिन्तयामास मानसे || ५२ ||

प्.५६०)

तावद्ब्रह्मविष्णुरुद्रमुखैः सम्प्रार्थितोऽभवत् |
देव नौपयिकं ह्येतद्भासते न पराम्बिका || ५३ ||

चितिर्द्र्ष्टृमयी नित्या सदसद्रूपकारणम् |
ध्यानाऽनुरोधवपुषा दयया दृश्यतां गता || ५४ ||

योषिद्रूपधरा देवी विना पुरुषसंश्रयम् |
नाऽत्यर्थ शोभते लोकविगानादिति मन्महे || ५५ ||

न द्वचिल्लोकविततौ नारी नरसमाश्रयम् |
ऋते सम्भवते वल्ली तरुहीना यथा भुवि || ५६ ||

तदेतस्या जगद्धात्र्या अनुरूपं पतिं शुभम् |
परं कल्पय यन्नः स्यात् सर्वेषामभिवाण्छितम् || ५७ ||

श्रुत्वैयं गुणमुर्तीनामुक्तं देवः सदाशिव |
चिन्तयित्वा चिरं वाक्यं प्राह व्यवसिताऽन्तरः || ५८ ||

शृण्वन्तु गुणजाता मे वाक्यमेतत् समाहिताः |
इयं परात्परा देवी सश्चिन्मात्रस्वरूपी || ५९ ||

एकाऽसीत् सर्वपुरतः स्वातत्र्याऽत्मविधायिनी | 
न सन्नाऽसदभिन्नं वा विभिन्नं किमपि ह्यभूत् || ६० ||

सा स्वस्वभावविभवभरेणैवाऽवभासयत् |
एतजगश्चक्रचित्रं स्वात्मन्यादर्शलीलया || ६१ ||

प्.५६१)

नैतस्याः सदृशः कोऽपि कृत एवाऽधिको भवेत् |
सदस्याः सर्वलोकैकमातुर्भर्ताऽत्र को भवेत् || ६२ ||

न हि मेऽत्र भवेच्छक्तिः कर्तुं स्यात् खलु किञ्चत् | 
वदत्येवं सदा पूर्वे शिवऽस्माकं प्रपश्यताम् || ६३ ||

विदित्वाऽस्मत्वमीहां सा त्रिपुरा परमेश्वरी |
ईषत् स्मितं कृतवती कोटिपूर्णेन्दुभासनम् || ६४ ||

अथाऽभवन्महाशब्दो ब्रह्माण्डौघविभेदनः |
विदलन् श्रोत्रजालानि बधिरीकृतदिक्तटः || ६५ ||

प्रजज्वाल महातेजः सर्वदिङ्मण्डलाऽदनम् |
तडित्कोट्यु दयाऽभासं सर्वचक्षुः प्रमोषणम् || ६६ ||

तेन शब्देन महता तेजसा च समन्ततः | 
बधिराऽन्धीकृताः किं तदित्याश्चर्यं समागताः || ६७ ||

दृष्टाऽस्माभिः क्षणेनैव ततः सा परमेश्वरी |
समानसुन्दराऽङ्गस्य पर्यङ्कमणिशोभिनी || ६८ ||

मिथुनीभूतसंस्थाना प्रतिबिम्बं श्रिता यथा |
दृष्ट्वा समानपुरुषवामाऽङ्कसुविराजिताम् || ६९ ||

प्रहर्षमतूलं प्राप्ताः स्वेष्टसिद्धेर्जगद्विधे | 
स्वाऽङ्गसौन्दर्यलालित्यभरणेनैव परस्परम् || ७० ||

प्.५६२)

क्षिपन्निव तन्मिथुनं परीरम्भसुखोल्वणम् |
अथाऽ.ब्रवीन्नः परमा देवा वः सिद्धमीप्सितम् || ७१ ||

अहं द्विधा हि सञ्जाता भवदीप्सितहेतवे |
वदन्त्वावयोर्नामनि (?) र्यावः ख्यातिं यतस्त्विह || ७२ ||

श्रुत्वा सदाशिवो देवः प्रेक्षाऽस्मान्नाम कर्मणि |
विमूढानाह नत्वा तां देव्यस्मत्कामपूरणात् || ७३ ||

कामेश्वरी त्वं देवश्च भवेत् कामेश्वरस्तथा |
राजराजात्मनां नस्त्वमीशनाश्चाऽपि साम्प्रतम् || ७४ ||

राजराजेश्वरी त्वं वै राजराजेश्वरस्त्वयम् |
त्वं वै त्रिपुरसुन्दरी चैष त्रिपुरसुन्दरः || ७५ ||

अथ धातुमुखाः स्तुत्वा वयं तां परमेश्वरीम् |
अप्रार्थयन्त भूयस्तां मत्वा तत्रैकलां स्थिताम् || ७६ ||

मातस्त्वं परिवारेण स्थातुमत्रार्ऽहसीश्वरी |
दृष्ट्वैकलां त्वां न वयं हृष्यामोऽतितरां शिवे || ७७ ||

एवं सा प्रार्थिताऽस्माभिः स्वदेहात् क्षणमात्रतः |
प्रां स्वसदृशींशक्तिमसृजत् प्रतिबिम्बवत् || ७८ ||

इत्याह्वयत तां शक्तिं महात्रिपुरसुन्दरीम् |
इति सृज शक्तिचक्रं ममाऽनुगुणमुत्तमम् || ७९ ||

सर्वलोकेप्सितकरं परिवारं मदंशतः |
ओमित्युक्त्वा च सा देवी शक्तिचक्रं महाऽद्भुतम् || ८० ||

प्.५६३)

ससर्ज श्रीमहादेव्याः शक्त्याऽवरणमद्भुतम् |
तावन्मध्ये महादेवी स्वयं षोऽशधाऽभवत् || ८१ ||

स्वयं ततोऽतिरिक्ताऽभूद्देवीइ सप्तदशी तदा |
एतस्मिन्नन्तरे साऽपि महत्रिपुरसुन्दर्री || ८२ ||

नव् अशक्तीः ससर्जाऽङ्गात् सृष्ट्वा सा प्राह ताः प्रति |
पृथक्सृजेथाः स्वस्वाऽनुरूपाः शक्तीर्मनोहराः || ८३ ||

महासुन्दर्येति चोक्ताः ससृजुस्ताः पृथक् पृथक् |
एवं सृष्ट्परीवारा महाश्रीत्रिपुराऽम्बिका || ८४ ||

स्थानं तासां जगश्चक्रमयंनिर्माय सत्वरम् |
तत्तत्स्थानस्थिताभिः सा शक्तिभिः सेविताऽभवत् || ८५ ||

इति श्रीमदितिहासोत्तमे त्रिपुरारहस्ये माहात्म्यखण्डे ललितामाहात्म्ये 
ब्रह्मविश्वकर्म्मसम्वादे श्रीपुरे कामेश्वरीकामेश्वरयुतं 
शक्तिचक्रसंस्थानवर्णनं नाम पञ्चाशत्तमोऽध्यायः || ४५४६ ||

प्.५६४)

षट्पञ्चाशत्तमोऽध्यायः
ब्रह्मविश्वकर्म्मसवादेश्रीचक्रदेवतानिरूपणवर्णनम्


शुर्वेत्थमद्भुतं वृत्तं विश्वकर्मा जगद्विधिः |
पप्रच्छः भूयः प्रणतस्तच्छ्रु तावतिकौतुकी || १ ||

भगवन् शक्त्यो देव्या सृष्टा यास्त्रिपुराम्बया |
नृपसंक्या नाम तासां रूपं स्थानञ्च मे वद || २ ||

महात्रिपुरसुन्दर्या सृष्टा यास्ताः समीरय |
किंरूपाः कति संख्याकास्तत्सृष्टाश्चाऽपि वर्णय || ३ ||

स्थानञ्चाऽपि जगच्चक्रप्रतिरूपं किमात्मकम् |
सृष्टं श्रीत्रिपुराशक्त्या कुत्र काः शक्त्यः स्थिता || ४ ||

एतन्मे सर्वमाक्याहि श्रोतुं मे प्रसमीहितम् |
इति पृष्टो विश्वकृता प्रीतः प्राह चतुर्मुखः || ५ ||

शृणु त्वष्टर्गुह्यतमं सावधानेन चेतसा |
एवमादौ विसृष्टा सा म्हात्रिपुरसुन्दरी || ६ ||

नवशक्तीरसृजत शक्त्यौघस्य विसर्जने |
समाज्ञप्तास्तया तास्तु प्राहुस्त्रिपुरसुन्दरीम् || ७ ||

प्.५६५)

कथं वयं सृजामोऽम्ब शक्तीस्ते समुदीरिताः |
श्रुत्वेति प्राह सा भूयो महात्रिपुरसुन्दरी || ८ ||

आत्मयोगं समाश्रित्य द्रुतं सृजथ मा चिरम् |
इत्युक्त्वाऽद्या समसृजद्द्शशक्तीः सुलोहिताः || ९ ||

ताश्चाऽणिमादिसिद्धीनां प्रदा लोकेऽभवन्नथ |
पाशाऽब्जाऽङ्कुशपाणयः शशिखण्डशिखण्डकाः || १० ||

अणिमा लघिमा चैव महिमेशित्विका ततः |
वशित्वा प्राकाम्यका च भुक्तीच्छाप्राप्तयः क्रमात् || ११ ||

सरकामा च सिद्ध्यन्ता दश देव्यः समुद्गताः |
अथ ता नवशक्यस्तु प्राहुर्देवीं स्वमातरम् || १२ ||

नाम नः प्रदिशाऽम्बाऽशु ततः शक्तिः सृजामहे |
श्रुत्वाऽह ता महाशक्तीर्महात्रिपुरसुन्दरी || १३ ||

योगेन सर्जनाद्यूयं योगिन्यस्तु भविष्यथ |
अथाऽद्या प्रार्थयामास त्रिपुरेशीं प्रणम्य तु || १४ ||

मातः स्थानं कल्पयाऽशु शक्तीनां समवस्थितेः |
प्रार्थितैवं पराशक्तिः ससर्ज स्थानमद्भुतम् || १५ ||

चतुरस्रा वेदिकैका योजनद्वितयोन्नता |
द्विशतं योजनानान्तु विस्तारेण विनिर्मिता || १६ ||

तस्योपरि चतुर्दिक्षु योजनानां चतुष्टयम् |
बहिर्विहाय तस्यान्तश्चतुर्द्धारं सुशोभनम् || १७ ||

प्.५६६)

योजनानान्तु विंशत्या विस्तृतं सुमनोहरम् |
षट्योजनसुदीर्घञ्च तत्सम्बद्ध तदन्ततः || १८ ||

योजनद्वयमुन्नम्रा चतुरस्रसुभूमिका |
द्वियोजना ततोऽन्तस्तु योजनोच्चा तथा पुनः || १९ ||

एवं भूमित्रयं तस्य चाऽन्तः षोषशयोजने |
भूमिका योजनोन्नम्ना षोडशच्छदसन्निभा || २० ||

तदन्तर्योजनोन्नम्रा वसुपत्रसमाकृतिः |
योजनानान्तु विंशत्या भूमिकाऽतिमनोहरा || २१ ||

आदित्ययोजनाऽयामा तदन्तर्योजनोन्नता |
भूमिका शक्रकोणाभा तदन्तश्चाऽपि तावती || २२ ||

भूमिका दशकोणाभा तस्याऽन्तः शिवयोजना |
योजनोच्चा पूर्ववत्तु दशकोणसमप्रभा || २३ ||

अन्तरे दशसंख्यातयोजनाऽयामतः स्थिता |
वसुकोणात्मिका भूमिर्योजनोच्छ्रायशोभिनी || २४ ||

तस्याऽन्तस्त्र्यस्रभूमिस्तु रसयोजनसम्मिता |
योजनोश्चा वदूर्ध्वस्था तावदुच्छ्रायशोभिनी || २५ ||

योजनाऽयतविस्तारा बिन्दुभूमिः सुवर्तुला |
प्रकल्प्य स्थानमेवं सा वृत्तभूमौ स्वयं स्थिता || २६ ||

पञ्चब्रह्मासनाऽसीनकामेशोत्सङ्गशोभिनी |

प्.५६७)

स्वाङ्गोद्भूताः शक्तयो याः स्वसमा नृपसंख्यकाः || २७ ||

ताः स्वभूमेरधस्त्र्यस्रभूमौ संवेशिताः क्रमात् |
इन्दोः कलामयः पक्षदिनाऽधिष्ठातृदेवताः || २८ ||

नित्याऽख्याः कारणेनाऽसां नामानि च वदामि ते |
आद्या कामेश्वरी नित्या द्वितीया भगमालिनी || २९ ||

नित्यक्लिन्ना च भेरुण्डा ततः स्याद्वह्निवासिनी |
महाविद्येश्वरी पश्चाच्छिवदूती ततः परम् || ३० ||

त्वरिता कुलसुन्दरी नित्या नीलपताकिका |
विजया सर्वमङ्गला ज्वालामाला ततः परम् || ३१ ||

चित्रेति नाम क्रमतो वामे पृष्ठे च दक्षिणे |
पञ्चकक्रमयोगेन त्र्यस्रभूमौ निवेशिताः || ३२ ||

स्वयं सप्तदशी नित्या षोडशी या पुरोदिता |
सा तपोवीर्यसंयोगात् सायुज्यं समुपागता || ३३ ||

स्.ष्टादौ तत्र या देवी महात्रिपुरसुन्दरी |
तां बिन्दुभूम्यधिष्ठात्रीं कृत्वा स्वाग्रे निवेशयत् || ३४ ||

योगिन्योऽपि तया सृष्टा नवसंख्याः पुरोदिताः |
ताभिश्चाऽपि पृथक्कृत्यैर्नाम् प्राप्तं यथाक्रमम् || ३५ ||

प्५६८)

प्रकटा च ततो गुप्ता तथा गुप्ततरा परा |
सम्प्रदायाऽकुलोत्तीर्णा निर्भगा च रहस्यका || ३६ ||

तथैवाऽतिरहस्याख्या पराऽपररहस्यका | 
निवेशिताः क्रमेणैता देव्या चक्रेषु तच्छ्ण्णु || ३७ ||

चतुरस्रे नृपदले नागपत्रे ततः परम् | 
मनुदिग्दिङ्नागवह्निकोणेषूर्ध्वे पृथक् पृथक् || ३८ ||

ततः सा प्रकटाऽख्याना योगिनी स्वविनिर्मिताः | 
दशशक्तीरधो भूम्यां क्रमेण विनिवेशयत् || ३९ ||

पुनः सृष्टाऽष्टशक्तीस्तु ब्राह्म्याकीर्मातृकाऽत्मिकाः |
वर्गशक्तीर्द्वितीयस्यां भूमिकायां निवेशयत् || ४० ||

ततः ससर्ज शक्तिनां दशकं प्रकटाऽभिधा |
तृतीयभूनिकायां ताः क्रमेणाऽभिनिवेशयत् || ४१ ||

अथ गुप्ताऽभिधानाऽपि दृष्त्वा नृपनिवेशनम् |
असृजत्तावतीः शक्तीरथ गुप्ततराऽभिधा || ४२ ||

सम्प्रदायाऽकुलोत्तीर्णा निर्भगाच पृथक् पृथक् |
स्वस्संस्थानसम्मित्याऽसृजच्छक्तीर्विचित्रिताः || ४३ ||

शक्तीर्विभावयामास रहस्याः सप्तसङ्ख्यकाः | 
रहस्यतरनाम्नी च शक्तिमेकां ससर्ज ह || ४४ ||

प्.५६९)

अणिमाद्या अपि पृथक् ससृजुः शतर्शोऽशतः |
शक्तीः स्वस्वसमाकाराऽयुधवस्त्रविभूषणाः || ४५ ||

बिन्दुचक्रेश्वरी या सा महात्रिपुरसुन्दरी |
विनियुक्ता मूलदेव्या शक्तीनामभिधाऽकृतौ || ४६ ||

चकार तत्तत्कर्माणनुरूपं नाम पृथक् पृथक् |
तृतीयभूमिकादेव्यो याः सृष्टा दशसङ्ख्यकाः || ४७ ||

मुद्रातत्त्वविधानज्ञाः सर्वमुद्रात्ममूर्तयः |
आहरन्ति मुदं देव्यस्तस्मान्मुद्रासमाऽह्व्याः || ४८ ||

मुद्मुत्पाद्य या लोकान् क्षोभयन्त्यतिमात्रकम् |
द्रावयत्याकरषयति वशयेन्मादयत्यपि || ४९ ||

बीजयत्यङ्कुरयति चारयत्यपि खे तथा |
त्रिखण्डयति योन्यात्मभावमानयतीश्वरी || ५० ||

इति मुद्रा वीर्यवत्यः ख्याताः सङ्क्षोभिणीति च |
विद्राविण्याकर्षणी च ततः पश्चाद्वशङ्करी || ५१ ||

उन्मादिनी महाङ्कुशा त्रिखण्डा खेचरी तथा |
बीजा योनिह् क्रमादेता दिक्षु कोणेष्वधोर्ध्वयोः || ५२ ||

भूमिकात्रितयेऽष्येवं ब्राह्मी माहेश्वरी तथा |
कौमारी वैष्णवी वैष्णवी वाराही माहेन्द्री ततः परम् || ५३ ||

चामुण्डा च महालक्ष्मीः (:) एवमाद्ये स्थिता इमाः |
ब्र्ह्मादीनां समानाङ्गाऽयुधाऽभरणवाससः || ५४ ||

प्.५७०)

मुद्रास्तु लोहिताऽभासाः पाशमुद्राऽङ्कुशैर्युताः | 
लोहिताऽङ्कुशधारिण्यः पद्मरागसुभूषणाः || ५५ ||

अथ गुप्ताऽख्यया सृष्टा भक्तेष्टाकर्षणात्तथा |
कामाकर्षिणिकाऽद्या स्याद् बुद्ध्याकर्षिणिका परा || ५६ ||

अहङ्काराऽकर्षिणी च शब्दाऽकर्षिणिका तथा |
स्पर्शाऽकर्षिणिका तद्वद्रूपाऽकर्षिणिका ततः || ५७ ||

रसाऽकर्षिणिका गन्धाऽकर्षिणी चित्तपूर्विका |
आकर्षिणी दैर्यपूर्वा कर्षिणी स्मृतिपूर्विका || ५८ ||

नामपूर्वाऽकर्षिणी च बीजाऽकर्षिणिका परा |
आत्माऽकर्षिणिका तद्वदमृताऽकर्षिणी ततः || ५९ ||

शरीराऽकर्षिणीत्येवं षोडशच्छदशक्त्यः |
भाविता गुप्तयोगिन्याऽग्रपत्राद्वामतः स्थिताः || ६० ||

शूभ्राःशुभ्रांऽशुककल्पाः पूर्णतारुण्यशोभिताः |
पाशदानसुधाकुम्भाऽङ्कुशाऽयुधपरिष्कृताः || ६१ ||

अनङ्गकुसुमाऽनङ्गमेखलाऽनङ्गपूर्विका |
मदनाऽनङ्गमदनाऽतुराऽनङ्गाऽद्यरेखिका || ६२ ||

अन्ङ्गवेशिन्यनङ्गाऽङ्कुशाऽनङ्गाऽद्यमालिनी |
एता गुप्ततराऽख्योत्था नागच्छदनिवेशनाः || ६३ ||

प्.५७१)

रक्तवर्णाऽशुककल्पा दिक्कोणक्रमतः स्थिताः |
पाशं नीलोत्पलं पात्रमङ्कुशं पाणिषुस्थितम् || ६४ ||

संक्षोभिणी विद्राविणी चाऽकर्षिणी चाऽल्हादिनी |
सम्मोहिनी स्तम्भिनी च जृम्भिणी च वशङ्करी || ६५ ||

रञ्जिनी चोन्मादिनी च ततश्चैवार्ऽथसाधिनी |
सम्पत्तिपूरणी मन्त्रमयी द्वन्द्वक्षयङ्करी || ६६ ||

सम्प्रदायोद्भावितता मनुकोणेषु संस्थिताः |
अग्राद्वामक्रमेणैव रक्ताभांऽशुकभूषणाः || ६७ ||

पाशाऽमृतघटाऽदर्शाऽङ्कुशशओभिचतुर्भुजाः |
सिद्धीप्रदा सम्पत्प्रदा ततः पश्चात्प्रियङ्करी || ६८ ||

मङ्गलाऽज्ञाकारिणी च ततः कामप्रदा स्मृता |
दुःखाद्विमोचनी त्द्वन्मृत्युप्रशमनी ततः || ६९ ||

विग्नान्निवारिणी चाऽङ्गसुन्दरी तदनन्तरम् |
सौभाग्यदायिनी पङ्क्तिकोणे प्राग्वत् समास्थिताः || ७० ||

पाशं भूषणपेटीञ्चाऽङ्कुशं पाणिचतुष्टयैः |
दधाना विशदाऽकारांऽशुकभूषणभूषिताः || ७१ ||

कुलोत्तीर्णा समुदिताः शक्त्यो यौवनाऽन्विताः |
ज्ञानशक्तिरैश्वर्यप्रदा ततोज्ञानमयी स्मृता || ७२ ||

ततो व्याधिविनाशिनी चाऽधाराद्यास्वरुपिका |
ततः पापहराऽनन्दमयी रक्षास्वरूपी || ७३ ||

प्.५७२)

ईप्सिताद्याप्रदा चेति दशारे पूर्ववत् स्थिताः |
पाशदानज्ञानटङ्ककरा रक्ताङ्गभूषणाः || ७४ ||

निगर्भाख्या भावितास्तु तरुण्यः शक्त्योऽमलाः |
वशिनी मोदिनी तद्वद्विमला चाऽरुणा ततः || ७५ ||

जयिनी सर्वेश्वरी च कौलिनी चेति शक्त्यः |
रहस्ययोगिनीजाताः पद्मरागसमप्रभाः || ७६ ||

चापदानपुस्तकेषुकरा लोहितभूषणाः |
नागकोणेषु पूर्वोक्तक्रमेण सुविराजिताः || ७७ ||

शक्तिरेका चाऽतिरहस्याऽख्योत्थोदक्षकोणके |
एवं ताः शक्तयश्चक्रे सृष्टाः प्रकृतिशक्तिभिः || ७८ ||

इति श्रीमदितिहासोत्तमे त्रिपुरारहस्ये माहात्म्यखण्डे श्रीललितामाहत्म्ये 
श्रीचक्रदेवतानिरूपणं नाम षट्पञ्चाशत्तमोऽध्यायः || ४६२४ ||

प्.५७३)

सप्तञ्चाशत्तमोऽध्यायः 
श्रीचक्रदेवतानिरूपणवर्णनम् 

श्रुत्वात्वष्टेरितं धातुः पुनः पप्रच्छ सादरम् |
पितामह श्रुतञ्चैतच्छ्रीचक्रं शक्तिमण्डलम् || १ ||

शक्तीनां नाम सम्पत्तिहेतुं मे पृच्छते वद |
तथाऽष्टाऽरे त्रिकोणे च कुतः स्थानं विशक्तिकम् || २ ||

षोडशी स महानित्या केन सायुज्यमागमत् |
एवं त्वष्टाऽनुयुक्तोऽथ प्रीतः प्राह चतुर्मुखः || ३ ||

विश्वकर्तः शृणु महागुह्यमेतन्निगूहितम् |
महाश्रीत्रिपुरेशान्या सृष्टास्त्रि (नि?) त्यास्तु षोडश || ४ ||

महात्रिपुरसुन्दर्या सृष्टास्त्वन्यास्तु शक्तयः |
(?) नाम तासां पृथक्स्वीयक्रिययैव निरुपितम् || ५ ||

या सा शक्तिर्महादेवी त्रिपुराऽख्या महत्तरा |
तस्याः सदा विलसितं जगदेतश्चराऽचरम् || ६ ||

ब्र्ह्मादिमूर्तिष्व्ंशेन संस्थिता सा महेश्वरी |
जगश्चक्रक्रियाकाण्डं निर्वाहयति चिन्मयी || ७ ||

प्.५७४)

साऽखण्डैकरसाप्यम्बा चितिमात्रशरीरिणी | 
अनेकधाऽपि भवति स्वस्वातन्त्र्याऽवभासिनी || ८ ||

यथा सहस्ररश्मीनां पिण्डो हंसो नभोमणिः |
एकोऽप्येनकधाप्यास्ते यथा वा वार्निधिः स्थितः || ९ ||

तरङ्गोर्मिफेनमय एकोऽनेकात्मना तथा |
दर्पणः प्रतिबिम्बानां सहस्रेण यथा स्थितः | १० ||

तथैषा परमा चाऽपि भेदाऽभेदमयी स्थिता |
शक्त्र्योऽशात्मिकास्तस्या अणिमाद्याः प्रकीर्तिताः || ११ ||

तस्याः स्वातन्त्र्यवशतः स्थूलाऽकारपरिग्रहः |
या शक्तिर्यत्क्रियाहेतुर्नाम तस्यास्तथास्थितम् || १२ ||

एवं सृष्टाः शक्त्यस्ता महामायाविमोहिताः |
स्पर्धाञ्चक्रुः संस्थितिषु स्थाननाचोच्चभावतः || १३ ||

दृष्ट्वा तच्छक्तिचक्रेषु कश्मलं स्मुपस्थितम् |
महाद्व्याज्ञया प्राह महात्रिपुरसुन्दरी || १४ ||

शृणुध्वं शक्त्यः सर्वा मम वाक्यं हि साम्प्रतम् |
स्पर्धाक्रोधात्मनामत्र स्थानं देवीसमीपतः || १५ ||

दुर्लभं तत्तपोयोगात् स्थानं विन्दथ नाऽन्यथा |
इत्युक्त्वाऽदौ स्वयञ्चक्रे तपः सुमहदद्भुतम् || १६ ||

प्.५७५)

दृष्ट्वा तपस्यभिरतां महात्रिपुरसुन्दरीम् |
अन्याः सर्वा अपि तपश्चक्रुर्नियतमानसाः || १७ ||

एवं शक्तिगणे तत्र तपस्यभिरते सति |
अगात् कालो दीर्घतमस्तदा तुष्टाऽवदत् परा || १८ ||

वत्सास्तुष्टाऽस्मि तपसा स्थानं योग्यं दिशामिवः | 
इत्युक्त्वा स्थानमदिशन्महात्रिपुरसुन्दरी || १९ ||

य तस्यै सर्वचक्राणामीश्वरीत्वं ददौ परा |
अथ नित्याऽत्मशक्तीनां त्र्यस्रभूमौ निवेशनम् || २० ||

प्रतिपार्श्व पञ्चकस्य चाऽथ नित्या तु षडशी |
प्रदिष्टसम्मुखस्थानाऽप्यमन्यत न तद्बहु || २१ ||

पुनरातिष्ठदत्यन्तं तपः परमदुष्करम् |
एवं कामेश्वरी तद्वद्भगमालिनिकाऽपि च || २२ ||

न तत्स्थानमलं मत्वा तपश्चक्रतुरुत्तमम् |
एवं तपस्यभिरते शक्तिमण्डलके शिवा || २३ ||

एकाकिनीं स्वामपश्यन्न तत् सम्यगमन्यत |
तावद्विज्ञायाऽभिमतं महात्रिपुरसुन्दरी || २४ ||

त्रिपुराऽङ्गायुधेभ्यश्च दशशक्तीर्विसर्जयत् |
ता विसृष्टाः स्थिते स्थानं महात्रिपुरसुन्दरीम् || २५ ||

पप्रच्छुः प्राह ता देवी तपसा स्थानमीक्ष्थ |
इत्युक्त्वा तप एवओच्चैश्चक्रुः प्राक् शक्तिभिः सह || २६ ||

प्.५७६)

पुनर्देवी स्वपरितो मत्वैकामवलोकयत् |
अवलोकनतो जाताः शक्त्यो वेदसङ्ख्यकाः || २७ ||

काञ्चनाऽभाः पद्मधराः शुभ्रवस्त्रविभूषणाः |
दृष्ट्वा शक्तिगणं सर्वं तपस्यभिरतं सदा || २८ ||

मनो दधुस्तपस्येव त्वष्टस्ता अपि संययुः |
भूयो ददर्श परितो जातं शक्तिचतुष्टयम् || २९ ||

पाशाऽभयवरसृणिधरा रक्ताङ्गभूषणाः |
त्रिणेत्राश्च तपस्येव रता दृष्ट्वा च पूर्वजाः || ३० ||

पुनः सृष्टास्तथाऽन्याश्च पाशापुस्तकमालिकाः |
दधाना अङ्कुशञ्चापि रक्तवर्णविभूषणाः || ३१ ||

पुनः सृष्टाश्श्क्त्यश्च तावत्यः स्फटिकप्रभाः |
पाशाभयवरसृणिधरश्च तप आस्थिताः || ३२ ||

सृष्टाः पुनश्च तावत्योरक्ताऽकारविभूषणाः |
तपस्येव रतास्ताश्च दृष्ट्वा शक्तीः पुरः स्थिताः || ३३ ||

अथ दृष्ट्वा तपः प्रौढं प्राह तां त्रिपुरेश्वरी | 
नित्यां षोडशिकां वत्से वरं ब्रूह्यभिवाञ्छितम् || ३४ ||

सायुज्यमेव सा वब्रे सर्वां मत्वाऽल्पिकां स्थितिम् |
प्राप्ता च परया तत्र सायुज्यं षोडशी परा || ३५ ||

प्.५७७)

या जाताः स्वाङ्गतो देव्याश्चतस्रः पञ्चधा च ताः |
स्वयन्तु पञ्चमी भूत्वा तासां तुष्टा समास्थिता || ३६ ||

पञ्च पञ्चकतां तेन प्रापुस्ता नामपञ्चकम् |
रत्नेश्वरीत्वमाद्यानां कामधुक्त्वं ततः परम् || ३७ ||

तथा कल्प्लतेशित्वं ततः कोशेश्वरीपदम् |
लक्ष्मीश्वरीत्वमन्त्यानां शक्तिवृन्दाऽसने स्थितिम् || ३८ ||

प्रत्येकञ्च ददौ शक्तिसहस्रेश्वरतां शिवा |
रत्नाः कामदघाः कल्पलताकोशाऽभिधायुताः || ३९ ||

लक्ष्मीसमाक्यास्ताः शक्तीस्त्वष्टर्जानीहि ताः पृथक् |
पञ्चविंशतिसाहस्रसंख्यास्तास्तु पृथक्पृथक् || ४० ||

सेवमानाः स्वस्वनाथं प्रत्येकन्तुसहस्रकम् |
पञ्चसाहस्र ससंख्याका मूलदेव्यास्तु शक्त्यः || ४१ ||

सिधालक्ष्मीस्तत्र चाऽद्या राजमातङ्गिनी परा |
तृतीया भुवनेशानी तुर्या वाराहिका मता || ४२ ||

रत्नेश्वर्य एमाः प्रोक्तास्ततः कामदुघाः शृणु |
सुधापीठेशरी चाऽद्या सुधासूश्च ततः परा || ४३ ||

प्.५७८)

तृतीया चाऽमृतेशानी तुर्या चाऽन्नप्रपूरणी |
अथ कल्पलतास्तत्र पञ्चकामा ततः परा || ४४ ||

पारिजातेश्वरी चाऽपि कुमारी च ततः परा |
पञ्चबाणेश्वरी चाऽथ परंज्योतिस्ततः परा || ४५ ||

परानिष्कलशाम्भवी चाऽजपा मार्ट्का परा |
इति कोशेश्वरीः प्रओक्ताः शृणु लक्ष्मीश्वरीस्ततः || ४६ ||

लक्ष्मीश्चाऽथ महालक्ष्मीस्त्रिशक्त्याद्या ततः परा |
साम्राज्यलक्ष्मीश्च रमा चेति पञ्चकदेवताः || ४७ ||

एवं पञ्चकदेवीनां तपसा परितोषिता |
ददौ समीपसंस्थानं बिन्दुचक्रोपरि क्रमात् || ४८ ||

आग्नेयादिषु कोणेषु तपसस्तु प्रकर्षतः |
मातङ्गिन्याश्च वाराह्या ददावतुलसम्पदम् || ४९ ||

मन्त्रिणीत्वं सर्वलोककार्यमन्तणहेतुताम् |
वाराह्या दण्डिनीत्वञ्चच दुष्टदण्डनेहतुताम् || ५० ||

ततः कालान्तरे हेमहरिन्मणिसुवप्रयोः |
मध्यं स्थानं ददौ देवी प्रसन्ना परिसेवनात् || ५१ ||

एवं तपोविशेषेण तुष्टा स्थानं पुनर्ददौ |
कामेश्वरी च वज्रेशी भगमालिनिका च या || ५२ ||

प्.५७९)

ताभ्यः समयदेवीत्वं दत्त्वा स्वाऽग्रे च पृष्ठतः |
वामे च दक्षिणे पार्श्वे स्थानं देव्यभिकल्पयत् || ५३ ||

उद्भाविता तु या देवी रहस्यतरनाम या |
सा प्राप तपसोत्कर्षाद्वज्रसालाऽन्तरे भूवि || ५४ ||

आधिपत्यं वज्रनदीतीरे मन्दिरसंस्थितिम् |
वज्रत्नेश्वरीत्वञ्च तेन वज्रेश्वरी मता || ५५ ||

पुनस्त्रिकोणकोणेषु स्थानं कामेश्वरीमुखाः |
प्रापुस्तपस आधिक्यात्तथा कामेश्वरी पुनः || ५६ ||

अष्टाऽरेषु द्वितीयञ्च स्थानं प्राता तपोबलात् |
तथाऽन्या अपि शक्तिस्तु महात्रिपुरसुन्दरी || ५७ ||

देव्या तया च स्थानेषु क्रमेण विनिवेश्यत् |
एवं नवसु चक्रेषु विभत्य विनिवे य च || ५८ ||

स्वयं तत्तदधिष्ठात्री नवधा समजायत |
त्रिपुरा त्रिपुरेशी च तथा त्रिपुरसुन्दरी || ५९ ||

ततस्त्रिपुरवासिनी त्रिपुरा श्रीस्ततः परा |
त्रिपुरमालिनी त्रिपुरा सिद्धा त्रिपुराऽम्बिका || ६० ||

नवमी च स्वयं तन्त्र महात्रिपुरसुन्दरी | 
तत्तदावरणाऽद्याऽग्रे स्थिता तत्सदृशाऽकृतिः || ६१ ||

मूलदेव्याऽभिमुख्येन संस्थिताः सर्वशक्त्यः |
तथा ब्रह्मादिभिर्दृष्ट्वा सर्वं शक्तिगणाऽवृतम् || ६२ ||

मत्वा न तत् सम्यगिति कामेशः प्रार्थितोऽभवत् |
कामेश भगवन् देव त्वमपि सृज स्वांऽशतः || ६३ ||

प्.५८०)

परिवारं शिवाकारं नैतदौपयिकं यतः |
मन्यामहे शक्तिमहे शक्तिगणं केवलं विषमन्त्विति || ६४ ||

अथ कामेश्वरो देवः स्वांऽशाच्छक्त्यंशतोऽपि च |
उभयांऽशात्तदन्यस्मादसृजद्वेदसङ्ख्यकान् || ६५ ||

मित्रीशषष्ठीशौड्डीशचर्यानाथाऽभिधास्ततः | 
पुस्तकाऽभीतिअरचिद्दधानान् स्फटिकप्रभान् || ६६ ||

श्वेतवस्त्राऽकल्पयुतांस्त्रिणेत्रान् रक्तशक्तिकान् |
पद्माऽसनसमासीनान् प्रसन्नवदनेक्षणान् || ६७ ||

तान् गुरुन् शक्तिमन्त्राणामकरोच्छान्तविग्रहान् |
पृथग्विद्यागुरुन् यूयं सृजध्वमिति चाऽब्रवीत् || ६८ ||

अथाऽद्यास्तत्र दिव्याख्यान् सिद्धाख्यानपरस्तथा |
तृतीयो मानवाऽख्यांस्तु गणानसृजत क्रमात् || ६९ ||

मुनिवेदनागसंख्यान् सर्वविद्यागुरुनथ |
नाथान्नवाऽसृजत्तुर्यः कालमूर्तीन्महाप्रभान् || ७० ||

प्.५८१)

गुरुमण्डलमेवन्तु सृष्टमुग्रतरं तपः |
तप्त्वा प्राप स्थानमपि त्वरिता पृष्ठभागके || ७१ ||

तत्र त्रिपङ्क्तिरुपेण मन्दिराणि क्रमेण तु |
दिव्यसिद्धमानवौघगुरुणां संस्थितानि हि || ७२ ||

तत्र स्थानं प्राप्नुवन्ति त्रिपुरां परमेश्वरीम् |
पूर्णोपासनयोगेनोपास्य शास्त्रोक्तमार्गतः || ७३ ||

गुरुभिर्बोधिताः पश्चात् प्रयान्ति परमं पदम् |
इति ते पृष्टमाख्यातं रहस्यं परमं महत् || ७४ ||

इति श्रीमदितिहासोत्तमे त्रिपुरारहस्ये माहात्म्यखण्डे ललिलामाहात्म्ये 
श्रीचक्रे दिव्यौघादिदेवतानिरूपणवर्णनं नाम 
सप्तपञ्चाशत्त्मोऽध्याः || ४६८९ ||

प्.५८२)

अथ भूयश्चतुर्वक्त्रं त्वष्टा पप्रच्छ सादरम् |
जगद्विधे! त्वां पृच्छामि गुरवस्त्वौघरुपिणः || १ ||

कुतः समानसङ्ख्याका नाऽभवंस्तन्ममेरय | 
नाम तेषाञ्च सर्वेषामथाऽग्नेः कुण्डमीरितम् || २ ||

तत्राऽग्निश्चिन्मयः केन जातस्तदपि वर्णय |
तत्र कुण्डे भवद्भिश्च स्त्रीरूपा केन हेतुना || ३ ||

विचिन्तिता पराशक्तिर्वदैतत् कारणं विभो |
न तृप्याम्यद्भुतकथां संशृण्वन्नपि भूरिशः || ४ ||

को नु तृप्येत्पराशक्तेः स्वात्ममूर्तेः कथाऽमृतम् |
पिबन्नपि चिरं दैवहतं स्थाणुमृते क्वचित् || ५ ||

तन्मे प्रब्रुहि भगवन् श्रोतव्यं यदि मे भवेत् |
श्रुत्वा विश्वक्र्तोक्तं तत् प्रसन्नः प्रपितामहः || ६ ||

समाहितः शृणु कथां त्वष्टश्चित्रां पुरातनीम् |
पार्वतीं सर्वतो गुप्तां प्रसन्नः प्रब्रुवे तव || ७ ||

प्.५८३)

मित्रीशाद्यास्तु ये सृष्टा राजराजेश्वरेण ते |
वाग्विद्यागुरवः सर्वे स्वच्छसंवित्तिरुपिणः || ८ ||

पश्यन्ती मध्यमा चेति वैखरी च परा तथा |
चतुर्विधा शब्दमयी पराशक्तिर्विजृम्भते || ९ ||

तत् क्रमं ते प्रवक्ष्यामि सर्वत्रैव सुगोपितम् |
त्रिपुराख्या हि या शक्तिः स्वच्छसंवेदनामयी || १० ||

न तत्र वागिन्द्रियाणि मनो वाऽप्यस्ति सर्वथा |
सर्वास्तिसारभूताऽत्मरूपी परमेश्वरी || ११ ||

न धर्मो धर्मवान् वाऽपि सर्वधर्मविवर्जनात् |
सर्वाऽश्रयचितिः स्वच्छा केवला वागगोचरा || १२ ||

तस्य चैतन्यमात्मेति न ततो विद्यतेऽधिकम् |
तदेव सर्वस्वातन्त्र्यमतो मायाख्यमीरितम् || १३ ||

अतर्क्याऽपर्यनुयोज्यमाहात्म्यमखिलाऽश्रयम् |
स्वयं स्वात्मानममलं विकल्पयति भूरिशः || १४ ||

लीलयैव सर्वजगज्जालमेष समीरतः |
विकल्प एव शब्दात्मा स्थूलमध्यविभेदतः || १५ ||

सूक्ष्मकारणभेदाभ्यां चतुर्विधमिति स्थितम् |
तत्र स्थूलन्तु यद्रूपं वैखरीति प्रकीर्तितम् || १६ ||

प्.५८४)

तत्र ध्वन्यात्मकोऽव्यक्तो वर्णात्मा व्यक्त ईरितः |
तल्लौकिकऽलौकिकत्वाद्विधा सर्वत्र संस्थितः || १७ ||

तत्राऽव्यक्तः सप्तविधो नादब्रह्माङ्कुरात्मकः |
षड्जर्षभौ च गान्धारमध्यपञ्चमधैवताः || १८ ||

निषाद इति स्प्तैते तन्त्रीकण्ठादिजाः स्वराः |
रागाऽभ्दिभूताऽग्निदस्रनागसंख्याविभेदिनः || १९ ||

एवं तु भूयो भेदेन न सङ्ख्येया भवन्ति ते |
तदेतद्देवसंस्थानं गुरवः सप्तसङ्ख्यका || २० ||

दिव्यौघास्तेन सम्प्रोक्ता मित्रीशेन प्रभाविताः | 
व्यक्तस्त्वलौकिको विद्यामयः कूटचतुष्टम् || २१ ||

तदाश्रयाः सिद्धगणास्तेनैते वेदसङ्ख्यकाः |
सिद्धौघगुरवः प्रोक्ताः षष्ठीशप्रतिभाविताः || २२ ||

लौकिकोमातृकाऽत्मा स्यादष्टकुटेश्वरीमयः | 
तत्संश्रया मानवाः स्युरतस्ता वसुसंख्यकाः || २३ ||

एकोनविंशतिमिता एवमोघत्रपस्थिताः |
औड्डीशप्रभवा एते वसुसंख्यास्तु मानवाः || २४ ||

प्.५८५)

शब्दः कालमयः सर्वो मात्रात्रयपराऽवधिः |
ध्वनिराशिः समायुक्तो वरणराश्यष्टकेन च || २५ ||

तेन स्युर्नवनाथा वै चर्यानाथसमुद्भवाः | 
कालस्याऽवछेदकास्ते तुरीयपदसंश्रयाः || २६ ||

प्रकाशोऽथ विमर्शख्योऽथाऽनन्दो ज्ञानसंज्ञकः |
सत्यः पूर्णः स्वभावाऽख्यः प्रतिभः सुभगाऽभिधः || २७ ||

इति मे नवनाथास्तु ओघानामधिनायकाः |
ओघश्चतुर्विधो विद्याविभेदाद्युगभेदतः || २८ ||

मिश्रीतत्वाच्छक्तिमिश्रा गुरवः संव्यवस्थिताः |
ओघस्तु पञ्चमोऽपि स्याद्गुरुविद्याप्रवर्तकः || २९ ||

द्वादशैकादशरसमितास्ते चक्रवाह्यगाः |
वयं दिव्यभावाः सिद्धाः कुमाराद्याश्च मानवाः || ३० ||

नृसिंहाद्या इति प्रोक्ता गुरवस्त्वोघसम्भवाः |
अथाऽग्नेश्चिन्मयत्वं ते वर्णयामि क्रमाच्छृणु || ३१ ||

गुणमूर्तौ तृतीयो यो महादेवो महेश्वरः |
तमः क्रियः सत्त्वमूर्तिर्विकसश्चिन्मयाऽन्तरः || ३२ ||

देहिनां देहमध्यस्थं मार्गत्रयमनामयम् |
दक्षवाममध्यसंस्थं पैङ्गलेडासुषुम्णकम् || ३३ ||

प्.५८६)

इच्छाक्रियाज्ञानमयं तत्र भिन्नं द्वयं स्थितम् |
बद्धं मध्यं ज्ञानमार्गं विद्वांसः राहुरार्यकाः || ३४ ||

चित्स्पन्दरूपी रुद्धापार्श्वाभ्यामूर्ध्वनिर्गता |
क्रियामिच्छां चेतयति मर्त्यास्तेन हि चेतनाः || ३५ ||

क्र्येच्छामात्रसंयुक्ता ज्ञानमार्गस्य रोधतः |
आश्रयीभूतचिन्मात्रस्योर्ध्ववाहश्च चेतनाः || ३६ ||

तिरश्चामूर्ध्वमार्गाणां संरोधात्तिर्यगा स्थितेः |
न चेतयन्ति ते भूतं भव्यञ्च क्वचिदात्मनि || ३७ ||

तेनाऽचेतनतुल्यास्ते तिर्यञ्चः सर्व एव हि |
एवं स्थिते महादेवो यस्त्रिनेत्रस्ततोऽधिकः || ३८ ||

अस्माकमन्तःसम्भिन्ना मध्यनाडी चिदास्पदा |
तेनाऽन्तरस्मद्विज्ञानं पूर्णं समुपलक्ष्यते || ३९ ||

महादेवस्याऽन्तरे तु ज्ञानोद्रेकात्तदूर्ध्वतः | 
फालदेशे विनिर्भिन्न मध्यनाडी चिदात्मिका || ४० ||

अन्तस्तमोद्रेकभावाश्चिदेवाऽग्नितया स्थिता |
तस्मात्तन्नेत्रसम्भूतश्चिदग्निरिति विश्रुतः || ४१ ||

अथ तत्तेऽभिधास्यामि स्त्रिरूपा चिन्तिता यतः |
शृणु लोके विश्वकर्मन् यत्सुखं तच्चिदात्मकम् || ४२ ||

प्.५८७)

अतः सुखे पशुनाञ्च प्रीतिः सर्वात्मना स्थिता |
सुखावहं सुन्दरञ्चलोके प्रत्यक्षभावनात् || ४३ ||

योस्.इद्रूपं सुन्दर्ञ्च तस्माल्लोके जनैः सदा |
प्रेक्ष्यते योषितां रूपं सुखस्हादनभावतः || ४४ |

अन्यश्च तेऽभिधास्यामि सा या चिद्रूपिणि परा |
स्ववैभवात्मकं विश्वं स्वातन्त्र्येण प्रकाशितम् || ४५ ||

नियत्या स्वाऽत्मनः शक्त्या नियतं सर्वमेव हि | 
अभिमानो वृथा मोहादहं कर्तेतिसंस्थितः || ४६ ||

यदि कर्ता स्वयं कुतोऽन्यत् प्रसमीक्ष्यते |
तथाऽप्यसम्मतप्राप्तिर्भवेद्वा कथमीरय || ४७ ||

तस्मात् सृट्यादिकं किञ्चित् सर्व तस्या विजृम्भितम् |
तस्माद्योषिन्मयध्यानं तयैव प्रविभावितम् || ४८ ||

सर्वं विश्वस्य वैचित्र्यं तत्स्वातन्त्र्यनिबन्धनम् |
एवं  स्थिता महाराज्ञी चिन्तामणिगृहे तदा || ४९ ||

महापद्भवनाऽन्तःस्थं वीक्ष्य तद्गृहराजकम् |
मत्वा तदपि नो सम्यङ्महादेवः सदाशिव्ः || ५० ||

श्रीदेव्याज्ञां समादाय निर्ममे प्रोक्त्वत्पुरम् |
ब्रह्माण्डेषु स्थिता देवा दैत्या मर्त्यादयोऽपि ये || ५१ ||

प्.५८८)

उपास्य त्रिपुरेशानीं सालोक्यां मुक्तिमाययुः |
ते तत्र तत्तत्स्थानेषु निवसन्ति पृथक् पृथक् || ५२ ||

इन्द्रब्रह्मादयोऽप्येवं नोवसन्ति चिरं पुरे |
तत्तद्वप्रान्तरभुवि स्वाम्यं प्राप्य सुनिर्मलम् || ५३ ||

तत्तत्कालप्रमाणस्य नियुतं प्रोप्य वै ततः |
विशन्ति परमं भावमवाङ्मनसगोचरम् || ५४ ||

तदन्तरे तु सम्प्राप्ता विधीन्द्रेन्दुमुखादयः |
पूर्वं संस्थितसायुज्यं लब्ध्वा तिष्ठन्ति सर्वतः || ५५ ||

साम्प्रतं यो विधिस्तत्र विद्यते तेन संयुताः |
ब्रह्माण्डान्तरसम्प्राप्ताः षष्टिसाहस्रसंख्यकाः || ५६ ||

प्.५८९)

षट्शतञ्च त्रिषष्टिश्च सायौयं ब्रह्मणा गताः |
इति ते सर्वमाख्यातं मानं श्रीपुरसंस्थितम् || ५७ ||

अत्र मेरौ प्रोक्तरीत्या पुरं रचय सुन्दरम् |
यत्र श्रीपुरसाम्राज्ञी त्रिपुराम्बा भविष्यति || ५८ ||

वयं यत्र स्थितां नित्यं पश्यामो नेत्रसुन्दरीम् |
इति धातृवचः श्रुत्वा विश्वकर्माऽतिविष्मितः || ५९ ||

निर्मातुं श्रीपुरं देव्या मेरुशृङ्गे मनो दधे |
विभावयन् विधिप्रोक्तं हर्षनिर्भरिताऽतरः || ६० ||

इति श्रीमदितिहासोत्तमे त्रिपुरारहस्ये माहात्म्यखण्डे श्रीललितामाहात्म्ये 
श्रीपुरवर्णनपूर्वकं सायुत्यपदवीपर्यन्तंसिद्धिप्राप्तिवर्णनं 
नामाऽष्टपञ्चाशत्तमोऽध्यायः || ४७४९ ||

प्.५९०)

एकोनषष्टितमोऽध्यायः 
हयग्रीवागस्त्यसम्वादे नारदेन भण्डसमुद्बोधनवर्णनम् 

एवं श्रुत्वा हयग्रीववाक्यमत्यन्तसुन्दरम् |
कुम्भोद्भवः प्राह भूयस्तत्कथाश्रवणोत्सुकः || १ ||

भगवन्नश्ववदन भण्डदैत्यः समागतः |
तपोविघ्नं निर्जराणां चिकीर्षन् वह्निनाऽवृतान् || २ ||

देवान्निशाम्य विमुखः प्रयातः शून्यपत्तनम् |
ततः किमकरोत्तत्र तन्मे वद सुविस्तरम् || ३ ||

संशृण्वन् ललितेशान्याः कथां कथयतस्तव |
पुनः श्रोतुं समीहा मे वर्धतेऽतितरां ननु || ४ ||

एवं पृष्टः कृम्भजेन मुनिः प्राह हयाऽननः |
शृणु कुम्भोद्भव कथां विचित्रां परमाऽद्भुताम् || ५ ||

अपयाते भण्डदैत्ये देवेर्षिरथ नारदः |
शून्यकं प्रत्याजगाम शरदभ्र्मिवाऽम्बरात् || ६ ||

तमायन्तं देवमुनिं भण्डदैत्यो विहायसि |
ददर्श वृष्टमेघाभं वादयन् वल्लकीं शुभाम् || ७ ||

प्.५९१)

समुद्गम्य समानीय मुनिं दैत्यः प्रपूजयत् |
सम्पूज्य विधिना प्राह कृताञ्जलिरिदं च || ८ ||

देवर्षे स्वागतं नूनं चिरात्तेऽहं  समीप्सितः |
कृपया पश्य शिष्यं ते दुर्लभं ते कृपेक्षणम् || ९ ||

ब्रूहि द्वश्चिन्निर्जराणां प्रक्षीणाणां स्थितिं स्थिराम् |
प्रायो विप्रा भीरवो हि गुरुर्मे भयमोहितः || १० ||

मद्बाहुवीर्यमविदं देवाऽसुरभयावहम् | 
देवाः शक्तिमुपासीनाः प्रसन्ना यदि सा भवेत् || ११ ||

पराजयस्ते ध्रुवं स्यात्तस्माद्विघ्नं समाचर |
इत्युक्तोऽहं दैत्यगणैस्तत्राऽयातो जिघांसया || १२ ||

वह्निज्वालाऽवलीढांस्तान् दृष्ट्वा देवान् सवासवान् |
हृष्टः प्रत्यागतः स्थानं तत्र पृच्छामि प्रस्तुतम् || १३ ||

कथं दावाग्नीना ग्रस्ता देवा भस्मत्वमाययुः |
कश्चित्तत्र विमुक्तो वा तन्मे शंसमुनीश्वर || १४ ||

पृष्ट एवं देवमुनिः प्रहस्य प्राह दैत्यपम् |
दैत्येश्वरेभ्योऽसूया मे न कर्तव्या कदाचन || १५ ||

नाऽनृतं कुत्रचिद्ब्रूमो वयं सत्यैकसंश्रयाः |
प्रभाषसे कथं मुग्ध इव त्वं पण्डितोऽपि सन् || १६ ||

प्.५९२)

विपरीतो ननु विधिर्यस्मात्ते बुद्धिरीदृशी |
शोकस्थाने हर्षयुतो यतस्त्वं वीक्षितो मया || १७ ||

सुसमृद्धाः शत्रवस्ते महादेवी समाश्रयात् |
आविर्भूता त्वद्वधाय तोषिता शक्रमुख्यकैः || १८ ||

चिदग्निकुण्डान्निर्याता ललिता परमेश्वरी |
सर्वलोकेश्वरी दिव्यरूपाऽदभुतमहाबला || १९ ||

सर्वाऽयुधसमुपेताशक्तिशङ्घैः परीवृता |
समेष्यति त्वां निहन्तुं किं तुष्यसि हि मूढवत् || २० ||

श्रुत्वा नारदसम्प्रोक्तं प्रहस्य प्राह दैत्यराट् |
नूनं मया पुरैवोक्तं विप्राः प्रकृतिभीरवः || २१ ||

मुने जानासि नो मं त्वं साक्षान्मृत्योर्भयङ्करम् |
विष्णुः सुरेष्वतिबली स युद्धेमे पराजितः || २२ ||

पञ्चोत्तरशताण्डानामधिपोऽहं पराक्रमी |
देवासुरादिस्रष्टाऽहं लोकशस्त्राऽस्त्रसन्ततेः || २३ ||

मम वशे स्थिता ब्रह्मविष्णुमुख्यपरम्पराः |
कथं भीतोऽसि स्त्रीगेतोर्निसर्गादबलाः स्त्रियः || २४ ||

तदन्तरे भण्डडैत्यपत्न्यः सम्मोहिनीमुखाः |
देवर्षिमानयमासुरवरोधे सखीगणैः || २५ ||

प्.५९३)

आगतं मुनिशार्दूलं सम्पूज्याऽसनमुख्यकैः |
पाद्याऽर्घ्यैः सुबलिद्रव्यैः प्रणम्य प्राहुरादरात् || २६ ||

देवर्षे त्व्त्प्रसादेन धन्यास्त्वद्दर्शनेन च |
वयमस्मान्निरीक्षस्व दृष्ट्या करुणया भृशम् || २७ ||

वयन्तु गुरूपत्नीभ्यः शुश्रूमोऽत्यन्तसाध्वसम् |
उत्पन्ना ललिता देवी देवैः समभिपूजिता || २८ ||

भर्तुर्वधाय नो देवसौख्याय परमेश्वरी |
तद्बोध्याऽसुरपतिं यथा नाशं न चैष्यति || २९ ||

शरणं त्वां प्रपन्नाऽस्मो निमग्ना दुःखसागरे |
उद्धराऽस्मान् दुःखसिन्धोः पाहि नः परिचारिकाः || ३० ||

इत्युक्त्वा चरणौ स्पृष्ट्वा रुरुदुर्दैत्ययोषितः |
वीक्ष्य तासां प्ररुदितं करुणाऽक्रान्तमानसः || ३१ ||

आनायय दैत्यराजं तं तत्र प्रोवाच नारदः |
दैत्येश्वर ! मदुक्तं त्वं शृणु वाक्यं सुधासमम् ||३२ ||

मा शोचयाऽवलाश्चेमा मा नाशाय च बान्धवान् |
हितवक्ता हि लोक्देषु जनः परमदुर्लभः || ३३ ||

अविचार्याऽगमाऽपायं मधुरं यः समक्षतः |
वदेत्तमभिजानीयाच्छत्रुं मित्रस्वरुपिणम् || ३४ ||

प्.५९४)

यो ब्रूयादागमाऽपायं विमृष्य परया धिया |
कटुकं ह्यौषधसमं जानीयान्मित्रमेव तम् || ३५ ||

गुरुः काव्योऽत्यन्तधीरदीर्घाऽमर्शी प्रिये हितः |
तदुक्तमत्यन्तपथ्यं रोगिणो भेष्जं यथा || ३६ ||

गुरुक्तमपरित्यज्य सौभाग्यं परमाप्नुयात् |
तदहं प्रब्रवीमि त्वां यत्तद्दैत्यपते शृणु || ३७ ||

मन्यसे यत्स्वमात्मानं सर्वेभ्यो बलवत्तरम् |
तत्राऽपि शृणु वक्ष्यामि कैटभो दैत्यशेखरः || ३८ ||

यस्याऽभून्मेदसश्चेयं मेदिनी लोकधारिणी | 
विष्णुना निहतो युद्धेऽप्रतिमो बलप्रौरुषे || ३९ ||

स्त्रियं तामबलां यत्त्वं मन्यसे तत् पुरा श्रूतम् |
शुम्भासुरनिशुम्भौ च महिषश्च बलोद्धतः |
तोऽनयैव परया महासुरबलैर्वृतः || ४० ||

अलं ते बलदर्पेण रिपुणा स्वाऽत्मघातिना |
न किं स्मरसि गौर्या ते युद्धे पूर्वपराभवम् || ४१ ||

गौर्यादिभिर्बिशिष्टेयं ललिता परमेश्वरी |
सेव्यते याऽनेककोटिगौरीप्रमुखशक्तिभिः || ४२ ||

प्.५९५)

साऽस्याः शक्तेः पादनखसमं ब्रह्माण्डमण्डलम् |
यस्य प्रसादादेव त्वं मन्यसे बलिनां वरम् || ४३ ||

सऽपि तस्या महादेवः पीठपादांशसम्भवः |
तदलं स्वाऽत्मसर्वार्थनाशनाऽभिनिवेशतः || ४४ ||

प्रपश्येमाः प्रियाः साध्वीः शोचन्तीर्दैन्यमागताः |
अहं त्वां तत्र नेष्यामि पराशक्तेः पदान्तिकम् || ४५ ||

क्षामयामि च तां देवीं त्वदर्थं सर्वयत्नतः |
राज्यं प्रसाधि पाताले दिवं शासतु वासवः || ४६ ||

रक्ष दैत्यपरीवारान् मा विनङ्क्षीः प्रियैः सह |
न करिष्यसि मत्प्रोक्तं यदा यहि विनङ्क्ष्यसि || ४७ ||

दैत्येश कश्चिन्मत्प्रोक्तं श्रुतं मनसि रोचते |
धिया सात्त्विकया चैतद्विमृश स्वात्मरक्षणम् || ४८ ||

श्रुत्वेत्थं नारदवचो भण्डदैत्यः प्रहस्य च |
हस्तेनाऽदाय देवर्षिं प्रारोहत् सौधशेखरम् || ४९ ||

मेरुशृङ्गप्रतीकाशं काञ्चनं सौधशेखरे |
वातायने मणिमये विवेश मृदुविष्टरे || ५० ||

प्.५९६)

सन्निवेश्याऽसने तत्र देवर्षि मृदुतूलजे |
देवर्षमयि रोषं त्वं न शिष्ये कर्तुमर्हसि || ५१ ||

जानामि त्वा. महाभक्त्ं पराशक्तेः पदाऽश्रयम् |
यद्ब्रवीष्यखिलं तत्ते नाऽन्यथा विदितं मया || ५२ ||

जानासि सर्वं मे वृत्तं लीलयैवं ब्रवीषि माम् || ५३ ||

अहं ननु रमादेव्या दूतो माणिक्यशेखरः |
कदाचित् सा तोषणाय त्रिपुराया महत्तपः || ५४ ||

चक्रेऽब्दानां त्रिनियुतं जाह्नवीतटसंश्रया |
कदाचित् किन्नरी काचित्तारुण्याऽमृतपूरिता || ५५ ||

उन्मज्जन्ती निमज्जन्ती पतिता जाह्नवीजले 
स्रोतोऽभिरुह्यमाना सा त्रातारं नाऽधिगच्छत || ५६ ||

दृष्ट्वा करुणयाऽविष्ट आप्लुतः स्वर्धुनीजले |
तां पृष्ठतः समारोप्य तटमारुह्य सत्त्वरम् || ५७ ||

तां समावेशयं तत्र विज्वरा सा क्षणाद्बभौ |
तदङ्गस्पर्शनाश्चाहं लावण्यस्य समीक्षणात् || ५८ ||

कामेन मोहितो जातस्तामवोचमिमां गिरम् |
कल्याणि त्वं रक्षिताऽसि मया मृत्योर्मुखादिवा || ५९ ||

प्.५९७)

त्वदङ्गसङ्गात् कामार्तो जालोऽहं रक्ष मामिह |
कृते प्रतिकृतीं कुर्याच्छक्तः सर्वात्मना स्वयम् || ६० ||

अकुर्वन् प्रत्युपकृतिं निहन्त्यात्मानमात्मना |
तन्मां कामाग्निनाऽविष्टमार्तं ते शरणाऽगतम् || ६१ ||

रक्षाऽधुना स्वात्मदानान्नो चेत् प्राणान् जहाम्यहम् |
श्रुत्वा मद्विपरीतोक्तिं साध्वी सा किन्नरी वचः || ६२ ||

अब्रवीदमृतस्यन्दि मधुरं गुणवतरम् |
मा बुद्धिभ्रंशमागच्छ किन्नरी पतिदेवता || ६३ ||

तपस्यभिरतो भर्ता इतो मे क्रोशपञ्चके |
आस्ते तस्य प्रिया चाऽस्मि तरुच्छायेव सङ्गता || ६४ ||

नाऽतिवर्ते पतिं क्वाऽपि शृण्वन् यदपि कारणम् |
य आपद्भ्यः समुद्धर्ता यश्च बाल्यप्रपोषकः || ६५ ||

स पिता धर्मतः शास्त्रे प्रोक्तस्तस्मात् पिता मम |
त्वं ते सुता धर्मतोऽहं नैवं मां वक्तुमर्हसि || ६६ ||

पुरुषः स्वात्मनः शत्रुं मनो यच्छेदपस्थलात् |
नाशयेत्तं मनः शीघ्रं मनो यस्य वशे न हि || ६७ ||

विमृश स्वच्छया बुद्ध्य धीरया लोकचेष्टितम् |
स्त्रीसुखं सर्वतो ह्येकं न विशेषः पशुष्वपि || ६८ ||

प्.५९८)

तत् स्वकान्तास्वेव रतिं मनसा भा नाऽन्यतः |
पतिब्रतानां क्रोधाग्निं प्राप्य मा भस्मतां व्रजाः || ६९ ||

इत्यादिहितवाक्यानि वदन्ती बहुधाऽप्यहम् |
काममोहपरीताऽत्मा पराम्र्ष्टुमुपद्रुत || ७० ||

सा क्रोशन्ती रमादेव्याश्चरणान्तिकमागता |
वदन्ती रक्ष रक्षेति ततस्तस्यास्तु सम्मुखे || ७१ ||

परामृष्टोत्तरीये सा मया कामान्धचक्षुषा |
अथष्ट्वाऽनयं देवी रमा क्रुद्धा शशाप माम् || ७२ ||

नैषा देवतनुर्मूढ ! दुर्विनीत तवोचिता |
कृत्यं तवाऽसुरं ह्ये तत्ततस्त्वमसुरो भव || ७३ ||

तं शापं घोररूपन्तु श्रुत्वा कामस्य वेगतः |
प्रतिबुद्धः शोकसिन्धुनिमग्नोऽभवमञ्जसा || ७४ ||

समाश्वस्ता किन्नरी सा न्त्वा स्वभवनं ययौ |
पुनः प्राह रमादेवी मां मग्नं शोकसागरे || ७५ ||

धिगनार्य मत्समीपं न वस्तुं त्वमिहार्ऽसि |
शरिरं ते घोररूपं परदाराऽभिमर्शनम् || ७६ ||

गच्छत्वदृश्यतां सद्यो भव वाययुशरीरकः |
एवं तया प्रशप्तोऽहं भीतो देवीश्रियं तदा || ७७ ||

प्.५९९)

प्रसाद्यं भुबिधैः प्रार्थनैः सन्नतैरपि |
एवं चिरेण भूयोऽपि प्रसन्नाऽभवदम्बिका || ७८ ||

मया शापविमोक्षाय प्रार्थिता साऽह मां तदा |
माणिक्यशेखर ! कृतं त्व्याऽत्यन्तविनिन्दितम् || ७९ ||

नैतस्याऽपचितिं चान्यां पऽऽयामि स्वल्पमप्युत |
नाऽन्यथा मे भवेच्छापः कृतं भोक्तव्यमेव ते || ८० ||

नष्टदेहो वायुभूतश्चिरं स्थित्वाऽसुरो भव |
किन्तु तां पतितां तोये दययोद्धृतवानसि || ८१ ||

तेन पुण्यप्रपाकेन विभवं सर्वतोऽधिकम् |
प्राप्याऽनेकाऽण्डनाथत्वं भुक्ता भोगान यथेप्सितान् || ८२ ||

महादेव्या हतः सङ्ख्ये प्राप्य तल्लोकसंस्थितिम् |
प्राप्य तत्र चिरं कालमसुरैः प्रतिपूजितः || ८३ ||

अन्ते तत्पदमासाद्य न भूयः सम्भविष्यसि |
श्रुत्वैतद्वचनं भूयो ह्यपृच्छं लोकमातरम् || ८४ ||

देवि ! का सा महादेवी निहतः स्यां यया मृधे |
सा किं त्वत्तोऽधिका देवी नाऽहं जाने तवाऽधिकाम् || ८५ ||

प्.६००)

ब्रूहि सा कतमा का च तस्याः किं वा महित्वकम् |
इत्यापृष्ता मया देवी प्राह श्रीलोकमातृका || ८६ ||

माणिक्यशेखर शृणु सा देवी सर्वतः परा |
महाचितिस्वरूपा सा यस्याः प्रकृतिधर्मतः || ८७ ||

ब्रह्मा विष्णुर्हरश्चैव प्रत्यण्डं गुणमूर्तयः |
ईशवरोऽपितिरोधानकरस्त्रिगुणजेश्वरः || ८८ ||

तत्राऽप्यनुग्रहकरः सदाशिव इतीरितः |
यस्या ईक्षणलेशेनाऽनुग्रहादखिलं सृजेत् || ८९ ||

अनादिकालतो मायापाशितानणुसङ्घकान् |
अनुग्रहान्मोचयितुं सृजत्येष महेश्वरः || ९० ||

न मुक्तिः प्रलयस्थानामणूनां शून्यभावतः |
देहभावं समापन्ना सृष्टौ ज्ञातुं प्रभावितः || ९१ ||

सोऽपि तस्या अंशभूत इति सा साररूपी | 
सर्वाऽत्मरूपा परमा चितिशक्तिरुदीरिता || ९२ ||

सैवाऽस्त्यत्र जगश्चित्रभित्तिदर्पणसम्मिता |
सर्वाऽत्मना वृंहणेन ब्रह्मशब्देन शब्दिता || ९३ ||

न स्त्रि न षण्ढो न पुमांस्त्रिपुरा चिच्छरीरिणी |
अवाङ्मनसगम्या सा चेत्यनिर्मुक्तचिन्मयी || ९४ ||

प्.६०१)

सा तु सप्तदशी नित्या परमेश्वरसंश्रया |
द्वे कले तस्य नाथस्य कार्यता कर्तृतेति च || ९५ ||

कार्यता स्यात् षोडशधा कर्तृता चैकरूपी |
इन्द्रियाणान्तु दशकं भूतानां पञ्चकं तथा || ९६ ||

अन्तःकरणमित्येवं कार्यता षोडशाऽत्मिका |
कर्तृता स्यात् सप्तदशी कला नित्या महेशितुः || ९७ ||

सा षोडशाऽश्रयीभूता संवित सर्वस्य कारणम् |
तां हित्वा न शिवःकश्चित् ब्रह्मा वाऽपि सदाशिवः || ९८ ||

ईश्वरः शिवविष्णू वा ब्रह्मा वा देवतागणः |
नर नार्यः प्राणिजातं जङ्गमं स्थावरं तथा || ९९ ||

प्राणवश्चाऽप्राणकं वा न किञ्चिदवशिष्यते |
भूषणेषु स्वरणमिव जलवत् सागरादिषु || १०० ||

शून्यत्वमिव चाऽकाशे स्पशंवत् स्यन्दवत्परे |
तेजस्युष्णं यथा रूपं जलेस्पन्दोरसो यथा || १०१ ||

पृथिव्यां गन्धकाठिन्ये इव सा सर्वतः स्थिता |
सा स्वाऽभासितलीलाऽत्मलोकोद्धरणहेतुना || १०२ ||

परश्रीचक्रनगरसाम्राज्ञीत्वमधिष्ठिता |
जाता वयं तदङ्गेभ्यो वाक्श्रीगौरीसमाह्व्याः || १०३ ||

प्.६०२)

काली क्रोधात् समुत्पन्ना महाकालेन संयुता |
वचनात्तु तथा जाता तारा भैरवसंयुता || १०४ ||

पराक्रमात् समुद्भूता दुर्गा दुर्गतिनाशिनी |
क्रौर्यात् प्रत्यङ्गिरोद्भूता महाशरभसंयुता || १०५ ||

शार्याज्जाता शूलिनी च मालिनी वाक्समुद्भवा |
चण्डिका चण्डशब्देन धूम्रा क्रूरेक्षणेन च || १०६ ||

एवं सर्वास्तदङ्गोत्था न हि काचित्ततः परा |
तस्या लीलाऽवतारेण ललिताऽख्येन सङ्गरे || १०७ ||

हतस्तल्लोकवसतिं चिरं प्राप्य विमोक्ष्यसे |
इत्युक्तस्तु तया पश्चात् प्रार्थनं कृतवान् पुनः || १०८ ||

एवञ्चेदम्ब भवतु कीञ्चित्त्वां प्रार्थये पुनः |
आसुरत्वं भवेद्योनिसम्बन्धेन विना मम || १०९ ||

पराशक्तेर्मुख्यभक्तशरीरान्मे जनिर्भवेत् |
न जातु मामियं प्रज्ञा जहातु जगदम्बिके ! ||११० ||

प्रार्थितैवं तथैवाऽस्तु तवेत्युक्तवती रमा |
तदहं भक्तमूर्धन्यात् कामाऽङ्गाज्जनिमाप्तवान् || १११ ||

पञ्चोत्तरशताऽण्डानामाधिपत्यं चिरं कृतम् |
विषयानुत्तमान् भुक्त्वा नित्यञ्च चिरकालतः || ११२ ||

निर्विण्णो विषयेभ्योऽहं काङ्क्षे तस्या वधं स्वकम् |
वस्तुं तस्याः समीपेऽहं तल्लोके कृतनिश्चयः || ११३ ||

प्.६०३)

तस्याः पदाम्बूजं ध्यायन्नजस्रं परमेश्वरीम् |
प्रतीक्षामि कदाऽगत्य विधिष्यति च मामिति || ११४ ||

पुत्रपौत्रकलत्राद्यैर्निहतस्तु तया रणे |
तल्लोके निवसाम्याशु इति मे त्वर्ते मनः || ११५ ||

तद्गत्वाऽश्वास्य मे भार्यां बोध्याऽश्वविवेकतः |
इति श्रुत्वा भण्डवचो नारदो हृष्टमानसः || ११६ ||

संश्लाध्य भण्डदैत्येशं समाश्वास्य च तत्प्रियाम् |
जगामाऽभिमतं स्थानं नारदो मुनिसत्तमः || ११७ ||

इति श्रीमदितिहासोत्तमे त्रिपुरारहस्ये माहात्म्यखण्डे ललितामाहात्म्ये 
श्रीनारद-भण्डसम्वादे भण्डद्वारा 
स्वपूर्वजन्मकृतकर्म्मविपाअकात्परायाः 
कृपावशाद्देवीधामप्राप्तिवर्णनं नामैकोनषष्टितमोऽध्यायः || ४८७५ ||

प्.६०४)

षष्टितमोऽध्यायः 
नारदहारितायनसम्वादे भण्डासुरविचारवर्णनम् 

इत्युदीरितमाकर्ण्य नारदो हारितायनम् |
प्रसन्नः प्राह संहृष्तः स्वाऽनुभूतनिरूपणात् || १ ||

हारितायन ! साधुक्तं त्वयाइतच्चिरकालजम् |
मानसं बाह्यमपि च ममाऽसीद्यत् पुरातनम् || २ ||

तद्यथातथनिर्देशात् स्मृतं मे प्रोक्तवत्क्रमात् |
चिरकालेनाऽन्तरितमप्यद्येव तवोक्तितः || ३ ||

भात्यन्तःकरणे सर्वं धन्यस्त्वमसि भूतले |
यत्पराकृपया सर्वं विदितं भाह्यमान्तरम् || ४ ||

तत्त्वां पृच्छामि मे ब्रूहि संशयोऽन्तश्चिरात् स्थितः |
अतीतमान्तरं भाह्यं कथते विदितं ह्यभूत् || ५ ||

अदृष्टमशुतं वाऽपि कथं जानासि सुव्रत |
श्रुत्वेत्थं नारदवचः प्रहस्य हारितायनः || ६ ||

देवर्षे शृणु वक्ष्यामि बह्वल्पमिदमीरितम् |
अत्रोपपत्तिरपरे खण्दे सम्यग्भविष्यति || ७ ||

प्.६०५)

यथाऽनुभूतं स्मरति जन एवमहं ननु |
वरेण ब्रह्मणः सर्वबाह्यं वाऽप्यान्तरं तथा || ८ ||

त्वत्प्रसादेन जिता सा मात्रेणैवाऽनुभूतवत् |
संस्मराम्यविदग्धंनु श्रीदेव्याः सुप्रसादतः || ९ ||

ततो दत्तगुरुः प्राह रामायैकाग्रचेतसे |
शृणु भार्गव ! तत्पश्चाद्धायाऽस्यः कुम्भजन्मने || १० ||

प्राह युद्धकथां भण्डाऽसुरदेव्योर्महाद्भुताम् |
शृणुकुम्भोद्भव मुने होमाऽग्निजनितां शिवाम् || ११ ||

ललितां सर्वलोकैकसुन्दरीं परमेश्वरीम् |
दृष्ट्वा शक्रमुखा देवाश्चिन्तयामासुरान्तरे || १२ ||

नन्वियं तरुणी सर्वलोकसौन्दर्यमन्दिरा |
लतेवाऽलम्बरहिता भर्तृहीना न शओभते || १३ ||

देवचिन्तां विदित्वैवं ब्रह्माद्या गुणमूर्तयः |
दध्युः कामेश्वरं यावत्तावत्सोऽपि विनिर्गतः || १४ ||

तनोस्तस्या महादेव्याः समानाऽकारभूषणः |
दृष्ट्वाऽनुरूप देव्यास्ते पतिरस्या वरो मतः || १५ ||

भूयाद्विवाहः (स्त्व?) अनयोरित्याशंसनतत्पराः |
तद्विज्ञाय विधिमुखाः प्रार्थ्य देवीं परात्पराम् || १६ ||

प्.६०६)

महोत्सवविधानेन विवाहं समकल्पयन् |
अथ देवैः प्रार्थिता सा ललिता परमेश्वरी || १७ ||

बधाय भण्दैत्यस्य परिवारानकल्पयत् |
समस्ताऽवरणौघांश्च स्मरणात् समवाऽसृजत् || १८ ||

तदन्तरे तु देवर्षिः प्राप्तो देव्याः पदाऽन्तिकम् |
प्रणम्य दण्डवद्देवीं स्तुत्वा विविधसंस्तवैः || १९ ||

कृताञ्जलिर्बभाषे तां विनीतो नतकन्ध्रः |
देव्यहं समनुप्राप्तो भण्डदैत्यस्य सन्निधे || २० ||

आगच्छति महासेनां विकर्षन् बलवत्तरः |
तदहं प्रेषितस्तेन त्वामाहाऽसुरभूपतिः || २१ ||

अबला त्वं कस्य बलान्मया योद्धुं हि वाञ्छसि |
अज्ञात्वा मद्बलं मुग्धा विनाशं मा व्रजाऽधुना || २२ ||

भव मत्पार्श्वगा शीघ्रं त्यज ब्रह्ममुखान् सुरान् |
भूयः पराजितान्मत्तो मायामात्रसमाश्रितान् || २३ ||

मया विरुध्य कोऽप्यत्र योषिद्वा पुरुषोऽपि वा |
द्वेयात् सुखं मृत्युमुखप्रविष्टमिव सर्वथा || २४ ||

इत्युक्त्वा युद्धसन्नहं परमं सम्यगादिशत् |
मन्येऽहं त्वं जितप्राया तेन धीरेण साम्प्रतम् || २५ ||

प्.६०७)

पृच्छामि देवि ! त्वां किञ्चिद्रहस्याज्ञापयाऽशु माम् |
निशम्य नारदोक्तिं तां मन्त्रिणीं समवेक्षत || २६ ||

विदित्वा देव्यभिप्रायमिङ्गितज्ञाऽथ मन्त्रिणी |
करेणाऽदाय देवर्षि रहसि प्राविशत् परा || २७ ||

अथ तत्र समसीना प्राह तं मन्त्रनायिका |
पृच्छ नारद ! प्रष्टव्यं यत्ते मनसि विद्यते || २८ ||

जानामि त्वां परादेव्याः पादभक्तिपरायणम् |
नूनं नाऽविदितं तेऽस्ति लोके श्रीपादसंश्रयात् || २९ ||

तथाऽपि पृच्छ तेऽभीष्टं छेद्मि संशयमाहितम् |
आज्ञप्त एवं मन्त्रिण्या प्रणम्य सुरतापसः || ३० ||

प्राह बद्धाञ्जलिपुटः प्रश्नशब्दान् सुपेशलान् |
देवी! भण्डासुरो दृष्टो मया सम्यक् परीक्षितः || ३१ ||

नूनं स सर्वभक्तानामस्माकं शेखरायितः |
कथं युद्धे पराभूयात् परापादैकसंश्रयः || ३२ ||

अथाऽपि तेन सम्प्रोक्तमहं देव्या हतो युधि |
चिरं निवस्य श्रीलोके ततो गच्छामि तत्पदम् || ३३ ||

प्.६०८)

लल्लोकबाधकः कस्माद्धीनाऽचारोऽपि मुच्यते |
वयंकस्माल्लोकगतिं विन्दामस्तदुब्रवीहि मे || ३४ ||

पृष्तैनं श्यामला राज्ञी नारदं प्रत्युवाच ह |
शृणु मे नार्द ! वचो रहस्यमपि साम्प्रतम् || ३५ ||

श्रीपादसंश्रयः क्वाऽपि हीयते न कदाचन |
तस्योत्तमपदप्राप्तिः सर्वथा स्यान्न चाऽन्यथा || ३६ ||

यथा बालस्याऽमयिनो माता पथ्यमपीच्छितम् |
न यच्छति तथा पथ्यमौषधं ह्यनपेक्षितम् || ३७ ||

ददाति बलतस्त्वेवं तत्प्रपोषणतत्परा |
तं भक्तशेखरं हत्वा दुष्कृतं विततं कृतम् || ३८ ||

दर्शनाऽलापशस्त्रार्द्यैर्विनाऽश्य बलवत्तरम् |
स्वपदं प्रापयत्याशु तथा शृणु ब्रवीम्यहम् || ३९ ||

यस्तु यं प्रार्थयत्यर्थमेकान्तेन स्वचेतसा |
तस्मै तत्त्रिपुरा शिघ्रं प्रयछति न संशयः || ४० ||

प्रतिकूलमभीष्टस्य यावन्नो नाशमृच्छति |
तावदेव तस्य चिरं ततः स्वेष्टमवाप्नुयात् || ४१ ||

शृणु त्वं नित्यमुक्तोऽसि न ते मुक्तिः समीहिता |
अज्ञस्य तत्समीहा स्यात् ज्ञस्य वै तत्कुतो भवेत् || ४२ ||

प्.६०९)

बद्धो हि मुक्तिं वाञ्छेत यथा भूक्तिं बुभुक्षितः |
तृप्तः कथं भुक्तिमिच्छेत्तवऽन्यो भोजयेत् कथम् || ४३ ||

अप्राप्तस्य प्राप्तिरिष्टा का या प्राप्तस्य सम्भवेत् |
आकाशस्येव पूर्णस्य किं प्राप्तिः स्यात् कथंवद ? || ४४ ||

तस्मादज्ञस्य प्राप्तव्यो मुक्तिस्ते ज्ञस्य सा कथम् |
श्रूत्वेत्थं नाअरदो मन्त्रिणीप्रोक्तं हृष्टमनसः || ४५ ||

प्र्णम्य ताञ्च त्रिपुरां जीवन्मुक्तो जगाम ह |
अथ सा त्रिपुरा देवी भण्डाऽसुरवधं प्रति || ४६ ||

प्रार्थिता विधिविष्ण्वाद्यैर्निर्ययौ शक्तिसेनया |
चक्रराजसमकाररथे पर्वनवाऽत्मके || ४७ ||

ऊर्ध्वोर्ध्वभूमिकाऽकरसदृशे समलङ्कृते |
ऊर्ध्वभूमौ स्थिता युद्धसम्भारौघसुसम्भृता || ४८ ||

अभेद्यकवच (अद्यैश्च?) देशिताऽप्तिबिभीषणी |
शस्त्राऽस्त्रनिचयोपेता रोषाऽरुणितलोचना || ४९ ||

धनुर्वेदो मूर्तिधरः स्थितः पार्श्वे कृताञ्जलिः |
शस्त्राण्यस्त्राणि च तथा मूर्तिमन्ति स्थितानि वै || ५० ||

प्.६१०)

अधोऽध्ः क्रमतः सर्वास्तथाऽवरणशक्तयः |
देशिताश्चित्रकवचैः शस्त्राऽस्त्रैःसुपरिष्कृताः || ५१ ||

गुर्बौघा अपि सन्नाद्धाः संस्थिता युद्धकाङ्क्षिणः |
तद्द्क्षिणे तु मन्त्रेशी सप्तपर्वविराजिते || ५२ ||

संस्थिता सपरीवारा सन्नद्धा युद्धकर्मणि |
शुकादिश्यामलावर्गैः सेव्यमाना विनिर्ययौ || ५३ ||

दिव्यपानाऽमोदमदघूर्णनेत्राऽम्बुजद्वयी |
तथाविधाऽसङ्ख्यकोटिमातङ्गतनयाऽवृता || ५४ ||

दानैर्वाद्यैर्नर्तनैश्च सोपहासपटूक्तिभिः |
मन्त्रिणी तोषयन्त्यस्ता विलासैर्हास्यमिश्रितैः || ५५ ||

साऽपि श्रीललिताराज्ञीमन्त्रिणो मन्त्रकोविदा |
तस्या मनोऽनुकूलेषु मन्त्रेषु नियतंस्थिता || ५६ ||

विशेषतो गीतवाद्यनर्मक्रीडासमुत्सुका |
अथ तद्वामतो दण्ण्दसाम्राज्ञी शूकराऽनना || ५७ ||

किरिचक्रे पञ्चपर्वयुते सर्वोर्ध्वतः स्थिता |
परिवृता ह्यनेकाभिर्जम्भिन्यादिस्वशक्तिभिः || ५८ ||

क्रोधमूर्तिः क्रूरतरा क्षमापनपरप्रिया |
अपराधपरान् सर्वान् दण्डयन्ती सदा स्थिता || ५९ ||

प्.६११)

महामहिषसिंहाभ्यां वाहनाभ्यां स्वपार्श्वयोः |
स्थिताभ्यां सीरमुसलमुखशस्त्रैश्च शोभिनीम् || ६० ||

बटुकैर्योगिनीभिश्च कोटिभिः सा परीव्ट्ता |
तथा श्रीललितादेश्या बाला त्रिपुरसुन्दरी || ६१ ||

कुमारी लघुचक्राख्यस्यन्दने समवस्थिता |
निजावृत्तिमहाशक्तिगणैः परिसमावृता || ६२ ||

तस्या दक्षिणापार्श्वे तु प्राप्ता सम्पदधीश्वरी |
रणकोलाहलाऽख्याने त्रिधा भिन्नेऽतिभीषणे || ६३ ||

वारणेन्द्रे विन्ध्यगिरिमहाशिखरसन्निभे |
निसर्गमत्ते संरुढा महाङ्कुशविधारिणी || ६४ ||

तामन्वसंख्या मत्तेभाः कोटिकोट्यतिसङ्ख्यकाः ||
विन्ध्योद्भवा मलयजाः प्राग्ज्योतिषसमुद्भवाः || ६५ ||

सुशिक्षिता युद्धगतिपरिज्ञाः षष्टिहायनाः |
प्रचेलुः सम्पदीशित्रीपरीवारसुशक्तिभिः || ६६ ||

शस्त्राऽस्त्रसमरज्ञाभिरधिरुढाः सुवेगिनः |
तस्या श्रिता वामभागमश्वारुढा महेश्वरी || ६७ ||

अपराजितसंज्ञानमश्वरत्नं महोन्नतम् |
गन्धर्वजातिजं वायुजवनं समधिष्ठिता || ६८ ||

प्.६१२)

उच्चैऽह्श्रवपरीभाविसर्वलक्षणमण्डितः |
ऽऽशुक्त्यर्धशुक्तिमणिभिर्देवस्वस्तिकपद्मकैः || ६९ ||

गण्डिकादिशुभैश्चिह्नैश्चिह्नितो हेमभासुरः |
सूक्ष्माऽवधानतोऽप्यस्य न विदुः खुरसङ्गतिम् || ७० ||

अभिज्ञ्ः स्वामिचित्तस्य परागमविधानवित् |
तामन्वश्वा असंख्येयाः सिन्धुटङ्कणम्भवाः || ७१ ||

आरदाः पार्वतीयाश्च वार्वराश्च  सुतेजनाः |
शोणाः श्यामाः सिताः पीताः कपिलाः पाटलास्तथा || ७२ ||

हरिता धूम्रवर्णाश्च कल्माषा नीललोहिताः |
विचित्राश्चारुसर्वाङ्गा घनकेसरमण्डनाः || ७३ ||

विचित्रशिक्षागतयो नृत्यज्ञा लयसङ्गताः |
विचित्रशस्त्राऽस्त्रधरशक्तिभिः समाधिष्ठिताः || ७४ ||

पुरः पतन्तः परितस्तरङ्गा इव वारिधेः |
दारयन्तोऽवनिमिव खुरक्षेपैर्विनिर्ययुः || ७५ ||

खुरविक्षिपसम्भूतैश्चटश्चटरवैर्युतैः |
द्वेषितस्वनसङ्घातैर्गजचीत्कारमिश्रितैः || ७६ ||

प्.६१३)

शक्तीनां सिंहनादैश्च वीराऽस्फोटमहास्वनैः |
जयभेरईरवैर्मृण्ड्ड्मृदङ्गझल्लरीरवैः || ७७ ||

गोमुखाऽनकनिः साणतालकाहलनिःस्वनैः |
मिश्रितः श्रीचक्रराजरथनेमिगणोद्भवः || ७८ ||

महाध्वनिः सर्वदिशं पूरयन्निव सम्बभौ |
श्रूत्वा श्रीललितादेव्या यैत्रयात्रामहास्वनम् || ७९ ||

दैत्याः साध्वसमत्यन्तं मृत्योरिव समाययुः |
भण्डदैत्यः स्वात्मवधं चिराभिलषितं तया || ८० ||

श्रुत्वा तं निनदं ह्यारादध्यवस्यत सर्वथा |
अथ दैत्यान् समालोक्य त्रस्तान् शुष्यन्मुखामबुजान् || ८१ ||

कृपया परयाऽविष्ट इदं स्वान्तरचिन्तयत् |
नूनं हीमे मम कृते विनश्यन्ति सबान्धवाः || ८२ ||

लोके मृत्योर्नातिरिक्तं भयमस्ति कदाचन |
मत्कृते निहतानेतान् शोचिष्यन्ति प्रियात्मजाः || ८३ ||

भगिन्यो मातृमुख्याश्च हन्त वैशसमीदृशम् |
तदहं पुरतो गत्वा युद्ध्वा श्रीललिताम्बया || ८४ ||

तच्छस्त्राऽनलपूतात्मा प्रपद्येऽभिमतां गतिम् |
शोचयामि कुतस्त्वेता वियोज्य स्वस्वबान्धवैः || ८५ ||

प्.६१४)

तदलं घोरनिधनरोदनेन कृतेन मे |
शक्तोऽरक्षन् स्वीयजनं शोकस्थानात् कथञ्चन || ८६ ||

बन्धुघ्नः स तु विज्ञेयः पुरुषादसमो जनैः |
अथैवं मयि निर्त्य प्राप्ते देव्या निजाऽत्ययम् || ८७ ||

बन्धूनां शोक एवाऽस्मान्मया विरहिताऽत्मनाम् |
कथं मयि हते देवत्रासना मम बान्धवा || ८८ ||

महर्द्धिशोभना देवैः परीभूता हृतर्द्धयः |
भविष्यन्ति शुचा हीना न चैतदपि सम्मतम् || ८९ ||

प्राप्य सर्वोच्छ्रयं कश्चिदभिभूतः कथं भवेत् |
नूनां मयि हते देव्या भ्रातृपुत्रादिबान्धवः || ९० ||

शूरास्तु तत्क्ष्णे एव वीर्यक्रोधसमुच्छ्रिताः |
युधाऽग्नौ स्वात्मशलभान् भस्मीकुर्युर्न संशयः || ९१ ||

अथ ये कातराः स्वल्पवीर्यास्तेऽवनिरन्घ्रगाः |
देवा इव दैन्यभाजो वियुताः स्त्रीसुतादिभिः || ९२ ||

शोचयन्तस्तथाऽन्योन्यं भवेयुर्वै मृताऽधिकाः |
आरोदनन्तु बन्धूना नाअस्तीति न कथञ्चन || ९३ ||

प्.६१५)

तद्वृथा किं चिन्तनेन मन्ये नाऽन्यदितो वरम् |
आदौ देव्या हतेष्वेषु ततोऽहमभवंहतः || ९४ ||

अयं श्रेयान् हि मे भाति सन्त्यत्र बहुशो गुणाः |
पावनंदेवताशस्त्रैः प्राप्तिर्लोकोत्तमस्य च || ९५ ||

परीभवाऽद्यसम्भावः कीर्तिर्लोके महत्तरा |
अत्राऽपि मन्ये स्त्रीबालमुखानां न् हि सम्भवम् || ९६ ||

अप्रतीर्कायमेतत्तु दैवमत्र परायणम् |
अथ वैतन्मया पूर्वं श्रुतमब्जासनान्मुखात् || ९७ ||

सा परा त्रिपुरा देवी भक्तवाञ्छाप्रपूरणी |
इति तन्मे परीवारं न शोषयतु सा परा || ९८ ||

न मे चैतेनाऽहमेषां परमार्थंस्वभावतः |
जानानस्याऽपि मे देवी मोहमुत्पादयत्यलम् || ९९ ||

तन्मे विचिन्तनं व्यर्थं स्वप्नसारे जगत्स्थितौ |
तत्तं सर्वेण भावेन शरणं प्राप्तवानहम् || १०० ||

तन्मां नियोजयेद्यद्वन्नियुक्तोऽस्मि न चाऽन्यथा |
पाहि मां परमेशानि शरण्ये ! शरणागतम् || १०१ ||

मोहजालप्रबन्धान्मामभ्युद्धर्तुमिहार्ऽहसि |
इति प्रार्थ्य महादेवीं त्रिपुरां भण्डदानवः || १०२ ||

निशाम्य दैन्यमापन्नान् बन्धून् स्वपरितः स्थितान् |
हर्षयन्निति होवाच पराक्रमयुतं वचः || १०३ ||

प्.६१६)

हे दानवा ! मम वचः शृणुध्वं श्रद्धया परम् |
न मे मृयुः कुतोऽप्यस्ति मृत्योर्मृत्युरहं यथ || १०४ ||

शस्त्राणाञ्च तथाऽस्त्राणां महामायाविनामपि |
सचराऽचरलोकानां स्रष्टाऽहं वः समक्षतः || १०५ ||

पञ्चोत्तरशताण्डानामीश्वरोऽहं महाबलः |
तत्रेमामबलां ज्ञात्वा न शीघ्रं हन्तुमुत्स्हे || १०६ ||

युद्धनिर्भरतामस्या दृष्ट्वा निर्जित्य लीलया |
स्वाऽन्तः पुरं समानीय महाऽनन्दमुषैम्यलम् || १०७ ||

इति श्रीमदितिहासोत्तमे त्रिपुरारहस्ये माहात्म्यखण्डे श्रीललितामाहात्म्ये 
श्रीदेव्या सह युद्धकरणाय सज्जीभूतस्य 
भण्ण्दासुरस्योहामपोहवर्णनं नाम षष्टितमोऽध्यायः || ४९८३ ||

प्.६१७)

एकषष्टितमोऽध्यायः 
श्रीललितायाः सैन्यव्यवसायज्ञानाय दैत्यराजेन स्वदूतप्रेषणवर्णनम् 

इत्युक्त्वा पार्श्वगं सूतं दीर्घग्रीवं महाऽसुरः |
बभाषे क्रोधताम्राक्षो रथः संयुज्यतामिति || १ ||

अथ सूतो निमेषण सन्नद्धं स्यन्दनोत्तमम् |
निवेदयद्दैत्यनाथे प्रणम्याऽतिविनीतवत् || २ ||

आरुरोह रथश्रेष्ठं भण्डदैत्यः प्रतापनः |
गृहीत्वा सशरं चापं प्रचचालाऽतिरोषितः || ३ ||

दृ.ष्त्वा श्रुत्वा च दैत्येशं व्रजन्तं यद्धकारणात् |
दैत्या विनिर्ययुः शीघ्रं सन्नद्धाः क्रोधमूर्छिताः || ४ ||

पुरतः पार्ऽऽश्वयोः पृष्ठे सर्वतः परिवार्य तम् |
निर्ययुर्दैत्यसुभटाः सङ्घशो धृतहेतयः || ५ ||

भण्डदैत्यसुताः सर्वे भण्डतुल्यपराक्रमाः |
कुटिलाक्षोऽग्रजस्तेषाममेयबलविक्रमः || ६ ||

स्यन्दनस्थाः सुसन्नद्धाः समरेष्वनिवर्तिनः |
अक्षौहिणीशतयुता भण्डदैत्याऽग्रतो ययुः || ७ ||

अहम्पूर्विकया युद्धे ये संस्पर्धन्ति नित्यशः |
पार्श्वयोर्दैत्यपराजस्य विषङ्गश्च विशुक्रकः || ८ ||

चेलतुर्भ्रातरौ तस्य विष्णुतुल्यपरक्रमौ |
रथस्थौ तौ महाचापौ क्रुधाऽरुणितलोचनौ || ९ ||

ग्रसन्ताविव सैन्यानि परेषाम् ययतुर्द्रुतम् |
प्रत्येकमक्षौहिणीनां शतेन परिवारितौ || १० ||

उग्रकर्ममुखास्तस्य मन्त्रिणो भीमविक्रमाः |
अनुजग्मुर्दैत्यपरिं शताऽक्षौहिणिसंयुताः || ११ ||

एवं प्रचलिते दैत्यनाथे समरकारणात् |
रराज राजपथ्या तु प्रावृट्कालनदी यथा || १२ ||

कूलङ्कषा दैत्यजला रथाऽवर्तसमाकुला |
तुरङ्गभङ्गा द्विरदग्राहा खेटककच्छपी || १३ ||

उन्मीषत्फेनपिण्डाऽढ्या पताकालहरीयता |
खड्गदीर्घमहासर्पा तूणिमत्स्यविचित्रिता || १४ ||

दानवाऽस्याऽम्भोजततिस्तन्नेत्रशफरीगणा |
विचित्रच्छत्रहंसादिपतत्रिततिमालिनी || १५ ||

उच्छलत्तुरगोत्तुङ्गशिंशुमारकुलाऽविला |
रथघोषमहाघोषा वाहिणी जलवाहिनी || १६ ||

प्.६१९)

निर्गमत्तत्पुरद्वारान्महतो रत्नगोपुरात् |
कुल्यामुखाज्जलं ह्याशु केदारे प्रसृतं यथा || १७ ||

पुरद्वाराद्वाहिनी सा प्रसृताऽभुद्बहिः क्षणात् |
तदन्त्रे तु विजयः प्राप्य दैत्येश्वरं द्रुतम् || १८ ||

मन्त्री प्रणम्य विन्यस्य मूर्ध्न्यञ्चलिपुटं स्थितः |
प्राप्याऽज्ञामवदत्तं सुवचस्तत्कालसम्मतम् || १९ ||

दैत्येश्वर महाराज कीर्तिस्ते सर्वतस्तता |
प्रतापतपनश्चोर्ध्वे ब्रह्माण्डानि तपत्यसौ || २० ||

बलवत्तर एषोऽत्र हरिरेको विभावितः |
सोऽपि त्वत्सम्मुखं प्राप्य युद्दे भूयः पराजितः || २१ ||

तत्त्वां युद्धे जयेत्कश्चिदिति मोघो हि निश्चयः |
तथाऽपि मन्त्रिणा काले चार्ऽथशास्त्रप्रमाणतः || २२ ||

विमृश्य राज्ञे वक्त्व्यं हितभागमसम्मितम् |
काले युक्तमनुक्त्वा तु न सुमन्त्रित्वमर्हति || २३ ||

चत्वार एव सम्प्रोता उपाया दण्डसाने |
तत्रैकिअओऽपि स्वे काले सम्मतो बलवत्तरः || २४ ||

अन्यकालेऽन्यमातिष्ठन्मूढदुर्मन्त्रिमन्त्रितः |
नश्येदसदृशं भुक्त्वा ह्यामयीवाऽगदं नृपः || २५ ||

प्.६२०)

तत्राऽध्यसितं प्राज्ञैर्दूतचारदृशाऽखिलम् |
दृष्ट्वा युद्धं तेन श्रेयःसमाप्नुयात् || २६ ||

तत्सम्मतौ दूतचारौ परेषु द्रुतम् |
तावत् सेनाऽपि सन्न्द्धा भविष्यत्यविशङ्किता || २७ ||

रक्षणं नगरस्याऽपि विहितं स्याद्यथाविधि |
विज्ञप्तव्यमिदं काले मया ते स्वामिनः पुरः || २८ ||

विज्ञापितं तद्भवता कर्तव्यं कालसम्मितम् |
निशम्य मन्त्रिवाक्यं तद्युक्तं कुशलसम्मतम् || २९ ||


समाधानाय बन्धूनामभिमन्यत मन्त्रणम् |
निवेश्य सेनापतिभिः सेनां तत्र विभागशः || ३० ||

पुररक्षाविधानाय कुटिलाक्षमवाऽसृजत् |
अमित्रघ्नं मन्त्रिवर्यं प्राह भण्डमहाऽसुरः || ३१ ||

गच्छाऽमित्रघन मच्छास्त्या तां ब्रूहि ललिताऽभिधाम् |
नाऽहं त्वां सुन्दरीं देवीं सर्वथा संश्रयोचिताम् || ३२ ||

वाञ्छामि योद्धुं तत्कस्मान्मां योद्धुंत्वामिहागता |
युद्धश्रद्धा तवेयं वै सम्म्तं मम सर्वथा || ३३ ||

न बिभेमि महायुद्धे तत्त्वद्युद्धे भयं कुतः |
किन्त्वहं त्वां प्रियाकारां दृष्ट्वा द्रुतं मनोभवाम् || ३४ ||

प्.६२१)

तत्सुराणां परित्यज्य पक्षं मत्संश्रया भव |
साम्ना युद्धेन वाऽपि त्वां करोम्यात्मसमाश्रयाम् || ३५ ||

मद्विरोधेन ते लोके हानिरेव न संशयः |
विमृश्यैतद्द्रुततरं पक्षमेकतरं भज || ३६ ||

इति तां ब्रूहि साम्ना च ज्ञात्वा तस्याः समीहितम् |
बलञ्चसर्वं तत्कृत्यं ज्ञत्वाअ याहि द्रुत पुनः || ३७ ||

अथ मायाविनां श्रेश्ठं विद्युन्मालिनमाह सः |
विद्युन्मालिन्महाप्राज्ञ मायाविकुलनायक || ३८ ||

परैरविदितो गत्वा देव्याः सेनामशेषतः |
बलञ्च व्यवसायञ्च भेदच्छिद्राणि युक्तितः || ३९ ||

विचार्य शीघ्रमायाहि त्वमत्र कुशलोह्यसि |
आज्ञप्तावितरौ दैत्यौ ययतुः शक्तिवाहिनीम् || ४० ||

अनन्तामब्नुधिप्रख्यामविगाह्य कथञ्चन |
अमित्रघ्नो महासेनां विवेशाऽब्धिं यथा प्लवः || ४१ ||

उत्खातकरवालाभिः शक्तिभिः परिरक्षिताम् |
प्रविष्टमात्रं शक्त्या स गृहीतो बलवत्तरः || ४२ ||

परिचारिकया दण्डनाथायाः काञ्चनाऽभया |
चपेटया निहत्याऽशु गृहीत्वा तं गलेऽसुरम् || ४३ ||

प्.६२२)

तर्जयामास वचनैः क्रोधयुक्तैर्भयङ्करैः |
कस्त्वं सेनामिमां देव्या दण्डराज्ञीसुरक्षिताम् || ४४ ||

अविज्ञाप्य प्रविष्टोऽसि चाऽस्मत्प्रमुखवीक्षिताम् |
आज्ञां विना दण्डराज्ञ्याः प्रविष्टो वाहिनीमिमाम् || ४५ ||

जीवन्नो यास्यसि पुनः साक्षान्मृत्युरपि स्वयम् |
तदन्तरे तु सम्प्राप्ताः सैन्यरक्षानियोजिताः || ४६ ||

दण्डिन्याज्ञाप्रतीक्षिण्यः शक्तय शतशः क्षणात् |
प्रबलाभिः समाकृष्टो निहतो मूर्च्छितोऽभवत् || ४७ ||

श्रुत्वा तदन्तरे दण्डनाथा दैत्यस्य सङ्गतिम् |
समक्षं ह्यानयामास स्वपरीचारशक्तिभिः || ४८ ||

पृष्ट्वा तं ह्यागतं दूतं ज्ञात्वा भण्डाऽसुरस्य हि |
विज्ञाप्य मन्त्रिणी देव्याः समीपमानयत्ततः || ४९ ||

साऽपि विज्ञाप्य तं प्राप्तं ललितायाः समीपतः |
नीत्वा पप्रच्छ दूतं तं कृत्यं तत्राऽगमस्य हि || ५० ||

प्राह प्रणम्याऽमित्रघ्नः प्राप्तो भण्डनिदेशतः |
दूतोऽहं तस्य दैत्यस्य तदुक्तं संब्रवीम्यहम् || ५१ ||

प्.६२३)

आवयोर्न विरोधोऽस्ति कुतो योद्धुं समागता |
युद्ध्वावाऽप्ययुद्ध्वावा वा देवि भूयास्त्वं मत्समाश्रया || ५२ ||

तत्त्वामात्मप्रियां हृद्यां योधयामि कथं वद ?
तद्देवान् सम्परित्यज्य भव त्वं मत्समाश्रया || ५३ ||

वक्तव्येति त्वया गत्वा ज्ञेयं सेनाबलाऽबलम् |
इत्यहं प्रेषितस्तेन दूतबध्या [धः] विनिन्दिता [नः] || ५४ ||

शास्त्रेषु दूतस्य वधं न वदन्ति विचक्षणाः |
इति मत्वा प्रविष्टोऽहं लक्षैतः सर्वशक्तिभिः || ५५ ||

प्रविष्टमात्रोऽभिमतो गृहीतस्तव शक्तिभिः |
आनीतस्ते समक्षञ्चेत्येतत् सर्वं निरुपितम् || ५६ ||

अग्रे देव्येव शरणमयोग्योमे वधो भवेत् |
निशम्य दूतवचनं ललिताया मतं ततः || ५७ ||

विदित्वा मन्त्रिणी प्राह स्मेरमञ्जुलभाषिणी | 
माभैर्दैत्य व्रज सुखं हन्यसे न कदाचन || ५८ ||

ब्रूयास्तं भण्डदैत्येशं मयोक्तमवधार्य च |
यदि ते जीवने श्रद्धा द्रुतमागत्य निर्भयः || ५९ ||

शरणीकुरु देवेशीं त्रिलोकीं सम्परित्यज |
त्रिलोकेशो भवेदिन्द्र त्वं पाताले निवत्स्यसि || ६० ||

प्.६२४)

कुरु सख्यं गोत्रभिदा सपुत्रबलवाहनः |
अन्यथा न विमोक्षस्ते जीवन् क्वाऽपि भविष्यति || ६१ ||

नयैनं दण्डसाम्राज्ञि सेना दर्शय सर्वतः |
दर्शयित्वा ततः सेनबहिरेनं विसर्जय || ६२ ||

इत्याज्ञप्ता कोलमुखीं प्रदर्श्य स्वामनीकिनीम् |
व्यसर्जयत्तं दैतेयं बहिः सेनानिवेशनात् || ६३ ||

अथ मुक्तः पुनर्जातमात्मानं सममंसत |
जगाम राजसविधं भयविह्वलिताऽन्तरः || ६४ ||

विद्युन्माली निशाम्यैनममित्रघ्नविहिंसितम् |
भीतो रात्रौ महामायः कौशिकिं तनुमाश्रितः || ६५ ||

विचरन्नाकाशमार्गे सेनां सर्वां निशामयत् |
गणयित्वा सर्वसेनां ब्रजन्तं गगनाऽध्वनः || ६६ ||

जग्राह काचिच्छक्तिस्तं खेचरी निशिरक्षिणी |
गृहीतमात्रो मायावी प्रोड्डीय गगनोर्ध्वतः || ६७ ||

पञाशद्योजनादूर्ध्व युयोध स तया भृशम् |
चिरं युद्ध्वा शूलहतस्तया मुक्तः कथञ्चन || ६८ ||

जगाम दैत्यनृपतिमीषत्प्राणाऽवशेषितः |
पपात पुरतस्तस्य सूर्यस्योदयनं प्रति || ६९ ||

प्.६२५)

दृष्ट्वाऽग्रपतितं दैत्यं म्रियमाणं भृशं हतम् |
भण्डासुरो जपन्मन्त्रं पस्पर्शाऽङ्गेषु पाणिना || ७० ||

मन्त्रस्पर्शनमात्रेण जीवितश्च गतव्यथः |
उत्थाय प्रणनामाऽशु दैत्यराजं पुरःस्थितम् || ७१ ||

अथपृष्टः प्राह विद्युन्माली वृत्तं स्वकं क्रमात् |
महाराज त्वत्समक्षं गतोऽमित्रघ्नसंयुतम् || ७२ ||

दृष्टवानस्मि तां सेनां प्रलयाम्बुधिसन्निभाम् |
अथाऽमित्रघ्न एवाऽदौ प्रविवेश महाचमूम् || ७३ ||

पऽऽयतो मे क्षणेनैव हृहीतः शक्तिभिर्बलात् |
मधुवन्मक्षिकाभिः स समाक्रान्तोऽथ शक्तिभिः || ७४ ||

क्षणेन विगतप्रज्ञः समभूद्बलवानपि |
अशक्तः स्पन्दितुमपि क्व युद्धं क्व पलायनम् || ७५ ||

कथञ्चिदपि नो जीवेत् स इत्थं मम निश्चयः |
तावद्भीतोऽप्यहं दुरात् पलायनपरोऽभवम् || ७६ ||

भवदाज्ञागौरवेण न निवृत्तोऽस्मि ते भयात् |
ततो दिनाऽवसानेऽहं मायाघूकत्वमास्थितः || ७७ ||

उपर्युपरि सेनायाः सञ्चरंस्तां निशामयम् |
सा सेना महती दृष्टा भीमा भीषणनादिनी || ७८ ||

संवर्तकालसंक्षुभमहोर्मिजलधिर्यथा ||
दर्शनदेव सेनाया यस्यन्ति मृतिमासुराः || ७९ ||

प्.६२६)

तत्र सर्वा महाभीमाः शक्त्यो भीमविक्रमाः |
अहम्पूर्विकया यद्धं कर्तुमादौ समुत्सुकाः || ८० ||

तत्र बाला कुमारी या ललितायाः प्रियाऽत्मजा |
कुमारिभिः कोटिशतसंख्याभिः परिवारिता || ८१ ||

शस्त्राऽस्त्रकौशलाऽभिज्ञा युद्धसन्नाहसम्भ्रमा |
भण्डपुत्रान् निहन्मीति सा ब्रवीति पुनः पुनः || ८२ ||

कुमार्योऽपि चता ब्रूयुर्भण्डपुत्रसुवाहिनीम् |
नाशयामः क्षणेनाऽतिगर्जन्त्यः समरोत्सुकाः || ८३ ||

अथ सम्प्त्करी चाऽश्वाऽरुढाख्या शक्तिनायिका |
गजानश्वानसंख्यातान् महाशक्तिभिरास्थितान् || ८४ ||

कर्षन्त्यौ ते बलोदग्रे बालापार्श्वद्व्याऽश्रिते |
अथ बाला पृष्ठतस्तु महारथनिवासिनी || ८५ ||

ललिता श्रीमहादेवी नवाऽवरणशक्तिभिः |
अप्रमेयबलक्रौर्यशौर्थयुक्ताभिरावृता || ८६ ||

तस्याः पार्श्वद्वये मन्त्रनाथा दण्डधराऽस्थिता |
प्रत्येकं रथमारुढा महाऽद्भुतपराक्रमा || ८७ ||

अनेककोटिमातङ्गकन्याभिः स्वसमाऽत्मभिः |
चित्रवीर्याभिरभितः संवृतामन्त्रिणी स्थिता || ८८ ||

वाअराह्यपि महाभीमविकराऽकृतिनामभिः |
शक्तिभिर्बटुकाद्यश्च संयुताऽतिरुषान्विता || ८९ ||

प्.६२७)

सर्वत्र शक्तिसेनासु न मया क्वाऽपि लक्षितम् |
यत्र ते वधवृत्तान्तसङ्गतिर्न हि संस्तुता || ९० ||

तत्रैकाऽप्यवर शक्तिः सर्वमस्मद्बलं क्षणात् |
नाशयेदिति मे बुद्धिर्व्यवसायं समास्थिता || ९१ ||

शतकोटिपरार्धानां कोद्यर्बुदशतत्मिका |
सेनैवं शक्तिनिचिता दैत्यराज ! वदामि ते || ९२ ||

शक्तिरन्यमता तेषु बले वीर्ये च विक्रमे |
सर्वान् दैत्यगणानस्मानतितिष्ठति सर्वथा || ९३ ||

इत्युक्त्वा दैत्यराजं तं प्रणिपत्य कृताञ्जलिः |
विद्युन्माली समभवत्तूष्णी दैत्यसभागतः || ९४ ||

इति श्रीमदितिहासोत्तमे श्रीत्रिपुराहस्ये ललितामाहात्म्ये 
भण्डदूतस्यविद्युन्मालिनश्चारवाक्यं नामैकषष्टितमोऽध्यायः || ५०७७ 
||

प्.६२८)

द्विषष्टितमोऽध्यायः
राक्षसराजाय राक्षसगुप्तचरेणामित्रध्नेन यथायथं 
देवीसन्नाहवर्णनम्  

अथ क्षणादमित्रघ्नः प्राप्तो दैत्यसभान्तरम् |
भण्डासुराऽङ्घ्यरोरपतद् भयविह्वलितान्तरम् || १ ||

आशवस्तः प्राह सचिवैः पृष्टो वृत्तं प्रवेपितः |
महाराज त्वदाज्ञप्तो गतः शक्तिमहाचमूम् || २ ||

प्रविष्टः शक्तिभिस्ताभिर्गृहीतो बलवत्क्षणात् |
न मे वीर्यं बलं वापि बभौ शक्त्यग्रतः क्वचित् || ३ ||

रविप्रभानिमग्नस्य खद्योतस्येव सुप्रभा |
क्षनेन तासां ग्रहणाद्विसंज्ञोऽभवमञ्जसा || ४ ||

अथ नीतो दण्डनाथासविधं मृतवत् स्थितः |
सा कुलाद्रिरिवोन्नम्रा क्रोडास्या काञ्चनप्रभा || ५ ||

क्रोधाग्निमुद्गिरन्तीव सुनेत्रैर्घर्घरारवा |
तादृग्विधं शक्तिगणं तस्याः क्रोधप्रदीपितम् || ६ ||

दृ.ष्त्वाऽहमभवं भूयः श्वसितुञ्चाऽपि नो विभुः |
तस्या नियोगान्नितोऽहं शक्तिभिर्मन्त्रिणीपुरः || ७ ||

प्.६२९)

सा दृष्टा मन्त्रिणी देवि तापिच्छदलसन्निभा |
सौन्दर्यकुलसारङ्गी पूर्णतारुण्यगर्विता || ८ ||

मन्दस्मितमुखी पानमदमाद्यद्विलासिनी |
गीतहास्यपरा नित्यं विणावादननिष्ठिता || ९ ||

तस्याः प्रसन्ननेत्राब्जाऽमृतवर्षाऽभिजीवितः |
अन्ववेक्षमहं सर्वसौभाग्यैकसमाश्रयाम् || १० ||

तयाऽनुयुक्तो निखिलमवदं तव भाषितम् |
तया नीतो महाराज्ञ्याः समक्षमहमाश्वथ || ११ ||

सा दृष्टा ललिताराज्ञी महाविभवसंश्रया |
सन्देशं वाचयन्मह्यं यत्तत्ते मन्त्रिणीमुखात् || १२ ||

वक्ष्यामि शृणु दैत्येश सावधानेन चेतसा |
ब्रूयास्तं भण्डदैत्येशं जीवने यदि ते मतिः || १३ ||

त्रिलोकीं विसृजेन्द्राय शरणीकुरु मातरम् |
निवस त्वं परीवारयुतः पातालसद्मनि || १४ ||

इन्द्रेण सङ्गतो भूयाः पुत्राऽमात्यदिसंयुतः |
अकृत्वैवं न ते मोक्षो लोकाऽन्तरगतस्य च || १५ ||

इन्द्रशत्रिमहं त्वां तु (?) स नेष्याम्यात्मसंश्रयम् |
इति त्वया तत्र गत्वा वक्त्व्यो भण्ददानवः || १६ ||

तदन्तरे शक्तिरेका श्यामा तुरगसंश्रया |
करालकरवालोद्यत्करा तत्र समाययौ || १७ ||

प्.६३०)

अवर्ह्या स्ववाहनात् सा प्रणम्य ललिताऽम्बिकाम् |
मन्त्रनाताञ्च वृतान्तं बभाषे साऽनुयोजिता || १८ ||

प्रेषिता भण्डदैत्यस्य वाहिन्यां नगरेऽपि च |
मद्भृत्याः शक्त्यो गत्वा दृष्ट्वा सर्वं समागताः || १९ ||

ताभिर्विभावितं सर्वं सैन्यं नगरमेव च |
इति वृत्तं तया प्रोक्तं सर्वमस्मत्समाश्रयम् || २० ||

दैत्यानां सैनिकानाञ्च सर्वशः | 
न तयाऽविदितं किञ्चिनाऽस्ति बाह्याऽन्तरेषु च || २२ ||

स्त्रियः सर्वाः सुविदितास्तासाञ्चापि प्रभाषितम् |
मन्त्रस्ते मन्त्रितोऽप्यत्र नाऽस्माभिर्विदितोऽपि यः || २३ ||

तया प्रोक्तोऽथं वचनं वृत्तञ्चापि पृथक् पृथक् |
चित्रं मन्ये चिरादत्र वसन्नविदितञ्च यत् || २४ ||

तत सर्वञ्च तया प्रोक्तं यद्यथा समवस्थितम् |
यत्त्वयाऽप्यत्र नो ज्ञातं तत्त्वया कथितं ननु || २५ ||

प्.६३१)

मन्येऽहं तद्बलं देव्या अजेयं दैत्यपुङ्गवैः |
एकाऽपि शक्तिरवरा सर्वन्नो नाशयेत् क्षणात् || २६ ||

दैत्येश्वराहं ते सैन्ये बलिष्वनवरो ननु |
एन्द्रादयोऽपि विजिता मया भूयः समागमे || २७ ||

सओऽहं प्रविष्टमात्रोऽपि शक्त्या सामन्यया ननु |
गृहीतो लीलयैवाऽशु हरिणा मृगशाववत् || २८ ||

यथा बालाः क्रीडनकमाच्छिद्याऽन्यकरस्थितम् |
गृहणन्त्यहं तथा ताभिर्गृहीतो बलवानपि || २९ ||

न मेऽभूत् सपन्दितुमपि सक्तिः क्व नु विमोक्षणे |
अशक्यं सर्वथा दैत्यैर्जेतुं नास्त्यत्र संशयः || ३० ||

इत्युक्त्वा विररामाऽथ दैत्यो दैत्येश्वराऽग्रतः |
श्रुत्वेत्थं दैत्यवचनं भण्डः स्वाऽन्तरचिन्तयत् || ३१ ||

नूनं सा त्रिपुरेशानी कृपया मयि संश्रिते |
प्रसादमकरोदद्य चिरकालाऽभिकाङ्क्षितम् || ३२ ||

यत्तया लोकमात्रोक्तं तदद्याऽवितथायितम् |
धन्योऽहं त्रिपुरेशानीं दृष्ट्वा युद्धेऽनुभाष्य च || ३३ ||

तच्छस्त्राग्निमहाज्वालानिर्दग्धकलुषाऽङ्गकः |
व्रजामि लल्लोकममुं महासुखसमाश्रयम् || ३४ ||

महापापसमुद्भूतो देहोऽयं पापसंश्रयः |
दैत्यस्वभावविहितश्चिरभारायितो ननु || ३५ ||

प्.६३२)

यथाऽविष्टिगृहीतो हि भारं क्षिप्त्वा पलायति |
तथाऽहं दुःखदं देहममुंभारं विसृज्य तु || ३६ ||

पलायिष्ये सुखस्थानं न मे खेदोऽत्र विद्यते |
नुनं वर्षसहस्राणां नियुतैर्दह एष मे || ३७ ||

सम्प्राप्तोऽत्यन्तसुखितामपि मे न हि रोचते |
त एव भोगास्तद्राज्यं ताः स्त्रियस्तश्च सङ्गतम् || ३८ ||

अन्वहं सेवमानस्य सर्वं वैरस्यमागतम् | 
निर्विण्णोऽहं दृढतरमस्मात् पर्युषितात्मनः || ३९ ||

वाञ्छामि नाशं देहस्याऽमयं दीर्घाऽमयी यथा |
परन्तु मे विरहिताः शोचिष्यन्ति प्रिया एमे || ४० ||

तथा तैरप्यहं हीनो न विन्दामि क्षणं सुखम् |
आदौ वाऽनन्तरं वाऽपि दुःखदैअ मृतिर्भवेत् || ४१ ||

तदेतद्विषमं भाति कथं नार्ऽतिर्भवेन्मम |
एवं मे त्रिपुरा देवी कृपां कुर्यादभीप्सिताम् || ४२ ||

युगपद्यदि नो हन्यात् क्षेमं मे प्रतिभाति तत् |
भक्तवाञ्छासमधिकफलदा सा निसर्गतः || ४३ ||

कुतो न पूरयेदिष्टं सा निजाङ्घ्यराज्रयस्य मे |
इत्थं विचिन्त्य मनसा नमस्कृत्य पराम्बिकाम् || ४४ ||



प्.६३३)

नाट्ये नट इव स्वैरं क्रोधमहारयत् परम् |
धिगस्त्वधम् दैतेय ! कथ मम समक्षतः || ४५ ||

अप्रियां परसंश्लघां कुर्वन्नपि न लज्जसे |
परसंश्लाघनं यत्तल्लोके कापुरुषब्रतम् || ४६ ||

परन्तु बलिनं ज्ञात्वा न शूरः श्लाघते क्वचित् |
बलीवाप्यबलो वाऽपि शूरास्तत्र न बिभ्यति || ४७ ||

इत्युक्त्वा खडगमुद्यम्य क्रुद्धः कालमहाऽहिवत् |
वमन्निव नेत्रमुखात् क्रोधकाकोलपावकम् || ४८ ||

निर्ययौ नगरद्वारान्महाविलमुखादिव |
पश्यन्तु दैत्या ये भीताः तस्यामेति पराक्रमम् || ४९ ||

अद्य मां समरे प्राप्य पुनः सा न भविष्यति |
वदन्तमेव दैत्येशं सूतः सरथमग्रतः || ५० ||

अभ्याजगामाऽथ सोऽपि रथमारुह्य संययौ |
तं मेनिरे जनाः कालं जगत्संहरणोद्यतम् || ५१ ||

नाऽस्य क्रोधाग्निमासाद्य जगद्भूयो भविष्यति |
इत्यूचुः सहसा सर्वे भीताशचाऽसुरपुङ्गवाः || ५२ ||

निर्ययुः स्वस्वसेनाभिः सेनाऽध्यक्षाश्च मन्त्रिणः |
पुत्राः पौत्राश्च भ्रातरः सर्वः एव ते || ५३ ||

भीता निःशेषतः सेनां समादाय विनिर्ययुः |
अथाऽज्ञ्प्तो विशुक्रेण कुटिलाक्षश्च भूपतिः || ५४ ||

प्.६३४)

अक्षौहिणीपञ्चकेन चक्रे नगररक्षणम् |
तन्निवेद्य विशुक्राय विकर्षन्महईं चमूम् || ५५ ||

ययौ भण्डासुरस्याऽग्रे ग्रसन्निव ककुप्तटम् |
एवं प्रचलिते दैत्यराजे निखिलसेनया || ५६ ||

अवादयंस्तु दैतेया रणभेरीः समन्ततः |
पटहाऽनकभेरीणां वाद्यैर्द्दैत्यविगर्जनैः || ५७ ||

आस्फोटैर्नेमिघोषैश्च गजचीत्कारमिश्रितैः |
वन्दिमागधसन्नादैर्हयद्नेषितवृंहितैः || ५८ ||

तुरङ्गखुरविक्स्.एपोन्मिषश्चटचटारवैः |
हुङ्कृताऽह्वानसंरावैः संहतो हि महास्वनः || ५९ ||

बभौ जगत्पटीभेदप्रगल्भ इव पूरितः |
सेनास्वनं समाकर्ण्य भण्डदैत्यसमागमम् || ६० ||

विदित्वा चारमुखतो निश्चित्य महदुद्यमम् |
दण्डिनी त्वरिता मन्त्रनाथां प्राप्य व्यजिज्ञपत् || ६१ ||

सचिवेश्येष सम्प्राप्तो भण्डः सेनासमन्वितः |
महासन्नाहसम्भारो युद्धं महदुपस्थितम् || ६२ ||

विज्ञाप्य ललितादेवीं समेता शक्तिभिर्वृता |
संरक्षन्ती शक्तिगणैर्महाराज्ञ्या अनुव्रज || ६३ ||

अहं यास्ये तन्निरोद्धुं पुरतः सेनयाऽवृता |
एष शब्दः श्रूयते वै गजवाजिसमाकुलः || ६४ ||

प्.६३५)

मन्ये बाला सम्प्रवृत्ता युद्धे युद्धसमुत्सुका |
सम्पन्नाथाऽश्वनाथाभ्यां युता चित्रपराक्रमा || ६५ ||

एवं वदन्त्यां तस्यान्तु प्राप्ता सन्देशहारिणी |
वर्धयित्वा दण्डनाथांमन्त्रिणीञ्चाऽप्यभाषत || ६६ ||

देवि प्रवृत्तं सुमहद्युद्धं बालाम्बया सह |
दैत्यराजस्य सन्नाहो महान् युद्धसमुद्यमः || ६७ ||

ब्रातृपुत्रादिसहितसर्वसेनासमावृतः |
समागतः क्रुरतरो युद्यतिक्रूरविक्रमः || ६८ ||

इति विज्ञापनायाऽहं सम्पत्कर्या निरुपिता |
किं वदामि पुनर्गत्वा तां देवीं गजवाहिनीम् || ६९ ||

श्रुत्वा सन्देशहारिण्या वाक्यां श्रीदण्डनायिका |
प्राह तत्कालसदृशं वाक्यं विक्रमबृंहितम् || ७० ||

गच्छेभसेनानेत्रीं तां ब्रूहि श्रुत्वा मदीरितम् |
अप्रमत्ततया नूनंयोद्धव्यं दैत्यपुङ्गवैः || ७१ ||

बाला कुमारिका नित्यं युद्धगोष्ठीसमुत्सुका |
सर्वतः सा रक्षितव्या प्राप्ताऽस्म्यहमपि द्रुतम् || ७२ ||

यथा पलायय नो गच्छेन्मायया दैत्यपुङ्गवः |
तथा संरुध्य योद्धव्यं यावन्मम समागमः || ७३ ||

ततोऽहं तस्य न चिरं यद्धश्रद्धांचिरन्तनीम् |
नाशयामि क्षणेनैव तमः सूर्योदये यथा || ७४ ||

प्.६३६)

गच्छ शीघ्रं समादाय सन्देशं गजवाहिनीम् |
आज्ञप्तैव निर्गता सा शक्तिः सन्देशहारिणी || ७५ ||

ततः किरिरथारुढा दण्डिणी निर्ययौ द्रुतम् |
असङ्ख्यशक्तिसेनाभिर्युता क्रोधसमाकुला || ७६ ||

निसर्गक्रोधना भूयो युद्धोपक्रमरोषिता |
दिधक्षन्तीव लोकांश्च सर्वान् रोषाग्निना क्षणात् || ७७ ||

रथनेमिमहास्वनयुतः सेनामहारवः |
परेषां हृदयं भिन्दन् श्रोत्रमार्गेण संविशन् || ७८ ||

प्रतिस्वानमहाघोषः प्रोच्चलद्भीषणाऽकृतिः |
एवं श्रीदण्डसाम्राज्ञी जैत्रयात्रामुपाऽक्रमत् || ७९ ||

इति श्रीमदितिहासोत्तमे त्रिपुरारहस्ये श्रीललितामाहात्म्ये भगवत्यास्तनूजया 
बालया युद्धोद्योगवर्णनं नाम द्विषष्टितमोऽध्यायः || ५१५६ ||

प्.६३७)

त्रिषष्टितमोऽध्यायः 
बालायाः समरपराक्रमवर्णनम्  

भण्डासुरमहासेनाकोलाहलमहाध्वनिम् |
निश्म्य प्रैक्षदत्यन्तयुद्धोत्सुकतया दिशम् || १ ||

प्रागुदीचीं कुमारी सा ललिताया मनः प्रिया |
ददर्श दैत्यसेनायाः सम्मर्दजनितं रजः || २ ||

प्रतिसञ्चरसम्भूतसांवर्तकसमूहवत् |
ज्ञात्वा प्राप्तं दैत्यराजं सर्वसेनासमावृतम् || ३ ||

समरोत्सुकचित्ता सा बाला त्रिपुरसुन्दरी |
लघुचक्ररथाऽरुढा रथनेत्रीमचोदयत् || ४ ||

श्रीमातुः प्रतिरोधं सा तर्कयन्त्यथ संयुगे |
अदृष्ट्वैव महादेवीं मन्त्रिणीमभिसंययौ || ५ ||

सेनानेत्रीञ्च सेनाञ्चाऽप्याकाङ्क्षन्त्यतिसत्वरम् |
दैत्यसेनाऽभिमुखतो वायुवेगेन संययौ || ६ ||

शरदीव महामेघ आकाशे वायुनेरितः |
यथा पुरो निपतति तथा वेगाद्रथो ययौ | ७ ||

प्.६३८)

बालाया युद्धयात्रां तां विषमां वीक्ष्य सत्वरम् |
अश्वारुढा द्रुततरं तामनु प्रतिसंययौ || ८ ||

तुरङ्गैस्तुङ्गभङ्गाभैः पयोधिरिव तश्चमूः |
उपाद्रवज्जगज्ज्वालाप्लावनायेव सर्वतः || ९ ||

सम्पत्करी च तत्पश्चाद्रणकोलाहलस्थिता |
अनेककोटिमातङ्गसेनासंवलिता द्रुतम् || १० ||

वेगादनुससारोश्चैर्बालारक्षणहेतवे |
नोदिता शीघ्रसंयाने रथविद्याविशारदा || ११ ||

बालायाः सदृशाऽकारा वाहयत् स्यन्दनं जवात् |
प्रावृण्नदीव जलधिंदैत्यसेनां व्यवगाहत || १२ ||

सज्यं धनुर्विकर्षन्ती वर्षन्ती शरवर्षणम् |
नदीवेगविभिन्नेऽब्धौ नौरिव स्यन्दनन्तु तत् || १३ ||

विवेश दैत्यराजस्य शरौघदलितां चमूम् |
कुटिलाक्षो दैत्यसेनामुखे कुञ्जरसंस्थितः || १४ ||

महत्या सेनया बालां संरुरोध महाबली |
दैत्यसेनापतिः सोऽपि दृष्ट्वा बालां कुमारिकाम् || १५ ||

सृजन्तीं शरवर्षाणि मेनेऽद्भुतपराक्रमम् |
एकाकिनीं रथारुढां मृद्वङ्गीमष्टहायनाम् || १६ ||

प्.६३९)

अहो चित्रतमं ह्येतत् केयमेका कुमारिका |
निर्भया योधयत्यस्मानिन्द्रादीनाञ्चत्रासनान् || १७ ||

मन्येऽह्ं ललितामेनां निमित्तैश्चारसंस्तुतैः |
लक्षये सर्वचिह्नानि किन्त्वेषा तरुणी न च || १८ ||

अप्येषा यस्य तनया भवेत् पूर्वं हि या श्रुता |
कथं तत्तनया बाला सेनाविरहिता पुनः || १९ ||

एकला युद्धसन्नद्धा समागच्छेन्मृधे द्वचित् |
नूनमेषैव सर्वान्नो जेष्यतीव विभाति मे || २० ||

लक्षयेनयुधि स्थातुं सम्मुखेऽस्या भवेत् प्रभुः |
विशुक्रो वा विषङ्गो वा राजा वाऽष्यहमेव वा || २१ ||

कुतो राजकुमाराद्याः प्रत्येकं मिलिताश्च वा |
अस्मत्सेना यत्र निरीक्षति ततस्ततः || २२ ||

शरजालेन शिथिलां करोति निमिषाऽर्धतः |
कोटिशो निहता दैत्यास्त्रासिताऽस्मन्महाचमुः || २३ ||

एते विभिन्नवाह्व्ङ्घिहृदयक्रोडमस्तकाः |
पतिताश्च मृताश्चाऽन्ये धावन्त्यन्ये महाभयात् || २४ ||

शोणितप्रवहांतर्तुमशक्ता भयकम्पिताः |
पतितास्तत्र शतशो निमग्ना रक्तसिन्धुषु || २५ ||

प्.५४०) 

 प्राप्तैषाऽस्मश्चमूंभित्त्वा प्रविशेत् क्षणमात्रतः |
रोद्धव्येयं मया यत्नाद्धिङ्मामेवंविधंस्थितम् || २६ ||

योसिद्बाला मत्समक्षं भित्त्वा सेनां प्रवेक्ष्यति |
नैतदिन्द्रेण मरुता वायुनाऽपि कृतं पुरा || २७ ||

विषमं मे ह्येतदेषा जेयेति सर्वथा |
इति निश्चत्य तां रोद्धुं महागजसमास्थितः || २८ ||

ससार पुरतस्तस्याः शरजालान्यवाकिरत् |
युयोधाऽतिबलो दैत्यः कुष्तिलाक्षस्तया सह || २९ ||

बालया युद्धकुशलो मायाशस्त्राऽस्त्रकोविदः |
ववर्ष शरवर्षेण बालां युद्धेऽग्रतःस्थिताम् || ३० ||

उद्यन्तं भास्करमिव हिमसंहतिवर्षवत् |
साऽपि बालाऽरुणाऽभाङ्गी शरतीक्ष्णतरांऽशुभिः || ३१ ||

अनयन्नाशमत्यन्तं तं वर्षं निमिषार्ऽधतः |
अर्दयामास दैत्यस्य सेनां निशितसायकैः || ३२ ||

अतिलाघवतस्तस्याः शरसन्धानमोक्षणम् |
न वेद कश्चित्कुशलोऽप्यतिसूक्षमदृशाऽपि च || ३३ ||

अपऽऽयन् शरसङ्घातधारां चापविनिर्गताम् |
प्रावृङ्गिरिमुखात्तोयाधारमिव निरन्तराम् || ३४ ||

विधूय तां महासेनां मुहूर्ताऽष्टमभागतः |
कुटिलाक्षं समासाद्य जघान् निशितैः शरैः || ३५ ||

प्.६४१) 

युयोध सोऽपि बलवान् सर्वप्राणेन संयुगे |
तस्य शस्त्राऽस्रजालानि प्रतिशस्त्राऽस्त्रवर्षतः || ३६ ||

मोघं कृत्वा शरैस्तईक्षणैः प्राहरद्दैत्यनायकम् |
एकेन तीक्ष्णभल्लेन चापं तस्याऽच्छिनज्जवात् || ३७ ||

ततश्चैकेन वाहस्य गजस्य प्राहरन्मुखे |
इषुणा ताडितो वक्त्रे गिरिराजसमो गजः || ३८ ||

चीत्कुर्वन् विभ्रन् भूमौ गतासुरपतत् क्षणात् |
मरिष्यन्तमिभं ज्ञात्वा कुटिलाक्षो गदाधरः || ३९ ||

क्रोधेनाऽभ्यद्रवद्धन्तुं बालां रथसमाश्रयाम् |
ग्रसन्तमरुणं बालं राहुं द्रुतगतिं यथा | ४० ||

अपश्यन् विबुधाः सिधा नभोमण्डलसंश्रयाः |
आयान्तमतिवेगेन गदाहस्तं निशाम्य सा || ४१ ||

शरेणाऽकर्णपूर्णेन विव्याध हृदयाऽन्तरे |
स विद्धस्तीक्ष्णबाणेन बहुशोणितमुद्गिरन् || ४२ ||

पपात मूर्च्छितो भूमौ वज्राऽहतमहीघ्रवत् |
अथ बाला प्राह सखीं रथनेत्रीं स्मिताऽनना || ४३ ||

सखि शीघ्रं नय रथं भण्डदैत्यसमीपतः |
आयात्येषा पृष्ठतो मे दण्डिनी शूकरध्वजा || ४४ ||

उत्कण्ठिताऽस्मि दैत्येन योद्धुं भण्देन सङ्गरे |
मामासाद्य दण्डनाथा प्रतिरोत्स्यति वै ध्रुवम् || ४५ ||

यथा नाऽसादयेन्मां सा तथा वाहय सत्वरम् |
इत्युक्ता रथनेत्री सा बालां प्रोचे सखी तदा || ४६ ||

प्.६४२)

दैत्यसेनां मध्यतस्तु ध्वजो योऽयं महओन्नतः |
दृश्यते काञ्चनमयो रथस्तस्यैष एव हि || ४७ ||

इतो दूरतरे स स्यान्महद्भिर्दैत्यपुङ्गवैः |
महारथिभिरत्युग्रः संवृतो ननु दृश्यते || ४८ ||

विवरन्तु न पश्यामि रथं येन नयामि तत् |
शस्त्रेण सृज मार्गं त्वं वाहयामि ततो रथम् || ४९ ||

इत्युक्ता लघुहस्ता सा बाला मार्गमकल्पयत् |
शरवृष्ट्या निमेषेण दैत्यसेनासु मध्यतः || ५० ||

सायदौघप्रवाहेण भग्नसेतुरिवऽबभौ |
सेनामुखं महाशूरैर्दैत्यैरुद्धमपि क्षणात् || ५१ ||

केचिद्भग्नरथाश्चाऽन्ये नष्टाऽऽऽश्वगजवाहनाः ||
अस्ह्यां शरधारां तां प्राप्य दैत्याः प्रदुद्रुवुः || ५२ ||

अपरे छिन्नबाह्वक्षिचरणोदरमस्तकाः |
तथाऽन्ये शस्त्रसङ्घातपातेन तिलशः कृताः || ५३ ||

बवुः शोणितवाहिन्यो भीरुणां सागरोपमाः |
सुफेनिलास्तरङ्गढ्या उष्णोककवहा एव || ५४ ||

शरजालमहामेघच्छन्नसूर्यकरा दिशः |
अन्धीभूता न विदिता दैत्यैर्विद्रावतत्परैः || ५५ ||

मेनिरे ते महामृत्युं प्राप्तं बालास्वरूपतः |
पतन्ति सङ्घशस्तत्र दैत्यानां मस्तकान्यलम् || ५६ ||

प्.६४३)

तृणराजफलानीव पक्वानि प्रौढवायुना |
हा तात पुत्र सुसखे भ्रातर्मित्र हतोऽस्म्यहम् || ५७ ||

इति घोषो महानासीद्दैत्यानां रणसङ्कटे |
तदन्तरे मुखे भग्ने सेनायास्तस्य वेगतः || ५८ ||

प्रवेशयद्रथवरं रथनेत्री निमेषतः |
विशुक्रदैत्योऽवरजो भण्डदैत्यस्य संयुगे || ५९ ||

दृष्ट्वा भ्त्त्वा स्वसेनाया मुखं बालां समागताम् |
गच्छन्तीं दैतराजेन योद्धुमुत्सुकितां तदा || ६० ||

ज्ञात्वा विचारयन्नूनमेषा बालाऽष्टहायना |
निःसीमबलवीर्याऽढ्या युध्यत्यतिविचित्रितम् || ६१ ||

नैषा जेयाऽसुरःकैश्चिद्बलवद्भिरपि क्वचित् |
तथाऽपि समरे शूरैर्योद्धव्यं सर्वथा ननु || ६२ ||

एषैव नाशयेत् सर्वान् दैत्यानस्मान्न संशयः | 
किं करिष्यति सा देवी ललिता समरे पुनः || ६३ ||

सर्वप्राणेन योद्धव्यं दैवमत्र परायणम् |
इति निश्चित्य नागेन्द्रमैरावतकुलोद्भवम् || ६४ ||

श्वेतं चतुर्दन्तयुतं रजताऽद्रिसमप्रभम् |
विशुक्र आरुह्य जवात् शरान् धाराधरो यथा ||| ६५ |

वर्षन् विरेजे कैलासाऽरुढनीलाम्बुदोपमः |
रुरोध बालां रथगां प्रविश्य दैत्यवाहिनीम् || ६६ ||

प्.६४४)

समायान्तीं जवेनाऽजौ चिन्वतीं दैत्यजीवितम् |
संरुध्य शरवर्षेण स्हिंहनादमथऽकरोत् || ६७ ||

आह्वानेन दैत्यसेनां विद्रुतां स न्यवर्तत |
दैत्या नैतत्समं युद्धे कुलजानां पलायनम् || ६८ ||

भीत्या युद्दे विद्रुतन्तु धर्मश्चर्ऽथः प्रहास्यति |
आहार्य वीर्यं क्रोधञ्च निवर्तध्वं समन्ततः || ६९ ||

विनिर्जिताः स्त्रिया युद्धे पलायय सदनं गताः |
किं वक्ष्यथ गृहे स्त्रिभिः पृष्टा युधान्निवर्तने || ७० ||

मृतिरेव ततः श्रेयः स्त्रीक्र्टादपमानतः |
विशुक्रवचनं श्रुत्वा परावृत्तस्ततस्तु ते || ७१ ||

आगत्य बालां त्रिपुरां परिबव्रुः समन्ततः |
दैत्यसेनाभिराक्रान्ताः सा बाला रथसंस्थिता || ७२ ||

परिवेषितबालार्क इव तत्र व्यराजत |
अथ तां रथनेत्रीं सा सखी प्राह प्रियंवदा || ७३ ||

कुमारि ! मन्ये दैत्यानां सेनाभारोऽतिदुःसहः |
न ते पार्ष्णिग्रहा काचिश्चक्रगोप्त्र्यधिविद्यते || ७४ ||

अग्रे सेनाभरो भूयान् मन्यसे चेदहं द्रुतम् |
रथं निवर्तयाम्येषा सेनायुक्ता पुनर्द्रुतम् || ७५ ||

आगत्य चैतान् दैत्येन्द्रान् यथेछं योधयिष्यसि |
स्रुत्वा सखीवचः प्राह प्रहस्य मृदुभाषिणी || ७६ ||

भीताऽसि किं प्रिये युद्धे नैवं शतगुणा अपि |
पर्याप्ता मे दैत्यसेना युध्यन्त्या युधि मे द्वचित् || ७७ ||

प्.६४५)

लीलयाऽहं विलम्बेन युध्यामि रणकौतुकी |
मन्यसे चेदिमं पश्य क्षणं निर्दैत्यलोककम् || ७८ ||

इत्युक्ता सा पुनः प्राह सखी रथवहा तदा |
देवि नास्त्येव मे भीतिः सैन्येऽपीतः ऽऽशतोत्तरे || ७९ ||

तथा.प्क् रथनाथाया ज्ञेयं चित्तं रणोद्यमे |
शङ्के श्रीलितादेव्या यदाज्ञामन्तरा त्वया || ८० ||

युद्धे विनिर्गता चाऽस्मि एतावत् साध्वसं मम |
ब्रूहि शीघ्रं रथमहं क्वनयामि रणाऽवनौ || ८१ ||

इति श्रीमदितिहासोत्तमे श्रीत्रिपुराहस्ये माहात्म्यखण्डे ललिताचरित्रे 
देवीशक्तिगणदैत्यसैन्ययुद्धोद्यमे बालापराक्रमवर्णनं नाम 
त्रिषष्टितमोऽध्यायः || ५२३७ ||

प्.६४६)

सखीवचो निशम्याऽथ बाला संहृष्टमानसा |
प्राह शिघ्रं नय रथं यत्राऽसौ गजसंश्रयः || १ ||
स्तूयमानो बन्दिगणैर्विशुक्राख्यो महासुरः |
इत्याज्ञ्प्ता क्षणादेव निनाय स्यन्दनोत्तमम् || २ ||

बालाऽपि दैत्यसेनां तामपरां सागरप्रभाम् |
शरसन्ततिधाराभिश्चक्रेऽतिशिथिलां तदा || ३ ||

नाशयत् कुलिशास्त्रेण भस्मशेषत्वमानयत् |
हतास्तत्र महादैत्याः कुलिशाऽस्त्रेण सर्वतः || ५ ||

भस्मशेषीकृताः केचित् केचिद्धतवराऽगकाः |
एकबाह्वक्षिचरणपार्श्स्वीभूतास्तथा परे || ६ ||

महाक्रन्दभीमत्वां नष्तप्रयां चमूं निजाअम् |
निशाम्य प्राहिणोन्नागमैरावतकुलोद्भवम् || ७ ||

प्.६४७)

योद्धुं विशुक्रस्तां बालां दृष्ट्वाऽद्भुतपराक्रमाम् |
ववर्ष शरधाराभिर्मणिशृङ्गमिवाऽम्बुदः || ८ ||

प्रतिवर्षं ववर्षाऽथ प्रतिदैत्यं शिलीमुखैः |
शरवर्सं द्वयं तत्तु तमोभूतं रणाऽवनौ || ९ ||

तदन्तरे तु निशितशरेणाऽनतपर्वणा |
जघानाऽकर्णपूर्णेन हस्ते तां रथवाहिनीम् || १० ||

सा गाढविद्धा बाणेन किञ्चित्कशमलमागमत् |
त्ददृष्ट्वा रोषताम्राक्षी गर्जन्तं दैत्यपुङ्गवम् || ११ ||

जघान तरसा भाले तीक्ष्णभल्लचतुष्टयैः |
भल्लार्दितो गाढमूर्च्छां विशुक्रः प्रापतद्गतः || १२ ||

पुनः क्ष्णेन चोत्थाय ववर्ष निशितान्शरान् |
अथ बाला क्षणेनैव लघुहस्तक्रियाऽन्विता || १३ ||

द्वाभ्यां चापञ्च छत्रञ्च चिछेद युगपन्मृधे |
अथैकेनाऽकर्णशरेण नतपर्वणा || १४ ||

विव्याध वाहनगजमैरावतकुलोद्भवम् |
इन्द्रायुधं गिरिमिव ददार स शरो गजम् || १५ ||

कुम्भप्रदेशे जघनाभ्यां विनिर्गतः |
संछिन्नः क्रकचेनेव महास्थाणुर्बभौ गजः || १६ ||

प्.६४८)

तादृग्विधं गजपतिं व्यसुं वीक्ष्य स दैत्यराट् |
खड्गहस्तः खमुत्पत्य तां प्रहर्तुमुपद्रुतः || १७ ||

आयन्तमन्तकनिभं करवालकरोद्यतम् |
लाघवेनैव सा बाला दूरादेकेन पत्रिणा || १८ ||

करवालं द्विधा चक्रे तं मूर्घ्नि त्रिभिराहनत् |
विशुक्रमूर्घ्नि तन्मग्नं किञ्चिद्बाणत्रयं यदा || १९ ||

व्यराजत तदा दैत्यस्त्रिशृङ्गो नगराडिव |
गाढविद्धोऽपि धैर्येण पक्षिराडिव वेगवान् || २० ||

आदाय बालां पाणिभ्यामुच्चचालनभोऽङ्गणम् |
निशाम्य ह्वियमाणां तां रथनेत्र्यब्रवीदिदद्म् || २१ ||
अलं बाले लीलया ते महाऽनर्थाऽवसानया |
जहि वीर्येण दैतेयं यावद्दूरं न गच्छति || २२ ||

श्रुत्वा सखिवचो बाला मत्वा कालसमं वचः |
निर्वर्त्य मुष्टिं सुदृढां पातयत्तस्य मूर्ध्नि || २३ ||

वज्रकल्पमुष्टिहतो भिन्नमूर्धा वमन्नसृक् |
गाढमूर्छासमाविष्टो निपपात महीतले || २४ ||

अथ बाला रथारुढा सखिं तामभिचोदयत् |
प्रिये शिघ्रं नय रथमेषोऽग्रे दैत्यनायकः || २५ ||

श्वेताऽतपत्रराजीभिश्चामरैरभिसेवितः |
यथा नीलगिरिर्हसैर्जलनिर्झरसंवृतः || २६ ||

प्.६४९)

आस्ते यथा राजतेऽयं नय तत्र रथं द्रुतम् |
एषा पृष्ठतो मे दण्डनाथा चमूवृता || २७ ||

श्रूयते सिंहवाहस्य गर्जतो भैरवो रवः |
अवश्यं मम युद्धस्य विहतिं सा करिष्यति || २८ ||

तावद्द्रुतं योधयामि भण्डदैत्यं महाबलम् |
उत्कण्ठिताऽस्मि तद्युद्धे सर्वथा नय मां द्रुतम् || २९ ||

श्रुत्वा तद्गदितं सऽपि सखी रथमचोदयत |
यावद्भण्डस्य पुरतस्तावद्रथवराऽश्रयः || ३० ||

ज्ञात्वा सर्वं विषङ्गोऽपि मत्वाऽजेयां सुराऽसुरैः |
अनया युद्ध्यमानस्य दैत्यराजस्य सर्वथा || ३१ ||

जीवतो न विमोक्षोऽस्ति विजितस्त्वनया यदि |
तदा चिरार्जिता कीर्तिर्व्यर्थं हीयेत सर्वथा || ३२ ||

यदि सा ललिता राज्ञी विजेष्यति समं हि तत् |
तस्मादत्र यथाशक्त्या यतितव्यं भवेन्मया || ३३ ||

इति निश्चित्य बालाया निपपाताऽग्र्तो बली |
आयान्तं सम्मुखं दैत्यं दृष्ट्वा रथवरस्थितम् || ३४ ||

प्.६५०)

भण्डयुद्धमहाविघ्नं मत्वा प्राह सखीं प्रति |
प्रिये! भण्डेन योद्धव्ये महान् विघ्नो ह्युपस्थितः || ३५ ||

पश्य मे लाघवञ्चैनंम् वारयामि सुदूरतः |
इत्युक्त्वा निशितान् बाणांश्चतुरो विससर्ज ह || ३६ ||

तैस्तस्य बाहा निहताः प्रोन्नम्रा वातरंहसः |
अथैकेन ध्वजं छित्त्वा सूतमेकेन पत्रिणा || ३७ ||

निजघानाऽथ दैतेयो विषङ्गोऽत्यन्तकोषितः |
मोघं सोद्योगमालक्ष्य तुरङ्गाऽन्तरसंश्रयः || ३७ ||

आदाय परिधं घोरमभिदुद्राव वेगतः |
तुरगेण समायान्तं वातनुन्नाऽभ्रखण्डवत् || ३९ ||

ववर्ष सायकौधेन प्रावृडब्द इवाऽचलम् |
शरवर्षमगणयन्नायान्तमाभिमुख्यतः || ४० ||

दृष्ट्वा बाला द्रुततरं शरेणैकेन कर्णिना |
अकरोद्ब्यसुमश्व तं हताश्वोऽथ् विषङ्गकः || ४१ ||

उद्यम्य परिघं घोरमुपाऽयान्तं सुभीषणम् |
समुद्रमिव गर्जन्तं कालान्तकयमोपमम् || ४२ ||

सुपुयङ्खेन शरेणाऽशु जघान बलबद्धृदि |
सपुङ्खेन शरेणाऽशु जघान बलाद्धृदि |
स गाढविद्धो बाणेन भ्रमन्नुष्णमसृग्वमन् || ४३ ||

प्.६५१)

मूर्च्छितः प्रापतद्भूमौ कृत्तपक्षमहीघ्रवत् |
तदद्भुतं कर्म दृष्ट्वा दैत्या देवाश्च विस्मिताः || ४४ ||

अहो दैत्याऽधिपो ह्येषः पुरा शक्रमुखान् सुरान् |
बहुधा ह्यजयद्युद्धे विष्णुतुल्यपराक्रमः || ४५ ||

स एष बालया नूनं लीलयैव निपातितः |
सर्वान् विजेष्यत्येषैव ललिता किं करिष्यति || ४६ ||

प्राहुरेवमथ पुनारथनेत्री रथं नयत् |
भण्डासुरसमक्षं स्त्वं दृष्त्वा बाला महासुरम् || ४७ ||

साधु प्रियं कृतं ह्यद्य चिराऽभिलषितं मम |
अनेन युद्ध्वा सन्तुष्ये चिराभिलषितन्त्वतः || ४८ ||

इत्युक्त्वा शरवर्षेण ववर्षाऽसुरभूपतिम् |
अथ भण्डासुरो दृष्ट्वा बालां सम्मुखसङ्गताम् || ४९ ||

जहृषे वाञ्च्छितं प्राप्य चिरायाऽभिमतं तदा |
स काल एष सम्प्राप्तः श्रियोक्तश्चिरवाञ्छितः || ५० ||

एषा दृष्टा महादेवी भक्तवाञ्छितपूरणी |
नूनमेषः क्षणो मेऽद्य घोरदेहवियोजकः || ५१ ||

अनया निहतस्त्वत्र ब्रजामि समलोकताम् |
एषा श्रीललिताराज्ञ्याः कुमार्द्भुतविक्रमा || ५२ ||

प्.६५२)

तस्या बिम्बसमुद्भूतप्रतिबिम्बवदास्थिता |
मां निहन्तुं साऽपि देवि रमावचनगौरवात् || ५३ ||

आयास्यति न सन्देहो रमोक्तं नाऽन्यथा भवेत् |
भवत्वेनां पूजयामि तदबिम्बादुत्थिताऽत्मिकाम् || ५४ ||

कालोपपन्नविधिना शरभूतप्रसाधनैः |
इत्थं विचिन्त्य सशरं जग्राह सुदृढं धनुः || ५५ ||

जलाऽस्त्रमन्त्रितशरुअ प्राक्षिपत्तस्याः पादयोः |
अथाऽपरं पौष्पमन्त्रमन्त्रितं मूर्धनि क्षिपत् || ५६ ||

शरु सिषिचतुः पादौ निर्मलैः शीतलैर्जलैः |
शरोऽपरो मूर्घ्नि तस्या मालावर्षमवाऽकिरत् || ५७ ||

तदद्भुतं निशाम्याऽथ पप्रच्छ रथनायिका |
कुमार्येतन्महश्चित्रं प्रपश्याम्यसुरेश्वरे || ५८ ||

तेनैव विहितं किं वा जातं स्यात्तव तेजसा |
त्वयि वर्षं किरन्त्यां वै शराणामाहवाऽवनौ || ५९ ||

एतस्य पूजनविधिः शरैः किमिव ते भवेत् |
अहं संशययुक्ताऽस्मि तन्मे दूरिकुरु द्रुतम् || ६० ||

पृष्टैवं प्राह सा बाला शृणु प्रेयसि मद्वचः |
पुरा श्रुतं यल्ललिता प्रोक्तमत्यन्तगूहितम् || ६१ ||

प्.६५३)

एष लक्ष्म्या महादूतो नाम्ना माणिक्यशेखरः |
शापेन दैत्यतां प्राप्तस्त्रिपुराभक्तशेखरः || ६२ ||

एष युद्धे विनिहतः श्रीपुरं प्रतिपत्स्यति |
मां मत्वा ललितापुत्रीं पूजयामास सायकैः || ६३ ||

तमीक्ष मत्प्रतिकृतिमित्युक्त्वा शरमुत्सृजत् |
स शरः पञ्चशाखात्मा पस्पर्श तस्य मूर्धनि || ६४ ||

कराम्बुजं मस्तके स्वे न्यस्तं मेने महासुरः |
प्रसादमकरोद्देवी चेति संहृषितोऽभवत् || ६५ ||

तद्दृष्ट्वा विस्मिताऽत्यन्तं बालाया रथनायिका |
अथाऽभवन्महायुद्धं कुमारीभण्डदैत्ययोः || ६६ ||

कृतप्रतिकृतोपेतं घोरं भीरुभयावहम् |
द्वन्द्वभूतमनुपमं द्वैरथ्यं शरवर्षणम् || ६७ ||

भण्डासुरोऽपि भक्त्यैवाऽद्भुतः स्वीयपराक्रमैः |
देवीं सन्तोषयामीति युयोध बलवत्तरम् || ६८ ||

विकिरन्तौ शस्त्रगणान्मर्मप्रहरणोद्यमौ |
ज्ञात्वाऽन्योन्यं शस्त्रयोगलाघवं श्लाघनापरौ || ६९ ||

प्.६५४)

साधु शूर रणश्लाघ्य साधु देवि महाबले |
इत्येवं युध्यतोस्तत्र कुमारीभण्डदैत्ययोः || ७० ||

प्रावर्तन्त महास्त्राणि लोकमोहकराणि वै |
कुलिशाऽस्त्रं पार्वतस्य नागाऽस्त्रस्य च गारुडम् || ७१ ||

आग्नेयस्य च पार्जन्यं तस्य मारुतनामकम् |
तस्य सार्पं तस्य पुनर्नाकुलं तस्य चैव हि || ७२ ||

वैडालं कुक्कुरं तद्वद्बकं वैयाघ्रमेव च |
महाव्याघ्रं मृगेनद्रञ्च तस्य शारभमस्त्रकम् || ७३ ||

गण्डमेरुण्डमित्येवं तथा याम्यञ्च वारुणम् |
कौबेरं नैऋतञ्चैन्द्रं रौद्रं मोहनमेव च || ७४ ||

पैनाकं वैष्णवं ब्राह्ममेवमस्त्रैस्तु सङ्कुलम् |
युद्धमासीन्महाघोरं कुमारीभण्डदैत्ययौ || ७५ ||

तत्र दैत्याः शक्त्यश्च सहायार्थसमागताः |
प्रेक्षाञ्चक्रुर्विचित्रेण युद्धेनाऽत्यन्तविस्मिताः || ७६ ||

एवं प्रवृत्ते समरे बालाया लाघवात्तु सः |
हीयमानः समभवद्भण्डदैत्यो यदा तदा || ७७ ||

विषङ्गश्च विशुक्रश्च कुटिलाक्षश्च भूपतिः |
संवृत्ता दैत्यसेनाभिः परिवार्य कुमारिकाम् || ७८ ||

युयुधुः शस्त्रसङ्घातैर्वमद्भिर्वह्निमुल्वणम् |
बालापि तान् लीलयैव योधयामास सर्वतः || ७९ ||

एवंविधेद्धे महायु प्रवृत्ते बालया सह |
सम्प्राप्ता दण्डसम्राज्ञी जित्वा दैत्यमहाचमूम् || ८० ||

प्.६५५)

भित्त्वा सेनामहाद्रिं तं दैत्यानामतीस्तृतम् |
मुसलात्ममहावज्राऽयुधेन क्रूरविक्रमा || ८१ ||

आससाद महायुद्धे बालां युद्धरसोत्सुकाम् |
युध्यन्तीमेकलां दैत्यैः पऽऽयन्ती विस्मिता तदा || ८२ ||

इति श्रीमदितिहासोत्तमे त्रिपुरारहस्ये माहात्म्यखण्डे श्रीललिताचरित्रे 
बालापराक्रमवर्णनं नाम चतुःषष्टितमोऽध्यायः || ५३१९ ||

प्.५५६)

पञ्चषष्तितमोऽध्यायः 
बालायाः समरपराक्रमवर्णनम्  

अथ भण्डस्य सा सेना कोलवक्त्रापराक्रमात् |
विशीर्णा पर्वत इव देवेन्द्राऽयुधगौरवात् || १ ||

सेनायां दैत्यराजस्य वाराहीमुसलाऽहतेः |
विशीर्णायामपश्यत् सा बालां दैत्यैः सुसङ्गताम् || २ ||

एकलां योधयन्तीं तान्महादैत्यान् समन्ततः |
समरोत्सुकितां भूयो दृष्ट्वा विष्मयमागमत् || ३ ||

अथ तां प्राह कोलास्य समासाद्य विशृण्वतीम् |
अलं बाले साहसेन युद्धेन विषमेण ते || ४ ||

नैतदन्यत्र पश्यामि साहसं यत्त्वमेकला|
दैत्यान्महाबलान् भीमान् संयुगे जितवत्यसि || ५ ||

त्वां निशम्यैकलां दैत्यैर्युध्यमानां महेश्वरीम् |
श्रीदेवी वत्सला नूनं भवेद्व्याकुलितान्तरा || ६ ||

इमं क्षणं द्रष्टुमर्हसि याहि तत् |
इत्युक्ताऽज्ञापयच्छक्तिमश्वसेनाऽधिनायिकाम् || ७ ||

प्.६५७)

अश्वारुढे प्रयाह्येनां समादायाऽतिसत्वरा |
महाराज्ञ्येऐ निवेद्यैनामागच्छ त्वरितं पुनः || ८ ||

अश्वारुढैवमाज्ञप्ता समरादनिवर्तिनीम् |
बालाया रथाअविश्य न्यवर्तयत तं रथम् || ९ ||

अथाऽऽगत्य महाराज्ञ्यै बालां तां विनिवेदयत् |
मातरेषा युद्धभुवो बलात्कारान्निवर्तिता || १० ||

अतिसाहसचारित्राऽद्भुतवीर्यपराक्रमा |
त्वदाज्ञाया वयं यावदेनां युद्धान्निवर्तितुम् || ११ ||

प्रयातास्तावदेषा तु दैत्यसेनामहार्णवम् |
प्रविष्टा तत्र दैत्यानां कोटयो बलात्तराः || १२ ||

निपातिता महायुद्धे भण्डदैत्या वरोद्भवौ |
निर्जितौ भीमचारित्रौ तौ विशुक्रविषङ्गकौ || १३ ||

ततो भण्डं समादाय जितलोकेश्वराऽसुरम् |
युद्ध्वा तेनाऽपि सुचिरं जितमायं चकार वै || १४ ||

कथञ्चिदेषा वाराह्या विक्रम्याऽसादिता भवेत् |
इत्युक्त्वा निर्ययौ साऽपि युधाय तुरशाऽश्रया || १५ ||

प्.६५८)

अथ बालां महाराज्ञी स्वाङ्कमानीय सत्वरम् |
परिष्वज्याऽतिवात्सल्यान्मूर्ध्न्यु पाजिघ्रदम्बिका || १६ ||

वत्से ! नैवं पुनः कार्यं क्वचित् साहसमात्रया |
अनुक्त्वैव गता युद्धे नैतदौपयिकं तव || १७ ||

अथ प्राह कुमारी सा ललितां मातरं प्रति |
एषाऽरुणितनेत्रान्ता निःश्वसन्ती पुनः पुनः || १८ ||

मातश्चिरादहं युद्धक्रीडाकौतुकिताऽन्तरा |
शङ्कमाना त्वया तत्र विघ्नं नैतमवेदयम् || १९ ||

युद्धक्रीडारसभरादवितृप्तैव वारिता |
तावक्या दण्डराज्ञाऽहं वृथैव समराङ्गणात् || २० ||

त्वत्तोऽतिभीतयाऽसाद्य मानिता रणसम्भ्रमे |
अन्यथा साऽपि मद्युद्धं विमदा प्राप्य वै भवेत् || २१ ||

वदन्तीमिति तां बालां परिष्वज्य महेश्वरी |
मैवं वत्से ! पुनब्रूर्या इत्युक्त्वा सान्त्वयत् परा || २२ ||

अथ दण्डमहाराज्ञी किरिचक्रसमाश्रया |
युयोध भण्डदैत्येन युतेन दैत्यसेनया || २३ ||

प्.६५९)

शक्तिसेना दैत्यसेना युध्यमाना परस्परम् |
क्रोधाऽवेशसमायुक्ता प्रविष्टाऽभूत्परस्परम् || २४ ||

दैत्याः शक्तिगणान् ध्नन्ति मुसलप्रासतोमरैः |
नाराचैर्भिन्दिपालैश खड्गशूलपरश्वधैः || २५ ||

शक्त्योऽपि प्रहरणैर्विविधेर्दैत्यपुङ्गवान् |
जघ्नुर्युद्धे महाभीमे मर्षिता बलवत्तराः || २६ ||

तत्र शक्तिगणाहतच्छिन्नबाहूरुनासिकाः |
केचिद्द्विधा क्र्टाःशस्त्रैः केचित्तु तिलशः क्र्टाः || २७ ||

केचिन्महाभारशस्त्रिअर्निष्पष्टाऽशेषदेहकाः |
क्रन्दन्तः पुत्र मित्रेति हा भ्रातस्तात इत्यपि || २८ ||

एवं श्क्तिगणाऽस्त्राग्निभस्मशेषत्वमागताः |
दैत्याः शिष्टाः सुवित्रस्ताः पलायनपरास्तदा || २९ ||

अभवन् सा युद्धभूमिरगम्याऽभवदञ्जसा |
शोणितोदा ववुर्नद्यः फेनिला भीषणस्वनाः || ३० ||

प्रेतगोमायुकङ्काऽदिशवाऽहारमहोत्सवाः |
एवं विनिहतप्रायां दैत्यसेनामुपद्रुताम् || ३१ ||

विशुक्रः स विषङ्गोऽथ निवार्याऽभ्याययौ मृधे |
पुनस्तत्राऽभवद्युद्धं क्रूरं शक्तिगणैःसह || ३२ ||

प्.६६०)

मायया शक्तिसेनां तां विशुक्रो मोहयत् क्षणात् |
ससर्ज मायया ध्वान्तं तत्र वर्ष शिलामयम् || ३३ ||

वह्निवायुसमोपेतं तेन शक्तिमहाचमूः |
वित्रासिता मूर्च्छिता चाऽप्यभवद्भीमसऋअवा || ३४ ||

तं दृष्ट्वाऽभ्याययौ सम्पत्करी गजसमाश्रया |
विशुक्रेण महायुद्धे सङ्गताऽतिद्रुतं बभौ || ३५ ||

अश्वारुढाऽपि युयुधे विषङ्गेण महाबला |
वाराही भण्डदैत्येन युयोधाऽतिरुषाऽन्विता || ३६ ||

रणकोलाहलाऽख्यानं गजमारुह्य वेगिनम् |
असङ्ख्यगजसैन्येन युता सम्पत्करी परा || ३७ ||

विशुक्रं योधयामास महागजसमश्रयम् |
ववर्ष शरवर्षेण विशुक्रं मायया युतम् || ३८ ||

विमायाऽस्त्रेण हत्वा तन्मायामत्यन्तभीतिदाम् |
प्रतिवर्षेण दैत्योऽपि ववर्ष विशिखात्मना || ३९ ||

एवं युद्ध्वा चिरं तस्य धनुश्चिच्छेद मद्यतः |
सोऽप्यन्यदाददे चापंतञ्चाऽप्येषा समाच्छिनत् || ४० ||

एवं धनुःशतं छीन्नं गृहीतन्तु पुनः पुनः |
अथाऽतिक्रोधसंयुक्तो विशुक्रोऽद्भुतविक्रमः || ४१ ||

प्.६६१)

भल्लेन प्राहरत्तस्याः सम्पत्कर्या महाभुजे |
भल्लाऽहतभुजात्तस्या न्यपतत्तन्महद्धनुः || ४२ ||

सम्पत्करी ततः क्रुद्धा प्राहिणोद्वाहनं गजम् |
जगर्ज पतितं दृष्ट्वा हस्ताश्चापं महत्तरम् || ४३ ||

प्रहितस्सोऽपि करिराङ् दैत्येभमनुसंययौ |
तयोरभून्महद्युद्धं करिणोरगयोरिव || ४४ ||

करसंवेष्टनैः कुम्भसङ्घट्टैः पार्श्वधर्षणैः |
दन्ताऽक्रमैर्महाशब्दैर्मुहूर्तमतिभीषणम् || ४५ ||

रणं कोलाहलश्चाऽथ बलवान् दैत्यवारणम् |
आक्रम्य भूमौ वेगेन निपात्य रदनद्वयम् || ४६ ||

उदरे विनिवेश्योर्ध्वमुत्थाप्य प्राक्षिपद्रुषा |
एवं निक्षिप्तमात्रस्तु चीत्कुर्वन् कुञ्जरधिपः || ४७ ||

अपतत्त्रिःपरिक्रम्य व्यसुः पर्वतशृण्गवत् |
पतन्तं बाहनेभन्तमालक्ष्य स महासुरः || ४८ ||

उत्पत्याऽङ्कुशमादाय रणकोलाहलं गजम् |
प्राहरत् कुम्भयोर्मध्ये सर्वप्राणेन रोषितः || ४९ ||

गतोऽङ्कुशेन बलवत् स गजो भिन्नमस्तकः |
अपाऽसरत् पञ्चधनुर्मात्रं चीत्कारभैरवः || ५० ||

विशुक्रः पुनरुत्पत्य सृणिहस्तो महागजम् |
तमेव वाहनं तस्या सम्पत्कर्या युयोध ह || ५१ ||

प्.६६२)

तस्याः करगतं चापमाच्छिद्य त्वरितं रुषा |
बभञ्ज तद् द्विधा मध्ये समादायैकखण्डकम् || ५२ ||

प्राहरन्मूर्घ्नि बलवान् सम्पत्कर्याः सुवेग्तः |
एवं हता सा बलवदीषत्कश्मलमागता || ५३ ||

पुनर्मुष्टि विनिर्वर्त्य वज्रसारां न्यपातयत् |
मूर्ध्नि तस्य विशुक्रस्य रुषा सम्पतकरी बलात् || ५४ ||

मुष्टिपाताद्भन्निमूर्धा वहद्रक्तोऽतिमूर्च्छितः |
कृत्तपक्षः शैल इव पतात वसुधातले || ५५ ||

ताव्द्गजोऽपि सङ्क्रुद्धः पदाऽक्रान्तुं समुद्यतः |
आलक्ष्य तद्भण्डसुतः युध्यमानः समीपतः || ५६ ||

मत्वा हतं पितृव्यं वै मायया तमपाऽबहत् |
एवं पराजितः सम्पन्नाथया स महासुरः || ५७ ||

तथाऽश्वारुढया युद्ध्यद्विषङ्गो वाजिवाहनः |
विविधैरस्त्रशस्त्रैश्च युध्यन्तं तं महासुरम् || ५८ ||

अश्वाऽरुढाऽश्वसंस्थाना प्राहरद्गदयोरसि |
ताडितो गदया चेषन्मूर्च्छां प्राप्य पुनर्जवात् || ५९ ||

पदासिकां खेटकञ्च शतचन्द्रमनुत्तमम् |
समादायाऽश्वसेनासु विचचाराऽन्तकोपमः || ६० ||

प्.६६३)

पट्टासिप्रान्तसंछिन्नास्तुरगाः शक्त्योऽपि च |
छिन्नमूर्धाङ्गचरणाः प्रपेतुः सङ्घसङ्घशः || ६१ ||

एवं शक्तिर्विनिघ्नन्तमश्वाऽरुढाऽतिकोपिता |
बद्ध्वा पाशेन गदया साऽश्वं हन्तुं समुद्यता || ६२ ||

अथ सोऽपि महादैत्यो मत्वा स्वात्मपराभवम् |
अन्तर्धानं ययौ साश्वोमायया मायिनां गुरुः || ६३ ||

एवं पलायितो युद्धे विषङ्गो वाजिनाथया |
दण्डनाथा च भण्डेन युयोध बलसम्भृता || ६४ ||

विहत्याऽस्त्राणि चाऽस्त्रौघैः शस्त्रैः शस्त्राणि सर्वशः |
पराक्रमेणाऽक्रमत भण्डां कोलमुखी युधि || ६५ ||

खडगयुद्धे गदायुद्धे धनुःपरशुयुद्धयोः |
मुष्टियुद्धे च दैत्येशमत्यरिच्यत दण्डिनी || ६६ ||

एवं पराजितः शस्त्रयुद्धेषु विमृशंस्ततः |
मायां प्रादुश्चकारोश्चैर्मायिनां शेखरोऽसुरः || ६७ ||

अन्धकारं महावायुं विद्युद्वर्षं महारवम् |
शिलावर्षंसर्पवर्षञ्च पावकम् || ६८ ||

सारमेयान् वृकान् व्याघ्रांस्तरक्षून् राक्षसानपि |
सिंहांश्च शरभानाण्डभेरुण्डानसृजद्युधि || ६९ ||

एवं तेन महामायां सृज्यमानां पुनः पुनः |
प्रतिक्रियाऽस्त्रसन्धानैर्नाशयामास सर्वतः || ७० ||

प्.६६४)

अथ दण्डमहारज्ञीशस्त्रतेजोभिरर्दितः |
नभस्यन्तर्हितो भूत्वा युयोध सरथोऽसुरः || ७१ ||

प्रादुश्चकाराऽश्मवर्षमतिभीमं महारवम् |
शस्त्राऽशनिगणोपेतं शक्तिसेनाभयंकरम् || ७२ ||

तेन वर्षेण महता पीडिता शक्तिवाहिनि |
भिन्नसेतुदकमिव विलुप्ताऽभूत् समन्ततः || ७३ ||

दृट्.वा तदक्रमं दण्डराज्ञी चण्डप्रकोपना |
उत्पपाताऽतिवेगेन सायुधा नभसोऽङ्गणम् || ७४ ||

वर्षं पतन्तं तदाविश्य शिलामयमतिद्रुतम् |
मृगयामास दैत्येशं नभस्यन्धतमोवृते || ७५ ||

निजाऽङ्गकान्त्या कुर्वन्ती नभोदेशं सुभास्वरम् |
अपहत्य महामायामाससाद महासुरम् || ७६ ||

रथसंस्थं शैलनिभं सृजन्तं शैलवर्षणम् |
गदयाऽभ्याहनन्मूर्घ्नि वज्राऽहत इवाऽद्रिराट || ७७ ||

पपात मूर्च्छितो भूमौ स्त्रोतः कृततटो यथा |
पुनः सा गदयैवाऽशु रथमश्वांश्च सारथिम् || ७८ ||

विनाशयद्दण्डनाथा क्रोधेन महताऽवृता |
तावन्मूर्च्छाविनिर्मुक्तो गदाहस्तो हासुरः || ७९ ||

उत्पपात नभो वेगाद्योद्धुं किरिनिभाऽननाम् |
अथाऽभवन्महायुद्धं वाराहीदैत्यराजयोः || ८० ||

प्.६६५)

गदाप्रहारतुमुलं व्ज्रपातमहारवम् |
मुहूर्तमात्रं युद्ध्वैवं बलोतसिक्तं महासुरम् || ८१ ||

मत्वा चकर्ष सीरेण मुसलोद्यन्महाभुजा |
तावन्मत्वा निजात्मानं हतं मुसलघाततः || ८२ ||

चिन्तयद्भण्डदैत्येशः पुरा लक्ष्मीप्रभाषितम् |
नूनं प्रोक्तं रमादेव्या यत् पुरा न तदन्यथा || ८३ ||

बह्वेत मुसलघातेनाऽमोघेन स्यां कथं हतः |
त्रिपुरा सा महादेवी भक्तवाञ्छितपूरणी || ८४ ||

मां हन्यात् समरे साक्षादेतन्मेऽभिमतं चिरात् |
दैत्ये विचिन्तयत्येवमभवन्नाभसं वचः || ८५ ||

दण्डनाथे ! नैष वध्यस्तव युद्धे कथञ्चन |
अमोघो मुसलस्तेऽयं सन्निवर्य वै द्रुतम् || ८६ ||

श्रुत्वेत्थं नाभसवचश्चण्डिका दण्डनायिका |
मोचयत्तं सीरगर्भान्मत्वाऽवध्यं सुरेश्वरम् || ८७ ||

अथ सोऽन्तर्हितो दैत्योनिर्जितो दण्डनाथया |
दैत्यसेनाशक्तिगणैर्गाढविद्धा पलायिता || ८८ ||

दृष्ट्वा भग्नां दैत्यसेनां जयभेरीमवादयत् |
शक्त्यो विविधांश्चापि वाद्यान् जयविधौ मतान् |
८९ ||

अथ द्रुतं प्रेषयित्वा जयाऽख्या नाथदण्डिनी |
ललितायै शक्तिसेनां समवाप्याऽभितः स्थिताम् || ९० ||

प्.६६६)

क्षता हताः शक्त्यो या अमृतेशी च ता द्रुतम् |
अजीवयद्विरुजयत् ततो हृष्टाञ्च तां चमूम् || ९१ ||

संनह्य स्वरथाऽरुढा सम्पद्देव्याऽनुसङ्गता |
पुरोऽव्रजदश्वनाथा सेनया दण्डनायिका || ९२ ||

द्रष्टुं तां ललितादेवीं ययौ द्रुततरं मुदा |
गजवादित्रशब्दौघैः ख्यापयन्ती स्वकं जयम् || ९३ ||

इति श्रीमदितिहासोत्तमे त्रिपुरारहस्ये माहात्म्यखण्डे ललिताचरित्रे 
भण्डासुरपराभवो नाम पञ्चषष्टितमोऽध्यायः || ५४१२ ||

प्.६६७)

षट्षष्टितमोऽध्यायः
सम्पत्कर्यश्वारुढाभ्यां दुर्मदवधवर्णनम् 

अथ गत्वा दण्डनाथा शक्तिभिर्विविधैर्युता |
आसाद्य मन्त्रिणीं देवीं प्रणम्य जयमादिशत् || १ ||

साऽपि प्रीता परिष्वङ्गं तस्यै मानेन संददौ |
अथ गत्वा तया सार्धं महाराज्ञीं प्रणम्य च || २ ||

जयवृत्तं समाचख्यौ शक्तिचक्रप्रहर्षदम् |
भण्डासुरोऽपि दैत्यानांसेनया नष्टशेषया || ३ ||

ययौ बहिःखिन्नतय हृष्टश्चाऽन्तरभीप्सितात् |
शून्यकं नगरं प्राप्य जगामाऽन्तःपुरं स्वकम् || ४ ||

ततः प्रियाः सममेत्य भण्डं सम्मोहिनीमुखाः |
ब्रूयुर्नाथ किमद्य त्वां पश्यामः कृपणं यथा || ५ ||

नारदेन पुरोक्तं यत्तदन्यथयितं कथम् |
प्राह पत्निवचः श्रुत्वा ज्ञात्वा स्वाऽभिमतं शुभम् || ६ ||

नारदोक्त्याऽभिविदितमाभिः सर्वात्मनेत्यथ |
अभवत् प्रकट्स्तासु प्रियाः शृणुत मे वचः || ७ ||

प्.६६८)

कथमिष्टार्थलाभेषु खिन्नः स्यामतिमुग्धवत् |
विदितं ते नारदोक्तेः सर्वं मे समभीप्सितम् || ८ ||

अचिरादेव तल्लोकं प्राप्स्यामि परया हतः |
किन्तु दैत्येषु स्वरूपं निगूहितुमिति स्थितिः || ९ ||

अथ प्राहुः पुनर्दारा नाथन्रूमोऽभिवाञ्छितम् |
यदि ते निश्च्यो युद्धे हता यास्यामः तत्स्थितम् || १० ||

इति चेद्वैत्वदेकान्ता नयाऽस्मान् सहभावतः |
तत्ते मार्गः प्रविदितो वदाऽस्माकं कथं गतिः || ११ ||

भक्ता हातुमयोग्यास्ते वयं छायेव सङ्गताः |
श्रुत्वा प्रोक्तं प्रियाभिस्तत् प्राह हर्षसुनिर्भरः || १२ ||

शृणुध्वं मद्वचस्तथयं मयेतश्चिन्तितं पुरः |
न भवेदन्यथा ह्येतत् सर्वथा कारनम् ब्रुवे || १३ ||

रमादेव्याः प्रसादेन स्मरामि प्राक समुद्भवम् |
नूनं सा मेऽब्रबीदेवं त्रिपुराऽस्मत्समाश्रया || १४ ||

संश्रितानां सुभक्तानां वाञ्छितं सा हि सर्वथा |
दिशत्यसाध्यमपि च ततो नः स्यात् समीहितम् || १५ ||

मयाऽभिवाञ्छितं यामि भवतीभिः सहेति वै |
तल्लोकं तद्भवेदेवं सर्वथा ऽपि न संशयः || १६ ||

प्.६६९)

अथऽपि मे समीहाऽन्या चाऽस्ति (?) पुत्रादिभिः सह |
गन्तव्यमिति तत्रापि भवेदेव तथा ऽप्यहम् || १७ ||

चिन्तयाम्यक्रमेणैव भवेत्तस्याः कृपावशात् |
नूनं लोके सुहृद्बन्धुवैधुर्यं जातु वै क्षणम् || १८ ||

सोढुं न योग्यं वै यत्र त्रुटिः कल्पगणायते |
एतावत् प्रार्थ्यते नूनं न भवेत् सक्षणः क्वचित् || १९ ||

तस्माद्युष्ंआभिरप्येतत् प्रार्थनीयमहर्निशम् |
सा साधयति भक्तानामसाभ्यमपि वाञ्छितम् || २० ||

एतदन्यौर्न विज्ञेयमित्यहं शुछ्यवस्थितः |
शोकं जहथ राज्~योऽत्र प्राप्तोऽभुदय उच्छ्रितः || २१ ||

इत्युक्त्वाऽस्तङ्गते सूर्ये विवेशमहतीं सभाम् |
अथाऽगता विशुक्राद्या भ्रातरो मन्त्रिणस्तथा || २२ ||

पुत्रा भृत्याः सभास्ताराः सभामध्येऽतिभास्वरे |
प्रणम्याऽसुरभूपालं विविशुः स्वस्वविष्तरे || २३ ||

विशुक्रः प्रेक्ष्य राजानं शोचन्तमिव संस्थितम् |
कृताऽञ्च्जलिः प्रणम्या.ऽह वर्धयित्वाऽद्भुतं वचः || २४ ||

श्रीदेव्या भण्डैत्येशवाञ्छितार्थसमीहया |
नाशिताऽखिलदैत्यानां बुद्धिर्नीतिसमानुगा || २५ ||

प्.६७०)

योऽतिबुद्धिमतां श्रेश्ठो विचारे शुक्रसम्मितः | 
विशुक्रः सोऽपि विमतं प्राह स्वार्थविषर्ययम् || २६ ||

अगस्त्यैतावदेवेह कृत्यं कालस्य भावितम् |
भाव्यर्थस्याऽनुरोधेन भुद्धिमुन्मेषयत्यलम् || २७ ||

महाराज लक्ष्यसे म शोचन्निव सभास्थितः |
जीवत्स्वस्मासु दैत्येषु पऽऽयाम्येतदसाम्प्रतम् || २८ ||

इत्युक्तःपुनरुचे स दैत्येशो दैत्यमण्डले |
विशुक्र किं वदाम्यद्य कालस्यैवं विपर्यये || २९ ||

योऽहं पञ्चोत्तरशतब्रह्माण्डानां प्रसासकः |
यस्य युद्धे विष्णुमुखा यूयो जाताः पराङ्मुखाः || ३० ||

यस्य नाम्नाऽपि वृत्रघ्नो निद्रामप्येतिनोक्वचित् |
सोऽद्याऽहमबलासङ्घैर्व्यर्थयुद्धे कदर्थितः || ३१ ||

किं तादृशं पृच्छसि मां शोचसीति मृतप्रभम् |
काले मृतिः श्लाघ्यतमा नेदृशस्य कदर्थना || ३२ ||

विशुक्र इति तद्वाक्यं श्रुत्वा प्राह ततो वचः |
दैत्येशैवं नर्ऽहसि त्वं भाषितुं करुणंवचः || ३३ ||

अबला योषिदित्येवं कारुण्यं नाऽप्नुयात्तु कः |
नैसर्गिकस्ते धर्मोऽयं स्त्रीषु शस्त्रपरावृतिः || ३४ ||

प्.६७१)

अलं त्वया मया वाऽपि राजपुत्रादिभिस्तथा |
दैत्येष्ववन्यतमोऽप्येकस्वयाऽज्ञप्तो मुहूर्ततः || ३५ ||

हन्याच्छक्तिगणं सर्वमत्र पादौ स्पृशामि ते |
त्वं तिष्ठाऽन्तःपुरे क्रीढन् सुरवारगणैः सह || ३६ ||

गतोऽहं तां विजित्यैव पादौ पश्यामि ते पुनः |
इत्युक्वा पर्श्वतः प्रैक्षत् कुटिलाक्षं चमूपतिम् || ३७ ||

तावत् सोऽपि प्रणम्यैनं कृताञ्जलिरभाषत |
युवराज किमेवं त्वं ब्रवीषि मयि जीवति || ३८ ||

राज्ञा सह विषङ्गेण राजपुत्रैरूपाविश |
सेनासेनाधिपैः साकं गत्वाऽहं साधयामि ताम् || ३९ ||

अन्यथा नाऽगमिष्यामि सत्यं प्रतिशृणोमि ते |
इत्युक्त्वा प्रणिपत्यैतान्निर्ययौ नगराद्बहिः || ४० ||

अनेकाऽक्षौहिणीसेनायुक्तः सेनाऽधिणैः सह |
अथाऽगत्य दुर्मदाऽख्योवाहिनीषो महाबलः || ४१ ||

दशाऽक्षौहिणिकायुक्त उष्ट्राऽरोहो गदाधरः |
प्राहाऽहङ्कारशैलस्थः प्रणम्याऽत्मचमूपतिम् || ४२ ||

सेनाधिश! त्वमत्रैव तिष्ठ सेनासमावृतः |
अवलाविजयेनैव प्रयाणं वः सुसम्मतम् || ४३ ||

प्.६७२)

आनेष्यामि मुहूर्तेन बद्ध्वा तामबलाधिपाम् |
मुहूर्तमात्राद्यदि तां नाऽनेष्यामि ततस्त्वया || ४४ ||

यतितव्यञ्च गन्तव्यमित्युक्त्वा निर्ययौ जवात् |
वादयन् जैत्रयात्राऽङ्गवादित्राणि मुहुर्मुहः || ४५ ||

ययौ शक्तिचमूवक्त्रं सूर्यस्योदयनं प्रति |
दैत्यसेनासमारभ्मकोलाहलमहरवम् || ४६ ||

श्रुत्वा सम्पत्करी देवी चाऽश्वारुढा महाबला |
गत्वा श्रीमातरं नत्वा मन्त्रिणी दण्डिनीमपि || ४७ ||

विज्ञाप्य दैत्यसन्नाहमनुज्ञातेऽतिमोदिते |
ययतुः शक्तिसेनाभिरसङ्ख्याभिः समायुते || ४८ ||

तत्र सम्पत्करी देवी समारुह्य महागजम् |
रणकोलाहलाऽख्यानं प्रालेयाऽद्रिरिवोन्नतम् || ४९ ||

सुवण भा जपाऽरक्तवासोरत्नविभूषणा |
तारुण्याम्भोधिलहरी लावण्यौघसमुद्रिका || ५० ||

विकर्षन्ती मणिमयं चापमिन्द्रधनुष्प्रभम् |
दैत्याम्बुधेः शोषणाय शरान् भानुकरोपमान् || ५१ ||

किरन्ती निर्ययौ सूर्य उदयाऽद्रिगतो यथा |
असङ्ख्या वारणाऽरुढा शक्त्यश्चाऽपि तादृशाः || ५२ ||

प्.६७३)

परिवार्य ययुर्बाणान् विकिरन्त्यः समन्ततः |
प्रत्येकं तादृशी शक्तिर्गर्जने त्र्यङ्कुशग्रहा || ५३ ||

गजग्रीवासमारुढा नयती शत्रिवाहिनीम् |
कस्मिंश्चिदेका संरुढाऽनेकाश्चाऽन्येषु संस्थिताः || ५४ ||

इत्यसङ्ख्येभसेनाभिः समेता सम्पदीश्वरी |
ग्रसन्तीव दैत्यसेनां व्याप्य भूमिमुषाऽययौ || ५५ ||

निसर्गभिन्नगण्डास्ते गजाः पर्वतसन्निभाः |
दैत्यसेनां समासेदुस्ते युद्धेष्वनिवर्तिनः || ५६ ||

अथ विआदित्रनिस्वानः सेनयोरुभयोरभूत् |
प्रवृत्तः ऽऽशस्त्रपातोऽपि प्राणचोरमहारवः || ५७ ||

दैत्या रथेभतुरगखरोष्ट्रमृगरोहिणः |
गृघ्रकाककङ्कघूकभासकेक्यधिसंश्रयाः || ५८ ||

अन्ये मार्जारनकुलसरटप्रेतवाहनाः |
चण्डशूलखड्गचक्रभिन्दिपालधराः परे || ५९ ||

तोमरप्रासपरिघभुशुण्डीलगुडाऽयुधाः |
एवंविधैर्दैत्यगणैः समेता शक्तिवाहिनी || ६० ||

युयुधे प्रौढसंरम्भा क्रोधसंरक्तलोचना |
परस्परं क्षिपन्तस्ते वाक्यैः कटुरसोदयैः || ६१ ||

प्.६७४)

हतोऽसि तिष्ठ शौर्येण पृष्ठ स्वं न प्रदर्शय |
इत्यादिबहुवाक्यानि वदन्त्यः शक्त्यो रणे || ६२ ||

जघ्नुर्दत्यांस्तेऽपि तद्वन्निजघ्नुः शक्तिवाहिनीम् |
एवं प्रवृत्ते समरे प्राणद्युते भयङ्करे || ६३ ||

छिन्नबाह्नङ्घ्रिमूर्धानः पाटितार्ऽधार्ढदेहिनः |
एवंविधाः शक्त्योऽपि दैत्यहेतिभिराहताः || ६४ ||

पाटिताऽङ्गा अपि दृढं क्रोधात् सन्दष्टदच्छदाः |
जघ्नुः प्रत्यर्थिनां वृन्दं शस्त्रैर्दन्तैश्च मुष्टिभिः || ६५ ||

नष्टशस्त्राः परकराच्छस्त्रामाच्छिद्य वै बलात् |
अन्ये भग्नैरथाङैश्च हेतिभिर्युयुधुर्भृशम् || ६६ ||

एवं प्रवृत्ते समरे घोरे संहृतिसन्निभे | 
बवुर्नद्यो लोहितौघाः सफेनिलतरङ्गिकाः || ६७ ||

शक्तिभिर्गजरोहाभिर्दैत्यसैन्यं विनाशितम् |
पलायितं गाधविद्धं दशाऽक्षौहिणिशेषितम् || ६८ ||

दृष्ट्वा दुर्मद एवं स्वां भग्नां सेनां समन्ततः |
उष्ट्राऽरुढो गदाहस्तः कालाऽन्तकयमोपमः || ६९ ||

दशतालसमुन्नम्रं करभं पिङ्गलाऽकृतिम् |
प्राहिणिच्छक्तिसेनासु महावेगं महाबलम् || ७० ||

प्.६७५)

अथ प्रविष्टः शक्तीनां सेनासूष्त्रोऽतिवेगवान् |
सृक्किणीप्रान्तविगलन्मांसपिण्डाऽभजिह्वकः || ७१ ||

समुद्रमथनोदञ्चन्महाशब्दप्रतिस्वनः |
फेनपिण्डानुद्गिरंश्च मूत्रयन् पृष्ठतो बहु || ७२ ||

उरसा पादविक्षेपैस्तुण्डाऽघातैः करिव्रजम् |
नाशयन् दशनैश्चैव व्यचरच्छक्तिसैन्यके || ७३ ||

दुर्मदोऽपि गदाऽघातैरिभंच्छक्तीश्च नाशयन् |
शक्तिसेनाऽन्तक इव कदनं प्रकरोद्रुषा || ७४ ||

तद्दृष्ट्वा शक्तिसेनाया नाशनं सम्पदीश्वरी |
रणकोलाहलं तस्य नाशाय समचोदयत् || ७५ ||

अथेभराज आसाद्य करभं दैत्यवाहनम् |
अयुध्यत विषाणाऽग्रकुम्भाऽघातैर्मुहुर्मुहः || ७६ ||

सोऽपि दन्तैर्मूर्धघातैः पदक्षेपैरयुध्यत |
एवं युद्धं समभवत्तुमुलं करभेभयोः || ७७ ||

अथेभराजः करभं प्रसह्यापतयद्भूबि |
निपात्य पादेनाऽक्रम्याऽकरोत्तं करभं व्यसुम् || ७८ ||

मरिष्यन्तं विदित्वोष्ट्रं गदाहस्तः खमाप्लुतः |
संभ्राम्य पातयन्मूर्घ्नैंगदां वारणकुम्भ्योः || ७९ ||

प्.६७६)

गदयाऽभिहतो हस्ती भीन्नमूर्धा भ्रमन्नुरः |
जानुभ्यां विकलो भूमिं प्राप्तः शोणितमुद्ग्निरन् || ८० ||

तावत् सम्पदधीश्याऽपि शरेणोरसि ताडितः |
जहौ प्राणान् दुर्मदोऽपि द्विधोरसि विपाटितः || ८१ ||

हतं सेनाधिपं दृष्त्वा विद्रुता दैत्यसैनिकाः | 
अदृष्ट्वा पृष्टतो यान्तिः शक्तीर्जीवितहेतवे || ८२ ||

इति श्रीमदितिहालोत्तमे त्रिपुरारहस्ये माहात्म्यखण्डे श्रीललितामाहात्म्ये 
दुर्मदवधो नाम षट्ष्टितमोऽध्यायः || ५४९४ ||

प्.६७७)

सप्तषष्टितमोऽध्यायः  
नकुलीपराक्रमे करङ्कादिबधवर्णन्म् 


दुर्मदं निहतं श्रुत्वा कुरण्डो दुर्मदाऽग्रजः | 
क्रुद्ध आज्ञां समादाय कुटिलाक्षान् महाबलः || १ ||

विंशत्यक्षौहिणीयुक्तो योद्धुमभ्याययौ जवात् |
विलोक्य पुनरायान्तीं दैत्यसेनां नभोनिभाम् || २ ||

अश्वारुढाऽश्सेनाभिरपाराभिरभिब्रजत् |
तुरङ्गा विविधास्तुङ्गास्तरङ्गा इव रेजिरे || ३ ||

पृथग्वर्णा सङ्घशः सा सेनाऽत्यन्तं व्यराजत |
फेनपिण्डनिभानश्वानारुढाः कनकप्रभाः || ४ ||

नीलांऽशुकाः खड्गखेटधरास्तारुण्यगर्विताः |
अपराः कालजीमूतनिभवाजिसमाश्रयाः || ५ ||

चन्द्रकान्तिसमाऽभासः शोणाऽभरणवाससः |
धनुर्बाणधरा नीलरत्नकोटीरशोभिताः || ६ ||

अन्या गारुतत्मतनिभानश्वानारुह्य वेगिनः |
कुरुविन्दसमानाङ्ग्यः पाटलांशुकभूषणाः || ७ ||

प्.६७८)

द्वचित् समानाऽङ्गभूषांऽशुकाऽश्वाः शक्त्यो ययुः | 
एवं विचित्राऽभ्रयुतसन्ध्याऽकाशनिभा चमुः || ८ ||

अतिवेलाऽम्बुधिनिभा ग्रसद्दैत्यचमूं द्रुतम् |
भेरीकाहलगोशृङ्गपटहाऽनकनिस्वनः || ९ ||

तुरङ्गखुरकुद्दालतालनिस्वनमिश्रितः |
हुङ्काराऽह्वानविक्षेपाऽस्फोटसंरावमांसलः || १० ||

द्यावापृथिव्यन्तरालमापूर्याऽधिव्यरोचत |
अथ प्रवृत्तः समरः करालोऽसुविकर्षणः || ११ ||

हेतिपातमहाशब्दबधीरीकृतदिङ्मुखः |
तुरङ्गखुरविक्षेपविधूतरजसां गणः || १२ ||

सांवर्तकमहामेघसङ्घवत् खं समाक्रमत् |
क्षणं कुहुनिशीथाऽभं जातं हीनाऽवलोकनम् || १३ ||

ततो हेतिप्रपतनोच्छलच्छोणितवृष्टिभिः |
रजोऽन्धकारः संशान्तः पुनरासीन्महारणः || १४ ||

परस्परं प्राणहरः शक्तिसन्यस्य चाऽसुरैः |
बलीयसीभिर्दैत्यानां शक्तिभिस्तेज आहृतम् || १५ ||

प्.६७९)

भग्नाऽभवद्दैत्यसेना शक्तिभिर्गाढमर्द्दिता |
छिन्नपादकरश्रोत्रकुक्षिपृष्ठा महासुराः || १६ ||

प्रास्य शस्त्राणि परितो विधुन्वन्तः करान्मुहुः |
वदन्तो हा हतास्मेति त्वक्त्वा युद्धं विदुद्रुवुः || १७ ||

निशाम्य सेनां स्वां भग्नां कुरण्डः क्रोधमूर्च्छितः |
अश्वारुढो महश्चापं विकर्षन् सायकान् क्षिपन् || १८ ||

शक्तिसेनां समाविश्य नाशयत्ताः सहस्त्रशः |
शरवर्षैः कुरण्डाऽब्दनिर्मुक्तैः शक्तिवाहिनी || १९ ||

भग्ना सेतुरिवोन्नब्रा महाजलसमागमात् |
भग्नायां शक्तिसेनायामश्वारुढा समासदत् || २० ||

अपराजितनामानं वाजिनं समधिष्ठिताम् |
तप्तहेमनिभामच्छदुकूलाऽभरणोज्ज्वलाम् || २१ ||

पाशाऽङ्कुशधनुर्बाणधरां दृष्ट्वाऽब्रवीद्वचः |
दुष्टेऽबलिप्ताऽसि चिरं मोचयाम्यवलेपकम् || २२ ||

यन्मे त्वया हतो भ्राता तत्फलं प्राप्स्यसि द्रुतम् |
त्वां निहत्य रणे पश्चान्मुक्त स्यां भ्रातृदोषतः || २३ ||

मयि प्रदर्शयाऽदौ ते वीर्यं यश्चिरसम्भृतम् |
एवं प्रोक्ता रोषिताऽश्वारुढा तीक्ष्णैः शरैस्त्रिभिः || २४ ||

विव्याध तत्र चैकेन वाहस्य शिर आच्छिनत् |
द्वितीयेन च कोटीरं पातयामास भूतले || २५ ||

तृतीयेन तस्य वक्षो दारयामास वेगतः |
हताऽश्वो भ्रष्टमुकुटो विहतो बलवद्धृदि || २६ ||

मूर्च्छितः कृत्तमूलस्य पपातेव महासुरः |
क्षणेन मूर्च्छानिर्मुक्तः प्राह तां रणमूर्ध्नि || २७ ||

रण.श्लाध्या हि साधुत्वं सम्मताऽसि रणे मम |
श्रुत्वेत्याह पुनर्देवि धिक्त्वं जीवसि दैत्यक ! || २८ ||

यत्नान्मया भासितुं त्वं जीवशेषीकृतो ह्यसि |
पश्येमं तं जीवहरं शरं शत्रुमदाऽपहम् || २९ ||

श्रुत्वा देवीवचो दैत्यः क्रोधाग्निज्वलिलाऽकृतिः |
देव्याश्चापं प्रचिच्छेद शरेणाऽनतपर्वणा || ३० ||

चिच्छेद साऽपि खड्गेन धनुर्दैत्यकरस्थितम् |
अथ दैत्योऽपि खड्गेन तस्याः खड्गं द्विधाऽकरोत् || ३१ ||

पुनर्जघान तुरगं खड्गेनैवाऽतिवेगतः |
खड्गप्रहारनिर्भिन्नमस्तकोऽश्वो ह्यपऽक्रमत् || ३२ ||

तावद्देव्यपि संक्रुद्धा बद्ध्वा पाशेन वै दृढम् |
आकृष्य प्राहरन्मूर्घ्नि सृणिना दीप्ततेजसा || ३३ ||

प्.६८१)

तेनाऽङ्कुशेन निर्भिन्नमूर्धा दैत्यो ममार् ह 
एवं कुरण्डं निहतं श्रुत्वा सेनाऽधिपो रुषा || ३४ ||

पार्श्वस्थान् प्रेक्ष्य सेनेशान् करङ्कप्रमुखांस्तदा |
कुटिलाक्षः प्राह सेनाधीशोऽरुणितलोचनः || ३५ ||

हे हे करङ्कप्रमुखाः पञ्च युयं स्वसेनया |
युता गत्वा द्रुतं हत्वा बद्ध्वा तां वारणे द्रुतम् || ३६ ||

समानयध्वं वः शक्तिरस्ति मायामयी ननु |
सर्पिण्याख्या तया सर्वे नन्वजेयाः सुराऽसुरैः || ३७ ||

इत्याज्ञ्प्ताः करङ्काद्या नत्वा सेनाधिपेश्वरम् |
विंशत्यक्षौहिणीयुताः प्रत्येकं योद्धुमाययुः || ३८ ||

करङ्को गर्द्दभरथे करभे वज्रदन्तकः |
वज्रलोमा गृघ्ररथे गजे काकमुखस्तथा || ३९ ||

वज्रवक्त्रः खरबरे संरुढा भीमदर्शनाः |
युद्धसंरम्भदैत्यानां निशम्याऽतिमहाध्वनिम् || ४० ||

अश्वारुढा च सम्पतीदेवी सेनामयुयुजत् |
अथ सम्मुखमासाद्य सेने ते शक्तिदैत्ययोः || ४१ ||

विचित्रवादित्ररवे हेतिसञ्चलनोज्ज्वले |
चक्राते शरवर्षाणि दुरान्मेघतती इव || ४२ ||

प्.६८२)

अथ सेनाद्वयं श्लिष्टं विनिघ्नदितरेतरम् |
क्रोधदष्टदच्छदाढ्यं भ्रुकुटीकुटिलाननम् || ४३ ||

पाटितं सितखड्गेन प्रोतं भल्लेषु प्रांशुषु |
छिद्रितं शरजालेन परिघोत्पातपेषितम् || ४४ ||

शस्त्रैरुश्चावचैरेव परस्परमनाशयत् |
गजवाजिमहासेना शक्तीनामतिरोषिता || ४५ ||

मुहूर्तेनैव निःशेषाञ्चक्रे दैत्येन्द्रवाहनीम् |
दृट्वा सेनां हतप्रायां करङ्काद्या महासुराः || ४६ ||

प्रविश्य शक्तिसेनां ताम् नाशयामासुरोजसा |
काल्यमानां दैत्यवरैः सेनां दृष्ट्वा पराहताम् || ४७ ||

अश्वारुढा तथा सम्पत्करी दैत्यानयुध्यत |
ताभ्यां भग्ना युधि तदा करङ्काद्या महासुराः || ४८ ||

निर्ममुस्तां महामायां सर्पिणीं सर्पभूषणाम् |
भीमरूपां चण्डरवां विविधं सर्पमण्डलम् || ४९ ||

सृजमानां शक्तिसेनानाशाय समराऽवनौ |
अथ सा मुखेनेत्रादिसम्भूतैः  सर्पमण्डलैः || ५० ||

नाशयामास शक्तीनां सेनामधर्मुहूर्ततः |
तद्वैशसमतीवोग्रं दृष्ट्वा काश्चन शक्त्यः || ५१ ||

प्.६८३)

पलायिताः समाख्यातुं दण्डराज्ञ्यै द्रुतं ययुः |
प्राप्य तां कोलवदनां श्रीमातृसविधे स्थिताम् || ५२ ||

प्रणम्य मन्त्रिणीञ्चाऽपिप्रोचुर्दत्याश्च हा भयम् |
दण्डनाथे वयं याताः सम्पद्देव्या सहाऽसुरैः || ५३ ||

तत्र युद्धं समभवद्घोरं प्राणहरं परम् |
दुर्मदो निहतो युद्धे सम्पदीश्या कुरण्डकः || ५४ ||

नीतोऽश्वारुढ्या कीर्तिशेषं सेनाऽपि भूयसी | 
नाशिताऽस्माभिरत्युग्रा एवं दैत्या विनिर्जिता || ५५ ||

करङ्काद्यैः पञ्चसेनानायकैर्हतपत्तिभिः | 
प्रवर्तिता महामाया सर्पिण्याख्या हि साम्प्रतम् || ५६ ||

नेत्राद्यक्षैः सृजन्ती साऽसङ्ख्यान् सर्पगणान्मुहुः |
तैः सर्पैर्निहता दष्टा बद्धा भस्मीकृता परा || ५७ ||

शक्तिसेना मृतप्राया सञ्जाता ननु सर्वशः |
देव्यौ ते शरवर्षेण सर्पान् घन्न्त्यौ मुहुर्मुहः || ५८ ||

हन्तुं दैत्यान् सुहीमेन मुसलेन विनिर्ययौ |
निवार्य तां मन्त्रनाथा ज्ञात्वाऽमोघाञ्च सर्पिणीम् || ६० ||

प्.६८४)

तद्वृत्तं तरसा गत्वा स्वयं देव्यै व्यजिज्ञपत् |
अथ ध्यात्वा क्षणेनाऽम्बा जृम्भमाणा मुखाऽम्बुजम् || ६१ ||

विकाशयत्तद्वक्त्रात्तु निर्जगामाऽतिवेगतः |
कनकाभा महाशक्तिर्देवीतालुसमुद्भवा || ६२ ||

सुपर्णसंस्था नकुली वाग्देवी रत्नभूषणा |
तां प्रणम्य स्थितामग्रे प्राह श्रीललितेश्वरी || ६३ ||

गच्छ वत्से सर्पिणीं तां नाशयाऽशु स्वतेजसा |
इत्युक्ता सा क्षणेनैव सम्प्राप्ताऽहवमण्डलम् || ६४ ||

सुपर्णपक्षवातेन सर्वे सर्पाः पलायिताः |
सर्पबन्धविनिर्मुक्ताः शक्त्यः प्रोत्थितास्ततः || ६५ ||

भूयः ससर्ज सर्पान् सा नाशितुं शक्तिमण्डलम् |
तद्दृष्ट्वा सर्पनिवहव्याप्तं शक्तिगणं मुहः || ६६ ||

ससर्ज नकुलान् स्वीयरोमभ्योऽतिबलान् क्षणात् |
नकुलास्ते महावेगाश्चित्रवर्णाः सुरोषिताः || ६७ ||

स्तब्धरोमबालधयो वज्रदन्ता दृढाऽङ्गकाः |
ते सृष्टा नकुलाः शीघ्रं तान् सर्पान् सर्वतः स्थितान् || ६८ ||

ददंशुर्वज्ररदनैः खण्डञ्चक्रुर्द्वधा त्रिधा |
नकुलस्तादृशैः सर्पाः खण्डिता भक्षिता अपि || ६९ ||

प्.६८५)

निःशेषिताः शक्तिसेना नाशकामा यथोत्थिताः |
अथ ते नकुलाः सर्पान् विनाश्याऽपरिशेषतः || ७० ||

ददंशुः सर्पभूषाढ्यां सर्णीमपि सर्वतः |
सर्पिण्यान्तु प्रणष्टायां करङ्काद्या महासुराः || ७१ ||

युयुधुर्नकुला देव्या शस्त्राऽप्यस्त्रैरनेकशः |
ततस्तेषाञ्च शस्त्राणि वाहनान्यपि सर्वतः || ७२ ||

प्रणाश्ययुगपत्तेषां खड्गेन शिर आच्छिनत् |
खड्गच्छिन्नोत्तमाङ्गास्ते निपेतुर्विगताऽसवः || ७३ ||

तावत् सेनापि संशिष्टा भीता दिक्षुप्रविद्रुता |
जयशब्दैर्वर्ध्यमनान्नकुलीनकुलान् हिताम् || ७४ ||

साऽङ्गे संहृत्य वाराहीं मन्त्रिणीं ललितेश्वरीम् |
प्रणम्य जयवृत्तान्तमाचख्यौ विधृताऽञ्जलिः || ७५ ||

इति श्रीमदितिहासोत्तमे त्रिपुरारहस्ये माहात्म्यखण्डे श्रीललिताचरित्रे 
नकुलीपराक्रमे करङ्कादिवधो नाम सप्तषष्टितमोऽध्यायः || ५५७० ||

प्.६८६)

अष्टषष्टितमोऽध्यायः 
कुटिलाक्षविषङ्गसम्वादे देवीपराजयार्थयुक्तिविमर्शवर्णनम् 

अथ दैत्यैर्विदित्वा तान् करङ्कप्रमुखान् हतान् |
कुटिलाक्षो विनिःश्वस्य चिन्तामाप महत्तराम् || १ ||

नूनमेषा महाशक्तिरविजेयेव भाति मे |
दुर्मदश्च कुरण्डश्च बलिनौ निहतौ रणे || २ ||

अस्तु तन्न विचिन्त्यं स्याज्जयस्याऽनियतस्थितेः |
एते करङ्कप्रमुखाः सर्पिण्यामोघया युताः || ३ ||

अजेया देवदैत्यानां कथं युद्धे निपातिताः |
या श्रूयते शक्तिगणनायिका ललिताऽभिधा || ४ ||

सा स्थितैव परीवारशक्तिभिर्निहतं बलम् |
अहो ! किं न भवेल्लोके विपरीते विधौ ननु || ५ ||

आश्चर्यमेतन्निहता करङ्काद्याश्च योषिता |
बलं क्षीणं चतुर्थांऽशंसैन्येशा बलिनो हताः || ६ ||

न हता शक्तिसेनायां मुख्यैकाऽपि कथं भवेत् |
प्रतिज्ञाय शक्तिजयं राज्ञेऽहं कथमद्य वै || ७ ||

प्.६८७)

अशक्यमिति वक्ष्यामि पुनः कापुरुषो यथा |
एवं चिन्तासमाक्रान्ते कुटिकाक्षे चमूपतौ || ८ ||

आजगाम् विषङ्गोऽपि विशुक्रेण प्रयोजितः |
दृष्ट्वा विषङ्गं सेनेशः कुटिकाक्षः समुत्थितः || ९ ||

आसानाद्यैः पूजयित्वा निषसादाऽसने स्वके |
अथ दृष्त्वा विषण्णाऽस्यं विषङ्गः सैन्यनायकम् || १० ||

अब्रवीत्तं भण्डदैत्यप्रार्थितं या समीहति |
तया भक्तेष्टदायिन्या मोहितो दैत्यपुङ्गवः || ११ ||

कुटिलाक्ष ! विषीदन्तमिव पऽऽयामिते मुखम् |
तद्वदाऽशु किं निमित्तं समं सर्व करोम्यहम् || १२ ||

श्रुत्वा प्रोचे सोऽपि सर्वं दैत्यनाशं हत्तरम् |
अविशाशञ्च शक्तीनां महाभयमुपस्थितम् || १३ ||

श्रुत्वा जहास दैतेयं आ मोह इति संवदन् |
मोहितो मायया देव्या बभ्दाषे बुद्धिमानिव || १४ ||

शृणु सेनापते ! सर्वं इदित्वैवाऽहमागतः |
विना युक्त्या न जीयेत महाबलवता परः || १५ ||

जयो युक्तौ सर्वथैव स्थितः सा बूधिसंश्रया |
मया शक्तिजयो प्रायो निश्चितः सूक्ष्मबुधिना || १६ ||

प्.६८८)

जहि शोकाऽन्धकारं त्वं मद्युक्तेरविसंश्रयः |
अहं मन्ये हताः शक्तिगणा इत्येव युक्तितः || १७ ||

शृणु ते तत् प्रवक्ष्यामि यन्मया निश्चितं जये |
कूटेनैव विजेया सा तत्क्र्मं निश्चितं ब्रुवे || १८ ||

अद्यैव चरमे भागे दिनस्य दैत्यसेनया |
महत्या दंशिताः सर्वे विशुक्रेणाऽपि संवृताः || १९ ||

युद्धाय परतो यान्तु राजपुत्रैश्च संयुताः |
गन्तव्यमेव यद्धाय यथा शक्तिगणाः अपि || २० ||

निःशेषेणैव युध्यन्ति ललितैकाकिका भवेत् |
तावद्रात्राबन्धकारैर्देत्यैर्बहुभिरावृतः || २१ ||

निर्गम्य पार्श्वभागेन पृष्ठदेशं समाश्रयन् |
तस्या रथं समारुह्य तत्रत्या अपि काश्चन || २२ ||

शक्तीर्हत्वा ग्र्हीष्यामि जीवग्राहं बलादहम् |
ललितामबलां दुष्टां शक्तिसङ्घशिफात्मिकाम् || २३ ||

न जीवग्रहणं याति चेद्ध्न्मि गदया भृशम् |
तस्यां हतायां बद्धायामपि वा शक्तिवाहिनीम् || २४ ||

नष्टप्रायामवेहि त्वं भवद्भिर्नाश्यतेऽपि च |
या तु सा ललिता राज्ञीसुकुमारकराङ्घ्रिका || २५ ||

प्.६८९)

न समर्था मया योद्धुं विदितं मे चिरादिदम् |
एवं मया व्यवसितं बुद्ध्याऽत्यन्तप्रगल्मया || २६ ||

सखे कश्चित्तव मतं दोषभेदविवर्जितम् |
ऽऽश्रुत्वा विषङ्गवचनं कुटिलाक्स्ऽश्च भूपतिः || २७ ||

त्रिपुरामायया मुढो जितां तामभिमन्यत |
प्रहृष्ट उत्थाय च तं तं द्रुतं स परिषस्वजे || २८ ||

साधु दैत्यकुलश्लाध्य वेद्मि त्वां बुद्धिमत्तमम् |
काले जयवहा बुद्धिर्दुर्लभा सर्वथा ननु || २९ ||

नैवंविधा ह्यौशनसी बुद्धिराङ्गिरसी तथ |
चिरं जीव राजकार्यसाधकस्त्वं मतो मम || ३० ||

तत् प्रयाह्यचिरं राज्ञे निवेद्याऽदय मन्त्रिणः |
राजपुत्रान् विशुक्रञ्चाऽयाहि युधाय सर्वथा || ३१ ||

लम्बत्येष दिवानाथो प्रयातुं सलिलाऽर्णवम् |
वयं यदा शक्तिसेनां नियुध्यामस्तदा द्रुतम् || ३२ ||

साधयिष्यसि तत्कार्यं बुद्ध्या वीर्येण संवृतः |
इत्युक्ते कुटिलाक्षेऽथ विषङ्गो नगरं ययौ || ३३ ||

तत्र राज्ञे विशुक्राय चाऽपि संवेद्य सर्वशः |
मायाविमूडैर्दैत्येशः सम्मतः संययौ द्रुतम् || ३४ ||

राजपुत्रैर्विशुक्रेण मन्त्रिभिश्चाऽभिसंवृतः |
कुटिलाक्षेण सङ्गम्य सर्वसेनासमावृतः || ३५ ||

प्.६९०)

योद्धुमभ्याययौ तत्र यत्र शक्तिमहाचमुः |
विदित्वा दैत्यराजस्य सन्नाहमतिसंवृतम् || ३६ ||

सर्वसैन्यदैयवरसङ्गमं चारवक्त्रतः |
मन्त्रिणी ललितादेवीं नत्वा वृत्तं व्यजिज्ञपत् || ३७ ||

आज्ञ्प्ता ललितादेव्या मन्त्रिणी प्राह दण्डिनीम् |
वत्से भण्डासुरस्याऽयं संरम्भो दृश्यते महान् || ३८ ||

एकं दैत्येश्वरं मुक्त्वा सर्वे युद्धाय सङ्गताः |
अस्माभिरपि गन्तव्यं निःशेषेण द्रुतन्तु तत् || ३९ ||

कुरु सैन्यस्य सन्नाहं शक्तीनां प्रविशेषतः |
इत्याज्ञप्ता कोलमुखी सर्वशक्तिचमूवृता || ४० ||

मन्त्रिण्या च समायुता देवीं नत्वा ययौ मृधे |
निर्गता शक्तिसेना सा गजवाजिरथाऽकुला || ४१ ||

समुद्र इव लोकानां ष्लावकः प्रतिसञ्चरे |
युद्धवादित्रनिनदैर्गजवाजिरथस्वनैः || ४२ ||

मिश्रितः सिंहनादो वै शक्तीनामभिवर्धत |
तं भीमं लोकदलनं श्रुत्वा दैत्या महास्वनम् || ४३ ||

व्यमुञ्चन् प्रतिरावं ते ततोऽतिविपुलं तदा |
स घोषः सेनयोर्मिश्रो व्यरुचद्रोदसीगतः || ४४ ||

भीरुणां प्राणहरणः पल्वलानां प्रशषणः |
अथाऽभवन्महायुद्धं सेनयोः शक्तिदैत्योः || ४५ ||

प्.६९१)

जघ्नुदैत्याः शक्तिगणं विचित्ररायुधैः पृथक् |
तथा दैत्यान् शक्त्योऽपि ममद्र्दुर्हेतिपातनैः || ४६ ||

शरप्रहारैस्तिलशः केचित्तत्र कृता रणे |
देचित् कृपाणिना मध्ये पाटिताः शकलीकृताः || ४७ ||

केचिच्छक्तिषु भल्लेषु प्रोताः शूलेषु मध्यतः |
केचिश्चक्रेण संच्छिन्नकन्धरोदरबाहवः || ४८ ||

पेषिताः परिघैः केचिच्छतघ्नीमुद्गरादिभिः |
अमोघपाशैः परितः पाशिताः केचिदञ्जसा || ४९ ||

केचित् कुठारपरशुप्रमुखैर्मूर्ग्नि भेदिताः |
विक्षताः केचिदुरसि तोमराऽङ्कुशसारणैः || ५० ||

एवं युद्धे बभौ तत्र मुहूर्तं समभावतः |
अथशक्तिगणैर्भग्ना दैत्यसेना प्रविद्रुता || ५१ ||

क्र्न्दमाना हताः स्मो वै हा हेति च दृढं हताः |
अनुद्रुताः शक्तिगणैः शरणं प्रेप्सवोऽभितः || ५२ ||

असृग्वहा बवुस्तत्र क्रव्यादशुभदर्शनाः |
तरङ्गैः कङ्कालगणान् वाहयन्त्यः समेधिताः || ५३ ||

केचित्तासु प्रपतिता नीता दूरं निमेषतः |
एवं दैत्यप्रविद्रावं दृष्ट्वा भण्डाऽनुजस्तदा || ५४ ||

विशुक्रः प्राह पार्श्वस्थान् बलाहकमुखाऽसुरान् |
प्रोवाचाऽहूय विज्ञाय तानमेयपराक्रमान् || ५५ ||


प्.६९२)

हे बलाहक ! पश्येमान् दैत्यान् शक्तिगणैर्हतान् |
अनाथानिव युद्धेषु काल्यमानान् समन्ततः || ५६ ||

गच्छ त्वं भ्रातृभिर्युक्तो नाशय प्रत्यरीनिमान् |
तपसा भवतां नेत्रे सूर्यः स्वांऽशं ददौ किल || ५७ ||

गत्वाऽवलोकनेनेमा भवन्तो निर्दहन्तु वै |
इत्याज्ञप्तो भ्रातृयुतो ययौ शक्तीर्विहिंसितुम् || ५८ ||

बलाहकः कालमुखो विकर्णो विकटाऽननः |
सूचीमुखः करालाक्षः करटश्चेति सप्त ते || ५९ ||

भ्रातरोऽतिक्रूरवला यमीक्षन्त्यतिरोषतः |
स सन्तप्तोऽतितर्षेण प्रयाति निधनं द्रुतम् || ६० ||

तैरूपास्य दिवानाथं प्राप्तमेवंविधं बलम् |
एवं विधास्ते सेनायां प्रविश्य युगपत्तदा || ६१ ||

विनिघ्नन्तः शक्तिगणं ददृशुः क्रूरचक्षुषा |
अथ ताः शक्त्यः सर्वा दैत्यानामवलोकनात् || ६२ ||

महत्या तृषया व्याप्ताः सन्तापेनाऽखिलाऽङ्गकैः |
एवमत्यन्तसन्तापतृषाभ्यां समभिप्लुतम् || ६३ ||

अवसन्नं शक्तिगणं शङ्घशः समराऽवनौ |
मन्त्रिणीं दण्डिनीं त्यक्त्वा सर्वं शक्तिगणं यदा || ६४ ||

गजाऽश्ववाहनोपेतं पतितं तापहेतुतः |
तन्नेत्रवीर्यं न तयोः प्रवृत्तं तन्महित्वतः || ६५ ||

प्.६९३)

निशाम्य तद्द्ण्ण्दनाथा मन्त्रिण्यै संन्यवेदयत् |
विचार्य मन्त्रिणी चाऽपि विदित्वा रव्यनुग्रहम् || ६६ ||

श्रीदेवीचक्ररक्षार्थ या नाऽयाता महायुधि |
सस्मार मनसा शक्तिं तिरस्करणिकाऽभिधाम् || ६७ ||

सा प्राप्ता स्मृतिमात्रेण कालाञ्जननिभे हये |
समारुढा नीलवपुर्नीलांशुकविभूषणा || ६८ ||

नीइलमाल्यधरा गाढघ्वान्तसन्तमसा वृता |
स्वसमाकारशक्तीनां कोटिभिः परिवारिता || ६९ ||

न तदिच्छां विना कोऽपि पऽऽयेत्तं जगतीतले |
आगत्य मन्त्रिणीं नत्वा प्राह किं संस्मृतेति वै || ७० ||

पृष्टैमुक्त्वा दैत्यानां बलं तन्नाशनाय ताम् |
विसर्जयामास पुनः शक्तीनां शान्तिहेतवे || ७१ ||

अमृतेशीं सुधासिन्धुमाज्ञापयदनुद्रुतम् |
आज्ञप्तैवं समारुह्याऽदृश्यवाहनमुत्तमम् || ७२ ||

तिरस्कृतिरदृश्याङ्गी तादृक्शक्तिगणावृता |
नाशयामास दैत्यानां सेनां शस्त्रनिपातनैः || ७३ ||

तिर्स्कृतिः ससर्जाऽस्त्रमन्धाख्यं तेन तेऽसुराः |
अन्धीभूताः किञ्चिदपि ददृशुर्नो कथञ्चन || ७४ ||

तथापि युध्यमानांस्तान् बलवीर्येण सम्भृतान् |
चिरं युद्धैर्विनिर्जित्य तिरस्करणिका ततः || ७५ ||

प्.६९४)

खड्गेन युगपत्तेषामाहरन्मस्तकं रुषा |
हते बलाहकमुखे तिरस्करणिकां सुराः || ७६ ||

अवर्षन् दिव्यकुसुमैर्वादयन्तश्च दुन्दुभीन् |
जहृषुर्देवतामुख्या लोककण्टकनाशनात् || ७७ ||

अमृतेश्यमृताऽसारैर्मृताः शक्तीरजीवयत् |
एवं तिरस्कृतिर्जित्वा दैत्यांस्तपनलोचनान् || ७८ ||

मन्त्रिणीं दण्डिनीं नत्वा प्रोवाच विजयं स्वकम् |
आलिङ्ग्य ते कृतं कृत्यमसाध्यं सर्वथा त्वया || ७९ ||

इत्यूचस्तुष्टुवतुर्मन्त्रिणीदण्डनायिके |
एवं बलाहकमुखे हते सूर्योऽस्तमाययौ || ८० ||

इति श्रीमदितिहासोत्तमे त्रिपुरारहस्ये माहात्म्यखण्डे श्रीललितामाहात्म्ये 
तिरस्करणिकायुद्धे बलाहकादिवधो नामाऽष्टषष्तितमोऽध्यायः || ५६५० ||

प्.६९५)

एकोनसप्तततिमोऽध्यायः 
विषङ्गच्छलयुद्धवर्णनम् 

एवं तपननेत्रेषु तिरस्कृत्याऽहतेष्वपि |
त्रिपुरामायया मुढाः सङ्कल्पजयहर्षिताः || १ ||

विशुक्रकुटिलाक्षाद्या विषङ्गमसुरैर्वृतम् |
पार्ष्णिग्रहविधानाय प्रेषयित्वा विधान्तः || २ ||

युयुधुः शक्तिसेनाभिराहृताऽत्यन्तविक्रमाः |
विशुक्रो मन्त्रिणीं दण्डराज्ञीं सेनापतिः स्वयम् || ३ ||

बालां भण्डसुताश्चाऽपि मन्त्रिणश्च तिर्स्कृतिम् |
उलूकजित्प्रभृतयो गजवाजिवहे तथा || ४ ||

दैत्यसेनाःशक्तीसेनां योधयामास सङ्गताः |
अस्तं याते सवितरी सर्वतस्तमसाऽवृते || ५ ||

प्रवृत्तः समरोऽत्यन्तदारुणः शक्तिदैत्ययोः |
मुहूर्तमात्रं (तत्?) सन्ध्याप्रकाशैरभवद्रणः || ६ ||

ततो गाढेऽन्धतमसि प्रवृत्ते सर्वतो दिशम् |
अभवद्दारुणं युद्दं शक्तिदानवसेनयोः || ७ ||

प्.६९६)

तारा ज्योतिः समूहेन शब्देन च परस्परम् |
युयुधुः शस्त्रजालैस्ते शक्तिभिर्दैत्यपुङ्गवाः || ८ ||

अथाऽतिसम्मर्द्दवशात् सेनयो रज उथितम् |
आच्छादयन्नभोभागं तारकागणसंवृतम् || ९ ||

अन्धकारसमाविष्टा भूयो रोषाऽन्धतां गताः |
युयुधुः शक्तिदैत्याणां गणाश्चाऽक्र्मयोगतः || १० ||

केचित्तत्राअऽह्वयाञ्चक्रुरन्ये ताननुसंययुः |
शस्त्रण्यन्येषु युञ्जन्ति तान्यन्यान् घातयन्ति हि || ११ ||

शब्दवेधमहायुद्धमभवद्भृशदारुणम् |
तत्र दैत्यैर्हता दैत्याः शक्तिभिः शक्त्यस्तथा || १२ ||

एवमत्यन्तबीभत्सं युधमाक्रन्दभीषणम् |
केच्छिस्त्रैर्विनिहताः परे रथविघर्षिता || १३ ||

अश्वैरास्फालिताश्चाऽन्ये गजाऽक्रामैः सुपेषिताः |
एवं महत्तरे तत्र सम्म्र्द्द सति वैशसे || १४ ||

न केऽपि संविदुः स्वीयां तथा सेनां परामपि |
अन्तं मध्यमथाऽदिं वा सेनायाः केऽपि नो विदुः || १५ ||

निशाम्यैतन्मन्त्रनाथा मत्वा तं विषमं रणम् |
ज्वालामुखीं महादेवीं सस्मार त्रिपुरांशजाम् || १६ ||

प्.६९७)

स्मृतमात्रैव सा देवी प्रादुरासीद्रणाऽजिरे |
ज्वलत्पर्वतसङ्काशा ज्वालाव्याप्तदिगन्तरा || १७ ||

तस्या अङ्गप्रभापुरैर्नाशितं निखिलं तमः |
तदा दैत्याः शक्त्योऽपि युयुधुः क्रमसङ्गताः || १८ ||

एवं पुनः क्रमाद्युद्धे प्रवृत्ते निशि कुम्भज ! |
बाला भण्डसुतैर्युद्धं विचित्रमतनोद्भृशम् || १९ ||

चतुर्बाहुमुखा भण्डसूनवो विष्णुविक्रमाः |
त्रिंशत्संख्या एककालं युयुधुर्बालया दृढम् || २० ||

रथाऽरुढा विचित्रेषून् किरन्तः सर्वतो दिशम् |
बालां समाच्छदुः शस्त्रैर्दिनेशं स्तुहिनैरिव || २१ ||

अथ बालाऽपि शस्त्रौघान्निजशस्त्रस्य तेजसा |
नाशयामास वेगेन तमः सूर्योदयो यथा || २२ ||

ततोऽतिद्रुतसन्धानाश्चतुर्भिर्निशितैः शरैः |
प्रत्येकं भण्डतनुजरथाश्वानकरोन्मृतान् || २३ ||

रथनेतॄंस्तथैकेन धनूंष्येकेन चाऽच्छिनत् |
तथैकेन पुनस्तेषां हृदि विव्याध् लीलया || २४ ||

प्.६९८)

हताऽश्वानष्टशस्त्रास्ते विद्धा बाणेन वक्षसि |
मृतप्रायाः समभावन् व्यथया गाढमूर्च्छिताः || २५ ||

उलूकजित्प्रभृतयो भण्डस्य भगिनीसुताः |
ते षष्तिसङ्ख्या युद्धेषु भीमवीर्याः सुयोधिनः || २६ ||

तैर्युयोध हयारुढा सम्द्देवी च सायकैः |
विचित्रयुद्धं तन्वाते द्रष्टृविस्मापनं परम् || २७ ||

पृथग्युद्धं समभवत्त्रिंशत्सङ्ख्यै र्द्वधा स्थितैः |
युद्ध्ध्वा चिरं हयारुढा बद्ध्वा पाशेन तान् क्रमात् || २८ ||

चिच्छेद सितधारेण शिरः खड्गेनरोषिता |
सम्पन्नाथाऽपि तैर्युद्ध्वा भूयो भल्लेन तान् क्रमात् || २९ ||

हृदि विद्ध्वाऽन्तकपुरं प्रेषयामास सत्त्वरम् |
उग्रकर्मप्रभृतयो युयुधुस्तत्र संयुगे || ३० ||

तिरस्करणिकादेव्या शस्त्रैरस्त्रैरनेकशः |
युद्ध्वैवं मन्त्रिभिः साऽपि क्रुद्धा खड्गेन पातयत् || ३१ ||

परस्परं ववृषतुः शरैः स्वर्णविचित्रितैः |
परस्परप्रयुक्तानि नानाशस्त्राणि चिछिदुः || ३३ ||

रथस्थो भण्डसेनेशः कुटिलाक्षः प्रकोपनः |
प्रसह्य कोलवदनां युयोधाऽतिसुशिक्षितः || ३४ ||

प्.६९९)

युद्ध्वैवं कोलवदना वाजिनस्तस्य पत्रिभिः |
निष्प्राणानकरोदष्टौ कर्णाऽकृष्टैर्घनुश्च्युतैः || ३५ ||

एकेन सरथिं हत्वा निछखानाऽपरं हृदि |
शरेणोरसि संविद्ध ईषत् निष्प्रज्ञतां गतः || ३६ ||

पुनर्मूर्च्छाविनिर्मुक्तो गदां प्रादाय चोत्प्लुतः |
किरिचक्ररथाऽबद्धसिंहमूर्घ्नि प्रपातयत् || ३७ ||

गदां सर्वाऽयसीं वज्रकल्पां सर्वबलेन सः |
तथा जगर्ज करिणं हत्वेव हरिलोचनः || ३८ ||

सिंहोऽपि गदया विद्धो मूर्च्छां प्राप्य निमेषतः |
पुनः प्रज्ञां प्राप्य रुषा दृष्ट्वा दैत्यं पुरः स्थितम् || ३९ ||

तलेन वक्षस्यहनद्धतो हरितलेन सः |
पातितोरःस्थलो रक्तधारां मुञ्चदनेकधा || ४० ||

पुनराप्लुत्य वाराहीरथं दितिकुलोद्भवः |
परिवारशक्तिगणः कदनं कल्ययद्रुषा || ४१ ||

एवं तं रथमारुह्य युध्यमानं महासुरम् |
वाराह्या वृत्तिमुख्या या जम्भिनी शक्तिरुत्तमा || ४२ ||

साऽयुध्यत् कुटिलाक्षेण चिरं पश्चादतीव तम् |
युध्यमानं शरेणाऽस्ये निजघान महाबला || ४३ ||

प्.७००)

हतो गाढं शरेणाऽस्ये क्षणं स्तब्धोऽतिषीडया |
पुनरुत्प्लुत्य गदया तां मूघ्नि प्राहरद्रुषा || ४४ ||

अथ सा गाढसंविद्धा रथोपस्थे उपाऽविशत् |
एवंविधां शक्तिगणा दृष्ट्वा हा हेति चुक्रुशुः || ४५ ||

तावत्तस्या धनुर्दैत्यो बभञ्जाऽच्छिद्य सत्वरम् |
उत्थिता जम्भिनी भूयो दृष्ट्वा भग्नं निजं धनुः || ४६ ||

रुषा ज्वलन्ती महतीं गदां स्वीयां पराऽमृशत् |
अथाऽभवद्गदायुद्धं भीमं त्वाष्ट्रेन्द्रसन्निभम् || ४७ ||

जम्भिनीदैत्ययोर्दृष्त्वा विष्मिता देवदानवाः |
मत्वा रथं सङ्कुचितं भूमौ ताभ्याम् भूत् कृतम् || ४८ ||

गदासङ्घट्टनोदञ्चत्पावकौघप्रवर्षणम् |
विचित्राऽक्रमणोत्प्लावचित्रसंस्थानसुन्दरम् || ५० ||

तत उल्प्लुत्य वेगेन हन्तुं तामभिचक्रमत् |
यावत्तावत्तया मुर्घ्नि बलवद्गदया हतः || ५१ ||

प्रस्फुटद्दृगजुहावक्त्रादुच्छलद्रक्तधारया |
वर्षस्तां पतितो भूमौ शीर्णसर्वाऽङ्गबन्धनः || ५२ ||

गदामालिङ्ग्य तरसा मुमोचाऽसून् लुठन् भूवि |
हतं वीक्ष्य चमूनाथं दैत्या भीताः पलायिताः || ५३ ||

प्.७०१)

देवताः शक्त्यश्चाऽपि जहृषुः शत्रुनाशनात् |
एवं दैत्यं निहत्याऽशु जम्भिनि दण्डनायिकाम् || ५४ ||

प्रणम्य संस्रिता पार्श्वं दण्डिनी च प्रहर्षिता |
ददौ परीरम्भं प्रेम्णा तां प्रसमीक्षत || ५५ ||

विशुक्रेण युयोधोश्चैर्मन्त्रिणी वीर्यवत्तरा |
विशुक्रोऽपि महाशूरो युवराजोऽतिवीर्यवान् || ५६ ||

विचित्रमकरोद्देव्या रणमाश्चर्यकारणम् |
परस्परस्य शस्त्राणि प्रतिशस्त्रैर्विनाशयन् || ५७ ||

अस्त्रैरस्त्राणयपि तथा नाशयन्तौ परस्परम् |
एवं चिरं नियुध्यन्तमत्यद्भूतपराक्रमम् || ५८ ||

दृष्त्वा मन्त्रमहाराज्ञी दर्शयन्ती स्वचातुरीम् |
युगपच्छरसङ्घेन रथमश्वांश्च सारथिम् || ५९ ||

धनुर्मुकुटकं केतुं चिच्छेद निमिषाऽर्धतः |
एवं युद्धे परीभूतो विशुक्रो मन्युना ज्वलन् || ६० ||

जगृहे खेटनिस्त्रिंशौ हन्तुं देवीं मनो दधे |
अथाऽयान्तं खङ्गकरं दूरादेकेन पत्रिणा || ६१ ||

करवालं द्विधा कृत्वा खेट्मन्येन भेदयत् |
छिन्नखेटकनिस्त्रिंशमायान्तं बद्धमुष्टिकम् || ६२ ||

प्.७०२)

जघानोरसि भल्लेन निशितेन गरीयसा |
भल्लाहतो विशुक्रोऽपि सफेनं रुधिरं वमन् || ६३ ||

घूर्णितो विभ्रमन् क्रोशद्वये वेगेन पातितः |
अवशः संवर्तकेन वायुनेव महागिरिः || ६४ ||

गाढमूर्च्छामुपगतो यथा लोकान्तरात् कृती |
एवं विशुक्रेऽभिहते दैत्यसेना ह्यभिद्रुता || ६५ ||

निक्षिप्य हेतीन् सन्त्यज्य वाहनानि दिशो दश |
विशुक्रं मूर्च्छितं दैत्याः समादाय पुरं ययुः || ६६ ||

विशुक्रादिषु युध्यत्सु निःशेषशक्तिसेनया |
विदित्वा ललितां चक्ररथस्थामेकलां तदा || ६७ ||

कतिचित्परिवाराऽत्मशक्तिसङ्घैकसंश्रयाम् |
जेतुं शक्येति संहृष्टो ययौ तत्राऽसुरो द्रुतम् || ६८ ||

दमनाद्यैः पञ्चदशाऽक्षौहिणीपैः सुसंवृतः |
अल्पसेनापरीवारः शस्त्रास्त्रबहुसङ्कुलः || ६९ ||

प्रयाणे पादसङ्घातशबदमालक्ष्य सोऽसुरः |
गजारुढैर्युतो मत्तगजमारुह्य संययौ || ७० ||

सर्वे नीलांऽशकधरा नीलाभरणभूषिताः |
समेत्य संविदं कृत्वा पृथङ्नागैश्च सण्घशः || ७१ ||

प्.७०३)

ययुर्दैत्यचमूपृष्ठे योजनद्वयतः परम् |
ततः केचिछक्तिसेनां वामतोऽन्ये च दक्षतः || ७२ ||

परिक्रम्य ययुर्मध्ये हित्वा योजनयुग्मकम् |
एवं पृथक् सङ्घशस्ते ययुर्दस्युर्यथा ततः || ७३ ||

चक्रराजशताऽङ्गस्य क्रोशदूरे हि पृष्ठतः |
मिलितास्ते सर्व एव ततो निमिषमात्रतः || ७४ ||


समासेदुः पृष्ठभागं विषङ्गप्रमुखाऽसुराः |
विद्यामयी श्रीललिता ज्ञात्वाऽप्यसुरसम्मतम् || ७५ ||

तत्रा.आ.चख्यौ लीलयैव स्थिता ज्ञातेव तत्र सा |
शक्त्यो युद्धसन्देशं श्रुत्वा दूरे सुनिर्भयाः || ७६ ||

सुष्वषुः सर्व ऐवताः स्वस्थानेषु रथोत्तमे |
सुप्तशक्तिगणोपेतं प्रज्वलद्दिपसङ्घकम् || ७७ ||

दीपप्रभामूर्च्छनेन समेधितमणिप्रभम् |
सङ्घैर्मणिगणैर्द्योतमानं समन्ततम् || ७८ ||

दृष्ट्वा समेत्य दैतेया दूरादेकप्रपाततः |
आरोढुं रथराजन्तं समीपमभिसंययुः || ७९ ||

उत्खातकरवालसु सहस्त्रमितशक्तिषु |
रथस्य परितो गुप्त्यै प्राक्रमत् सुविशेषतः || ८० ||

प्.७०४)

काश्चिद्दृष्ट्वादैत्यसङ्घं जजारुढः समन्ततः |
कृत्वाऽह्वानमहाशब्दं प्रविशुर्दैत्यवाहिनीम् || ८१ ||

खड्गेन जघ्नुर्दैत्यांस्तानाक्षिपन्त्यो वचोगणैः |
तदा दैत्यैः शक्तिभिश्च युद्धमासित् सुभैरवम् || ८२ ||

इति श्रिमदितिहासोत्तमे त्रिपुरारहस्ये माहात्म्यखण्डे श्रीललिताचरित्रे 
शक्तिचक्रोपरिदैत्यप्रहारवर्णनं नामैकोनसप्ततितमोऽध्यायः || ५७३२ ||

प्.७०५)

सप्ततितमोऽध्यायः
विषङ्गपराजयवरणनं

अथ शक्तिसमाह्वानं श्रुत्वऽवरणशक्त्यः |
विज्ञाय दैत्याऽगमनमणिमाप्रमुखास्तदा || १ ||

स्वस्ववाहसमारुढाः शस्त्रास्त्रैरभिसंवृताः |
युयुधुर्दैत्यसेनाभिः समेत्य बलवत्तरम् || २ ||

शुऽऽश्रुवुः क्रमशः सर्वाः शक्त्योरथसंस्थिताः |
व्यजिज्ञपुस्तच्छ्रीदेव्यै नित्याः कामेश्वरीमुखाः || ३ ||

कामेश्वर्याज्ञया ज्वालामालिनी या चतुर्दशी |
नित्या सा पर्वताऽकारवपुषा ज्वालयाऽवृता || ५ ||

जज्वाल तज्ज्वालया हि परितो योजनाऽयतम् |
प्रकाशितमभूत्तत्र युयुधुः शक्त्योऽसुरः || ६ ||

जघ्नुर्विविधशस्त्रैस्तान् दैत्यान् युद्धसमागतान् |
एवं तानसुरान् युद्ध्वा निन्युर्यमपुरं द्रुतम् || ७ ||

प्.७०६)

अथ शिष्टा दैत्यगणाः पलायनपराऽभवन् |
ते शक्तिभिः परिवृता नाऽलभन्निर्गमं क्वचित् || ८ ||

हन्यमानाः शक्तिगणैर्हा हेत्युश्चैर्विचुक्रुशुः |
तद्दृष्ट्वा दैत्यनिधनं दमनाद्या महासुराः || ९ ||

विकिरन्तः शरैः शक्तीर्न्यरुन्धन् सर्वतोभृशम् |
उश्चावचैः शस्त्रगणैर्जघ्नुः शक्तीः समन्ततः || १० ||

एवं दैत्यर्हता गाढं शक्त्योऽपि निजाऽयुधैः |
वबृषर्गिरिशृङ्गाणि घणा घनागणा इव || ११ ||

मुहूर्तमभवद्युद्धं शक्तीनां दमनादिभिः |
तावत्ते दैत्यसेनेशा दमनाद्या महाबलाः || १२ ||

चक्रुर्व्याकुलितं शक्तिगणं शस्त्राऽस्त्रवर्षणैः |
नष्टवाहा नष्टशस्त्रा नष्टाऽङ्गा नष्टजीविताः || १३ ||

न सेहुर्दैत्यशस्त्राणां प्रपातं प्राणकर्षणम् |
मूर्च्छिताः शक्तयः काश्चित काश्चित् प्राणान् जहुः पराः || १४ ||

संछिन्नाः खण्डशश्चाऽन्या पाटितऽङ्ग्यो गताऽयुषः |
दृष्टैवं निहतं शक्तिगणं कामेश्वरीमुखाः || १५ ||

तिथिदेव्यो रथारुढाश्चुक्रुधुर्बलवत्तराः |
दमनाद्यैस्तिथिमितैः सङ्गताः समसङ्ख्यकाः ||| १६ ||

प्.७०७)

युयुधुः शस्त्रनिचयैर्बलवीर्यसुसम्भृताः |
शस्त्राणि प्रतिशस्त्रैस्ता अस्त्राण्यस्त्रैर्विनाश्य तान् || १७ ||

जघ्नुर्लाघवयोगेन दैत्यान् मर्मसु सायकैः |
एवं ताभिर्हन्यमाना दैत्याः क्रोधं परं ययुः || १८ ||

चक्रुरत्यद्भूतं युद्धंवीर्यसाहससंयुतम् |
वडवेव धनुर्वक्त्रादुद्गिरन्तः शरार्ऽचिषः || १९ ||

लोकान् दिधक्षन्त इव व्यराजन्त रणाऽजिए |
अथ तांस्तिथिदेव्यस्ता युद्ध्वाऽद्भुतपराक्रमान् || २० ||

अश्वान् रथं सारथिञ्च ध्वजं छित्त्वा क्रमेण तान् |
भङ्क्त्वा चापं तीक्षणभल्लैः शिरश्चिच्छिदुरोजसा || २१ ||

अथ तेषु प्रणष्टेषु दैत्येषु दमनाऽदिषु |
विद्रुता दैत्यसुभटाः शिष्टा भीत्या दिशो दश || २२ ||

विषङ्गो गजसंरुढो युयोध तिथिशक्तिभिः |
बहुभिर्बलवानेको युयोधाऽतिरुषाऽन्वितः || २३ ||

युध्यन्तमतिदैर्येण् परिवार्य समन्ततः |
जघ्नुः कामेश्वरिमुखा नित्याः सायकवर्षनैः || २४ ||

प्.७०८)

अथ कामेश्वरी प्राह विषङ्गं युद्धसङ्गतम् |
दैत्याऽधमाऽलं युद्धे न प्राणान्तकरणेन ते || २५ ||

शस्त्रं त्यक्त्वा पादचारो गच्छ शीघ्रं यथासुखम् |
विषमं बहुभिर्युद्धमेकस्य प्रतिभाति ते || २६ ||

श्रुत्वा कामेश्वरी वाक्यं जहासोच्चैर्महासुरः |
किं कत्थसि वृथा दुष्टे हित्वा लज्जां सुदूरतः || २७ ||

अहमेकः क्षणेनैव सर्वां शक्तिं चमूमिमाम् |
हत्वा वो ललितां देवी बद्ध्वा जीवग्रहेण वै || २८ ||

नेष्याम्यत्र न सन्देहः शस्त्रं ते प्रुअ आलभे |
स्त्रिषु कारुणिकत्वं मे सर्वथा तेन वै चिरम् || २९ ||

इत्युक्त्वा निशितैर्भल्लैः प्रत्येकं ता जघान ह |
तच्छ्रौत्वा प्राह नित्याऽद्या एवं चेदस्तु वै रणः || ३० ||

एकैकया मया साकं समभावेन सत्वरम् |
इत्युक्त्वा देऐत्यराजं तं प्राह भूयो महेश्वरी || ३१ ||

भगमालिनिमुख्या हे मद्वाक्यं शृणुताऽदरात् |
अहमेनं योधयामि यूयमेनं न् हि यूयमेनं हि रक्षथ || ३२ ||

यथा पलायय नो गच्छेत् सावधानेन सर्वतः |
इत्युक्त्वा दृढबाणेन विद्ध्वा दैत्यमुवाच ह || ३३ ||

रे मूढ मयि त्वं दयां त्यक्त्वा हि सर्वथा |
युध्यस्व सर्ववीर्येण पश्यामि तव पौरुषम् || ३४ ||

प्.७०९)

यदि त्वं पुरुषस्तर्हि अपलायय ब्रजिष्यसि |
अहं त्वां नव हिंस्यामि कुर्यां त्वां हि पलायतम् || ३५ ||

श्रुत्वा पुरुषभावेन युध्यस्व विगतत्रपः |
इत्युक्त्वा निशितान् भल्लान् देहे तस्य समाक्षिपत् || ३६ ||

युयुधे सोऽपि कामेश्या बलमाहार्य रोषतः |
अथ कर्णान्तपूर्णेन शरेण तस्य वाहनम् || ३७ ||

जघान कुम्भयोर्मध्ये तेन बाणेन स द्विपः |
द्विधा विदलोइतो भूमौ पपात व्यसुरद्रिवत् || ३८ ||

हतवाहो विषङ्गओऽपि गृहीत्वा सशरं भनुः |
योद्धुमभ्यायौ क्रोधाद्भ्रुकुटीकुटिलाऽननः || ३९ ||

अथ त्रिभिः शरर्देवी धनुस्तूणीरमेव च |
मुकुटञ्चाऽपि चिच्छेद कामेशी क्षणमात्रतः || ४० ||

ततः करालं विपुलमादाय करवालकम् |
उपधावद्यावदसौ तावत्तीक्ष्योषुणा पुनः || ४१ ||

त्रिधा छीत्त्वा महाखड्गं स्मितपूर्वमुवाच तम् |
दैत्य ! शूरतमस्त्वं विअ कथमेवं नियुध्यसि || ४२ ||

शस्त्रं न खलु कस्मान्मे पातितं किञ्चिदङ्गके |
किं दया ते सुमहती जातः कस्मान्निरायुधः || ४३ ||

कथं तां ललितां बद्ध्वाऽस्मान् जित्वा नेष्.यसीरय |
उपलब्धं शस्त्रं व्यर्थं विजयहेतवे || ४४ ||

प्.६१०)

पलायय वा गच्छ मम पुरतो यदि पौरुषम् |
श्रुत्वा कामेश्वरीवाक्यं कटुकं सोपहासकम् || ४५ ||

मुष्टिमुद्यम्य तां हन्तुं प्रययौ सम्मुखे तदा |
तदा त्रिभिः शरिअर्भूयो विव्याधाऽतिबलेन तम् || ४६ ||

पादहृन्मुष्टिषु तथाऽहतस्थानत्रयाऽतुरः |
पदान्न चलितुं द्रष्टुं मुष्टिञ्च विनिवर्तितुम् || ४७ ||

असमर्थो लज्जितोऽथ गतोनतर्धानमाऽऽशु वै |
तावत् कामेश्वरी देवी शरजालैश्च सर्वतः || ४८ ||

रुरोध मार्गं दैत्यस्य तद्दभुतामिवाऽभवत् |
रुद्धोऽथ सर्वतो मार्गे मायां दैत्यो वितानयत् || ४९ ||

शस्त्राऽश्मरुधिराऽहीनां पांश्वङ्गारमयीभृताम् |
वृष्टिञ्चक्रे महभूतान् राक्षसप्रेतसङ्घकान् || ५० ||

प्रादुश्चकार विविधां मायामतिभयावहाम् |
सृष्टां सृष्टाञ्च तां मायां दैत्यस्यास्त्रैरपाऽकरोत् || ५१ ||

अथोन्मत्तो महामूर्तिः करालः कृष्णपिङ्गलः |
सहस्रवक्त्रो नियुतहस्तपादोऽतिवेगवान् || ५२ ||

भूत्वा जगाम तां हन्तुंव्यात्ताऽस्यः पावकं वमन् |
दृष्ट्वा भीतं शक्तिगणं तं योजनमितोन्नतम् || ५३ ||

दृष्ट्वाऽसुरस्य सा मायां निर्मायाऽस्त्रमवाऽसृजत् |
तेनाऽस्त्रेण क्षणादेव मायाः सर्वा व्यनीनशत् || ५४ ||

प्.७११)

अथाऽप्यन्तर्हितं दैत्यं कामेशी मन्त्रपाशतः |
बद्धवा निपातयामस स्वपुरः क्षणमात्रतः || ५५ ||

स दैत्यः पाशसम्बद्धः पतितः पादसन्निधौ |
लज्जितो नम्रवदनो मृतवन्मीलितेक्षणः || ५६ ||

बधमेवं विषङ्गं तं चक्रराज रथाऽन्तिकम् |
आनयध्वं शक्तिगणा नित्यासा (प्यवदत्तदा) हि सा (?) || ५७ ||

ययौ नित्या परिवृता श्रीदेवीपादसन्निधिम् |
गत्वा रथंसमारुह्य प्रणेमुर्ललिताऽम्बिकाम् || ५८ ||

आचख्युर्विजायञ्चाऽपि तावता मन्त्रिणीमुखाः |
समाजग्मुर्विजित्याऽरीन्नत्वा प्रोचुर्जयं रणे || ५९ ||

श्रुत्वा सा मन्त्रिणी मुख्या दैत्यानां कैतवोद्यमम् |
विस्मितास्तत्र सुराश्चाऽपि दैत्यानां शठतां प्रति || ६० ||

अथाऽनीतं शक्तिगणैर्बद्धं दैत्याऽनुजं तदा |
निशाम्य शक्त्यः प्रोचुरतिक्रोधतयाऽकुलाः || ६१ ||

बध्यतां हन्यताञ्चैव छिद्यतां भिद्यतामिति |
श्रुत्वा दण्डाऽधिसम्म्राज्ञी वधं तस्य व्यचिन्तयत् || ६२ ||

प्.७१२)

अथ श्रीमातृसम्मत्या मन्त्रिणी प्रब्रवीद्वचः |
वधो न युक्तो बद्धस्य मृततुल्यो हि स स्मृतः || ६३ ||

गछत्वेष समाख्यातुं दैत्यराजाय स्वां दशाम् |
इत्युक्त्वा मोचयामास प्राह तं मन्त्रिणी तदा || ६४ ||

रे दैत्य भूयो मैवं त्वमकार्षिः शूरगर्हितम् |
श्रुत्वैवं मन्त्रिणीवाक्यं लज्जितो दैत्यपुङ्गवः || ६५ ||

नताऽननो ययौ शीघ्रमपश्यन् पृष्ठदः पुनः |
अथ तत्र शक्तिगणं समेतं ललिताऽम्बया || ६६ ||

परस्परं युद्धवृत्तं महायुद्धमद्य दैत्यैः सुभीषणम् |
रात्रिरल्पावशेषाऽस्ति पुनः सूर्योदयं प्रति || ६८ ||

भवेद्युद्धमतीवोग्रं दैत्या कपट्योधिनः |
तदस्माभिः पुनर्युद्धे गन्तव्यं सर्वसेनया || ६९ ||

पुनरत्र चक्रराजरथस्तिष्ठेत चैकलः |
यद्यपि श्रीमहादेव्या महिम्नो नाऽस्ति दुर्घटम् || ७० ||

तथाप्यसाम्प्रतञ्चैतद्भाति तत्र कथं भवेत् |
विमृश्य मन्त्रं बुद्ध्यैतद्युक्तं ज्ञात्वा समीकुरु || ७१ ||

इतिं वाक्यं समाकर्ण्य दण्डिन्या मन्त्रिणी स्वयम् |
अमंसताऽथ तद्युक्तंविचार्यशुद्धया धिया || ७२ ||

प्.७१३)

ललितां प्राणिपत्याऽह मातराचक्ष्व मे वचः |
वदत्येषा वराहाऽस्या सूरस्योदयनं प्रति || ७३ ||

पुनर्युद्धाय गन्तव्यस्मभिः शक्तिसेनया |
अकोशे सेनया हीने रथ एष तवाऽश्रयः || ७४ ||

न शोभते ह्यनौचित्यादथ शक्तिगणोऽखिलः |
नियुद्धश्रान्तिमभ्येत्य रात्रौ विश्रान्तिमेष्यति || ७५ ||

अद्य संवृत्तयुद्धेन कैतवेन विशङ्किताः |
न स्वस्थहृदया भूयो विश्रामं नोपयन्ति वै || ७६ ||

मन्यसे यदि तत्राऽलमनुजानीहि मां पुनः |
प्रविट्तिं भावयिष्यामि शत्रूणामप्रधर्षिणीम् || ७७ ||

इति विज्ञापिता देवी प्रवृत्तौ तां समादिशत् |
अथ सा तिथिर्नित्यासु या तत्राऽस्ति चतुर्दशी || ७८ ||

आज्ञापयत्तं हि सालनिर्माणे शत्रुरोधने |
आज्ञामात्रेण सा देवी ज्वालामालिनिकाऽभिधा || ७९ ||

वह्निज्वालामहासालं निर्ममेऽसुररोधनम् |
वलयीकृत्य शक्तीनां सेनां सालः समास्थितः || ८० ||

अनुल्लङ्घयोन्नम्रमूर्तिर्बहिर्ज्वालोऽतिभीषणः |
अन्तः शीतलयन् शक्तीर्बहिर्योजनदूरगम् || ८१ ||

दहन् योजनविस्तारमध्यद्वारो व्यराजत |
अथैवं सालमालोक्य शक्त्यो गतसाभ्वसाः || ८२ ||

सुष्वपुः सौख्यतस्तत्र युद्धश्रान्ता हि शक्त्यः |
सहस्रसङ्ख्या रक्षर्थ मन्त्रनाथा समादिशत् || ८३ ||

एवं ज्वालासालमध्ये स्थिता श्रीललिताम्बिका || ८४ ||


इति श्रीमदितिहासोत्तमे त्रिपुरारहस्ये माहात्मयखण्डे श्रीललिताचरित्रे 
विषङ्गपराजयवर्णनं नाम सप्ततितमोऽध्यायः || ५८१६ ||


प्.७१५)

एकसप्तततिमोऽध्यायः 
श्रीचक्रनाशाय विशुक्रेण विघ्नयन्त्रप्रयोगवर्णनम्

बन्धमुक्तो विषङ्गोऽथ ययौ दैत्यचमूं प्रति |
दुक्षितोऽतितरां दीनो हतोत्सहोऽतिनिःस्वसन् || १ ||

एकलो विजने क्वाऽपि निविष्टो हीनवर्चसः |
तत्र शुश्राव सेनेशं कुटिलाक्षञ्च मन्त्रिण्ः || २ ||

हतांस्ततोऽपि दुःखाब्दौ निर्मग्नः समजायत |
तावद्विशुक्रोऽभिययौ राजपुत्रसमावृतः || ३ ||

ददर्षाऽतिविषण्णाऽस्यं विषङ्गमनुजं स्थितम् |
पप्रच्छ वत्स किं तेऽद्य पश्यामि मलिनं मुखम् || ४ ||

पार्ष्णियुद्धे किमासीत्ते वद मे तदशेषतः |
श्रुत्वैवं भ्रातृवचनं निःश्वसन् प्राह सऽनुजः || ५ ||

भ्रातः किं तेऽभिवक्ष्यामि नाऽसीदेवं कदापि मे |
जानामि दैत्यनाशाय काल एषोऽप्रदक्षिणः || ६ ||

अहोऽतिचित्रं दैत्यानां विष्णुवीइर्याऽतियोधिनाम् |
पराभवोऽबलासङ्घैर्मृगेशस्यैवजम्बुकैः || ७ ||

प्.७१६)

एवं दशाऽभिपन्नस्य न युक्तं जीवितं मम |
तत् किं करोमि नासीन्मे मृत्युर्युद्धेषु सर्वथा || ८ ||

अहो धन्या ये मृतास्ते कुटिलाक्षादयोऽसुराः |
न तैऽस्वात्मा परीभूतो दृष्तो दुःखाय कुत्रचित् || ९ ||

भर्तृपिण्डविनिर्योगं कृत्वोत्तमतमां गतिम् |
ख्यातिञ्च सङ्गतास्तेऽस्मिन् लोकेऽमुष्मिन्नपि ध्रुवाम् || १० ||

धिङ् मामेवंविधं दैत्यं न जीवन्तञ्च नो मृतम् |
भ्रातः किं बहुनोक्तेन सारंशृणु वदामि ते || ११ ||

दैत्यानामेष सम्प्राप्तः कालोऽत्यन्तमदक्षिणः |
तस्मादहं न जीविष्ये स्त्रीभिर्युद्धे पराजितः || १२ ||

इतो दैत्यैः समेतोऽहं प्रयातः क्षणदामुखे |
पार्ष्णियुद्धे तां विजेतुं समयस्याऽनुरोधतः || १३ ||

तद्रथस्य पार्ष्णिभागे वयं सर्वे हि सङ्गताः |
यावद्रथं समारुह्य तां ग्रहितुमभीप्सवः || १४ ||

तावत् प्राप्ताः शक्तिगणा रथरक्षाविधौ स्थिताः |
तं रथं परैवर्तन्त्यो धृतोद्वातकृपाणिकाः || १५ ||

अस्माभिस्तर्जयन्त्यस्ता युयुधुर्बलवत्तराः |
अनालोके रस्खलन्त्यस्तमिस्त्रायान्तु सर्वतः || १६ ||

प्.७१७)

तावत्तस्या रथऽऽश्रेष्ठान्निर्गतास्तिथिसङ्ख्यकाः |
निर्ममुर्ज्वलितं शैलमन्धकारनिवारणम् || १७ ||

परिवब्रुः समेत्याऽस्मान् व्र्षन्त्यः शरसन्ततीः |
क्षणेन दमानाद्यांस्ता हत्वा मामभिसंययुः || १८ ||

तासु मुख्या शक्तिरेका कामेश्यद्भुतविक्रमा |
द्वन्द्वे मामभिसङ्गम्य बबन्धाऽर्धनिमेषतः || १९ ||

न तस्यां मे विक्रमोऽभूद्वीर्यं मायाबलं तथा |
बद्धो नीतः पातितोऽथ ललिताचरणान्तिके || २० ||

तस्या या सचिवेशाणी तमालदलसच्छविः |
सौन्दर्यसारसुतनुर्मधुराऽलापरेशला || २१ ||

तयाऽहं बन्धनान्मुक्तो दयमानस्वभावया |
ततो मे जीवतो नार्थो हतकीर्तेर्हतौजसः || २२ ||

श्रुत्वैवं लषितं तस्य विशुक्रः प्राह सस्मितम् |
भण्डाऽभिमतसिद्धयर्थंहतधीर्ललिताऽम्बया || २३ ||

वत्स त्वं न विजानासि नीतिं युधजयाऽवहाम् |
युद्धे महान्तः शूराश्च क्वचिदलपैर्जिता ननु || २४ ||

भवन्त्येव न तश्चित्रं फलं वा शूरसम्मतम् |
गच्छन्हि पादवान् भूमौ दिवाऽपि स्खलति क्वचित् || २५ ||

प्.७१८)

न स्खलनित् क्वचिदपि स्थावराः किं ततो बवेत् |
जयाऽजयौ युद्ध विधावनिर्देश्यौ कथञ्चन || २६ ||

परन्तु जय एवैष यः पर्यवसितो भवेत् |
नाऽन्यो जयो जयः प्रोक्तस्त्वन्तरा संविभावितः || २७ ||

अहो मोहस्य माहात्म्यं किं वदाम्यहमद्य ते | 
विचारो धैर्यसहितो मन्त्रयुक्तो जयावहः || २८ ||

विरमैवं विपर्यासाभावत् सर्वार्थनाशनात् |
शृणु मे मन्त्रितं सद्यस्तव दुःखविनाशनम् || २९ ||

येनोपायेन विबुधाः शक्रमुख्या विनिर्जिताः |
पुरा भूयो विस्मृतं ते तदहं शृणु यद्ब्रू वे || ३० ||

प्रत्यरिप्रत्यूहकरमाभिचारात्मकन्तु तत् |
यन्त्रं शत्रुप्रतीघातं विदितं भार्गवान्मया || ३१ ||

तदद्य रचयाम्याशु विधिदृश्टेन वर्त्मना |
तत्प्रयोगाद्भवेदेवं निहतं शक्तिसैनकिम् || ३२ ||

लिखित्वाऽहं शिलापदे तुभ्यं दास्यामि सम्प्रति |
त्वं युक्त्या शक्तिसेनासु प्रक्षिप्याऽगच्छ सत्वरम् || ३३ ||

ततस्ताः शक्त्यो नष्टवीर्योद्योगास्ततो वयम् |
तग्वा दैत्यचमूयुक्ता अनायासेन सत्वरम् || ३४ ||


प्.७१९)

नाशयावः शक्तिगणं नाऽत्र संशयमाप्नुहि | 
उत्तिष्ठ जहि सन्तापं शोकजं वीर्यनाशनम् || ३५ ||

श्रुत्वेत्थं भ्रातृकथितं महामायाविमोहितः |
जितमित्येव निश्चित्य हर्षमाहारयत् परम् || ३६ ||

तुष्टाव भ्रातरं भ्राता संश्लाघन् बुद्धिकौशलम् |
अथैतद्दैत्यराजाय मन्त्रमावेद्य सम्मतः || ३७ ||

निर्ममे तद्विग्नकरं यन्त्रं दार्षदपट्टके |
स्नात्वा शुचिविधानेन यन्त्रमालिख्य तद्द्रुतम् || ३८ ||

सम्पूज्य तत्र देवीं तामासुरीं विघ्नकारिणीम् |
सुरामांसोपहाराद्यैर्निवेद्य विविधैस्तदा || ३९ ||

स्वयं दिग्वसनो भुत्वा श्मशानभसिताऽश्रयः |
पपौ सुरां करोटीस्थां वाममार्गसमाश्रयः || ४० ||

जजाप जप्यं कैकस्या मालया दक्षदिङ्कुम्खः |
समन्तान्नग्नयुवतीगणेन परिवारितः || ४१ ||

एवं संसाध्य तद्यन्त्रं विषङ्गाय ददौ तदा |
वत्सैतच्छक्तिसेनाया मध्येऽभिमुखभावतः || ४२ ||

ललितारथराजस्य निक्षिप्याऽयाहि सत्ववरम् |
अमोघं विघ्नयन्त्रं तदादाय तत्र संययौ || ४३ ||

प्.७२०)

रात्रिशेषे विषङ्गोऽथ ज्वालासालं ददर्श ह |
अघृष्यं तं समालक्ष्य द्वारे शक्तिगणं तथा || ४४ ||

न तत्समीपं गतवान् भीत्या दूरे समास्थितः |
विचार्य खमवप्लुत्य सालं तमतिवर्तितुम् || ४५ ||

असमर्थो बलेनाऽन्तः प्रक्षिप्य प्रययौ पुनः |
मत्वा कृतार्थमात्मानमाचख्यावग्रजाय तत् || ४६ ||

विघ्नयन्त्रेण विहताः शक्त्यः स्युरतो द्रुतम् |
यस्मादमोघं तद्यन्त्रमापूर्य समधिष्ठितम् || ४७ ||

इति मत्वा युधविधाविद्योगं विदधेऽसुरः |
विशुक्रः सर्वदैत्यानां भ्रातृसंयुतः || ४८ ||

राजपुत्रैश्च राज्ञा च निर्ययौ नगराद्बहिः |
योषितस्थविरबालांश्च वर्जयित्वाऽखिलाऽसुराः || ४९ ||

रक्षणार्थ शून्यकस्य निक्षिप्याऽक्षौहिणीमिताम् |
निर्ययुः सर्वः एवैते दैत्या युद्धाय दंशिताः || ५० ||

आजग्मुरग्निसालस्य समीपमतिवेगतः |
दृष्ट्वाऽप्रघृष्यन्तं सालं भेत्तुं ते मन आदधुः || ५१ ||

विशुक्रप्रमुखा दैत्या अस्त्राणि ससृजुस्ततः |
वायव्यं पार्वतं चान्द्रं शैशिरं पार्थिवं तथा || ५२ ||

सामुद्रं वारुणं वारं पार्जन्यप्रमुखानि च |
विसृष्टं सालमभितो मन्त्रसन्धानसन्धितम् || ५३ ||

प्.७२१) 

संवर्ताऽग्निस्तृणमिव सालो निःशेषतां नयत् |
मत्वाऽभेद्यन्तु तं सालं विशुक्रप्रमुखाऽसुराः || ५४ ||

उत्प्लुत्य यातुमन्तस्ते मन उच्चैः समादधुः |
उत्प्लुत्य यावद्यो दैत्यो गन्तुमन्तः समीप्सति || ५५ ||

ततोऽधिकतरं तत्र प्राकारः समवर्धत |
तद्दप्यशक्यं मत्वा ते प्रवेष्तुं द्वारमाययुः || ५६ ||

प्रविशन्तं ततोऽष्यग्निः क्षणाद्भस्मीकरोत्यलम् |
मत्वाऽन्तर्गमनं तस्य दुर्घटं द्वारदेऽऽशगाः || ५७ ||

शस्त्राणि द्वारमार्गेण चाऽस्त्राण्यलमवाऽसृजुः |
विदित्वा दैत्यसेनायाः सन्नाहं द्वाररोधनम् || ५८ ||

दण्डराज्ञी शक्तिसेनासज्जनार्थं समादिशत् |
विघ्नयन्त्रेण विहताः शक्त्यः सर्वतः स्थिताः || ५९ ||

आलस्यओपहताश्चाऽन्या निद्रामोहसमाकुलाः |
दण्डराज्ञीसमादेशंन किञ्चिन्मानयन्ति ताः || ६० ||

किन्नः कृत्यं युद्धविद्धौ दैत्यानां घातनं कुतः |
न नोपराद्धं दैतेयैः कथं तैर्विग्रहो मतः || ६१ ||

कुतो बध्या दैत्यगणा देवानामिष्टसिद्धये |
दैत्येष्टसिद्धये कस्मान्न बध्या देवतागणाः || ६२ ||



प्.७२२)

प्रकृत्या कोपना दण्डराज्ञी सा मन्त्रिणी तथा |
पानप्रकर्षतो मत्ता विचारः स्यात्तयोः कुतः || ६३ ||

महाराज्ञपि कामेशविलासपरमा तदा |
युक्ताऽयुक्तविचारेण स्वतो हीना तु सर्वदा || ६४ ||

मन्त्रिण्या मत्तया प्रोक्तं मनुते सर्वथा हितम् |
बालायाः को विचारः स्यात् क्रीडासक्ता हि सा सदा || ६५ ||

अहो मोहस्य माहात्म्यं किमर्थमसुरा हताः |
व्यर्थहिंसाऽपराधेन प्राप्स्यामो नाशमञ्ज्सा || ६६ ||

इतो निर्गत्य तीर्थेषु गत्वा विहितमार्गतः |
दैत्यहिंसनदोषस्य कुर्मो निष्कृतिमादरात् || ६७ ||

काश्चिदाहुर्वृथा युद्धादलं नो दुःखवर्धनात् |
गत्वा स्नानेषु तपसा साधयामः समीहितम् || ६८ ||

अन्या ऊचुरलं युद्धैर्दुःखदैर्देहनाशनैः ||
अनुरूपं पतिं प्राप्य क्रीडामोऽविरतं सुखम् || ६९ ||

वदन्त्य इत्यादि बहुपृथङ् मतसमाश्रयाः |
न युध्यामो वयं व्यर्थं तवाऽज्ञायां न च स्थिताः || ७० ||

क्रोधं करिष्यसि यदि युध्यामस्तर्हि वै त्वया |
वृथाऽभिमानं माकार्षीर्मन्त्रिण्या मत्तया सह || ७१ ||

प्.७२३)

अस्मान् युद्धे समासाद्य विमदा शीघ्रमेष्यसि |
तत्रोचुरन्याः संक्रुद्धाः शूकरास्ये सदा हि नः || ७२ ||

कुतः क्रुध्यसि नेत्राणि करालान्यवमुञ्चसि |
व्रज शीघ्रमितो नो चेदक्षीणि विनिपातये || ७३ ||

न निर्लज्जा शूकरास्या त्वत्समा भवति द्वचित् |
अन्याऽब्रवीत् खड्गकरा निषत्याऽभिमुखे ततः || ७४ ||

किं बलास्यति मे वाक्यं शृणु कोलाऽनने यदि |
दर्पोऽस्ति चेन्मया युद्धे वीर्याद्बुद्धिं समीकुरु || ७५ ||

जीवितं हास्यसि मुधा युद्ध्वा शस्त्रहता मया |
इति दृष्ट्वा शक्तिगणं दण्डिन्यत्यन्तविस्मिता || ७६ ||

कुत एतदकाण्डे वै शक्तीनां बुद्धिनाशनम् |
इति मत्वा द्रुतं गत्वा मन्त्रिण्यै तन्निवेदयत् || ७७ ||

मन्त्रिण्यपि च शक्तीनां बुद्धिनाशं निशाम्य तु |
विस्मिता श्रीमहाराज्ञीमासाद्य प्रणतब्रवीत् || ७८ ||

मातरत्यद्भुतो विघ्नो नन्वस्माकमुपस्थितः |
नूनं भवेत्तु दुष्टानां दैत्यानामेव चेष्टितम् || ७९ ||

शक्तीनां बुद्धिनाशोऽत्र दृश्यतेऽतिभयङ्करः |
दैत्याः सालमुखप्रान्ते सन्नद्धाः समुपस्थिताः || ८० ||

प्.७२४)

दण्डनीं माञ्च चक्रस्थशक्तीर्हित्वा ह्यशेषतः |
भिन्नस्वभावाः सम्भूताः शक्त्यो रोषभाषणाः || ८१ ||

द्रुतं विधेहि यत्कृत्यं नार्ऽहः कालो विलम्बने |
यद्यप्यखिलदैत्याश्च तव भ्रुभङ्गमात्रतः || ८२ ||

न भवेयुस्तथाप्येतन्नाऽस्माकं सम्मतं सम्मतं भवेत् |
अस्मासु दयया मातर्द्रुतं प्रतिविधत्स्व तत् || ८३ ||

इति श्रीमदितिहासोत्तमे त्रिपुरारहस्ये माहात्म्यखण्डे श्रीललिताचरित्रे 
शक्तिसेनासु विघ्नयन्त्रप्रयोगजनितविघ्नकरणवर्णनं 
नामैकसप्ततितमोऽध्यायः || ५८९८ ||

प्.७२५)

द्विसप्ततितमोऽध्यायः 
सर्वसेनासमागमवर्णनम्  

प्रार्थितैवं श्यामलया श्रीमाता परमेश्वरी |
लीलां वितन्वती शीघ्रं संस्मितप्रेमभावतः || १ ||

कोटीन्दुकिरणाऽभासान् शृङ्गाराऽमृतवर्षणान् |
कटाक्षान् कामेशमुखसौन्दर्याब्धावमूर्च्छयत् || २ ||

अथो देवी स्मिताऽलोककामेशमुखसङ्गतेः |
गणनाथः समुदभूदिभास्योऽरुणसम्प्रभः || ३ ||

गदां शूलं शङ्खमब्जं विषाणं दक्षबाहुभिः |
मातुलुङ्गं धनुश्चक्रं पाशं धान्यस्य मञ्जरीम् || ४ ||

वहन् वामकरैः शुण्डासमात्तमणिभाजनः |
रक्तकौशेयवसनो दिव्यामाल्यविभूषणः || ५ ||

त्रिनेत्रश्चन्द्रचूडालो मणिकोटीरमण्डितः |
शक्त्या समाश्लिष्टदेहो गलन्मदजलाऽइलः || ६ ||

प्रणम्य ललितां देवीं बद्धाञ्जलिपुटोऽब्रवीत् |
देवी ब्रूहि मया यत्तत्कृत्यमत्र रणोद्यमे || ७ ||

प्.७२६)

तते कृपावशादेव साध्याम्यतिदुःशकम् |
श्रुत्वैवं प्राह गणपं ललिताम्बा महेश्वरी || ८ ||

गच्छ वत्स दैत्यकृतमभिचारं विनाशाय |
एवं तया समाज्ञप्तो गणेशो धूनयन् करम् || ९ ||

विचिन्वन्नब्न्हितस्तत्र क्षणाद्यन्त्रं समासदत् |
आसाद्य विघ्नयन्त्रं तच्छक्तिसङ्घस्य पश्यतः || १० ||

वज्रसारमपि क्रोधाद्बिभेद रदघाततः |
निमिषात्तच्चूर्णयित्वा तिलशस्तदनन्तरम् || ११ ||

ज्वलत्सलद्वारभागान्निर्ययौ योद्धुमुत्सुकः |
निविश्य दैत्यसेनां तां युयुधे दैत्यपुङ्गवैः || १२ ||

पिपेष गदया काश्चित् काश्चिश्चिच्छेद चक्रतः |
शूलेन दारयश्चान्यान् शरैरन्यान् विभेद च || १३ ||

अमारयद्विषाणेन दैत्यानन्यान् सहस्रशः |
एवं दैत्यपतीन् भूयो गणेशः क्षयमानयत् || १४ ||

कर्णतालमहावायुविधूता दैत्यवाहिनी |
नासावायुमहावेगविकृष्टाः सङ्घऽऽशोऽसुराः || १५ ||

अवशा विवशुः शीघ्रं शुण्डासुषिरमार्गतः |
शुण्डाऽन्तर्भागसङ्घट्टान्मृताश्छिन्नाऽङ्गबन्धनाः || १६ ||

प्.७२७)

केचिन्मूर्च्छामनुप्राप्ता निश्वासाद्भुवि पोथिताः |
प्राणान् जहुस्तथाऽन्ये चाऽक्षताः श्रोत्रविलायनात् || १७ ||

विनिर्गताः कर्णतालाऽस्फालिता जीवितं जहुः |
एवं विनाशयन् दैत्यांस्तत्सेनायां गणेश्वरः || १८ ||

भण्डपुत्रान् समादाय गदापापैरपातयत् |
विषङ्गं हृदि दन्तेन चकराऽत्यन्तविक्षतम् || १९ ||

विषङ्गो राजपुत्राश्च यदा मूर्च्छामुपाऽययुः |
तदा दृष्ट्वा दैत्यगणा मत्वा प्रत्यक्षमन्तकम् || २० ||

हा हेति भीताः समरं त्यक्त्वा दूरं पलायिताः |
दृष्ट्वैवं विद्रुतं सैन्यं विशुक्रोऽतिरुषान्वितः || २१ ||

आययौ रथसंस्थानो युध्यन्तं विघ्ननायकम् |
अथाऽभवन्महायुद्धं विशुक्रगजवक्त्रयोः || २२ ||

शस्त्राऽस्त्रवर्षणं घोरं परस्परजयैषणम् |
अथेभवक्त्रः सङ्क्रुद्धो गदापातेन तद्रथम् || २३ ||

साऽश्वं ससारथिं शीघ्रं चूर्णयामास संयुगे |
अथ क्रुद्धो विशुक्रोऽपि गदामुद्यम्य वेगतः || २४ ||

प्राहरत् कुम्भयोस्तस्य सर्वप्राणेन मन्युना |
गदाप्रहारसम्भिन्नकुम्भदेशाद्गणेशितुः || २५ ||

बहु सुस्त्राव रुधिरमथ क्रुद्धो गणाधिपः |
जघान शूलेन हृदि विशुक्रस्याऽतिवेगतः || २६ ||

प्.७२८)

शूलनिर्भीन्नहृदयो विशुक्रो मूर्च्छितोऽपतत् |
एवं विशुक्रं निर्जित्य ययौ भण्डरथं प्रति || २७ ||

दृष्ट्वाऽयान्तं नियुद्धाय गणेशं स्वात्मना सह |
विचारयत् स्वान्तरङ्गे तमजेयं विभावयन् || २८ ||

एष योद्धुं समायाति सिन्धुरास्यो मया सह |
अजेयोऽयं महावीर्यः सर्वैर्देवासुरैरपि || २९ ||

मम सङ्क्ल्प एषोऽस्ति तदा श्रीललिताऽम्बया |
शर्स्त्रहत इमं देहं त्यक्त्वा तल्लोकमाप्नुयाम् || ३० ||

तत्र विघ्नमिमं मन्ये कथं मे स्यात् समीहितम् |
नूनमेष पुरा युद्धं चक्रे येन महौजसा || ३१ ||

द्विपाऽसुरेण तं स्रक्ष्ये तेनैष समियाद्रणे |
ततोऽहं तां समायास्ये योद्धं श्रीललिताम्बिकाम् || ३२ ||

इति निश्चित्य ससृजे गजदैत्यं महाद्भुतम् |
पर्वताऽभं महाभीमं परिघोद्यत्सुपुष्करम् || ३३ ||

अभिद्रवद्गणपतिं स दैत्यो भण्डदेशितः |
आसाद्य गजदैत्यं तं युयोध गणनायकः || ३४ ||

एवं युध्यति नागास्ये विघ्नयन्त्रस्य नाशनात् |
शक्त्यः प्रकृतिं प्राप्य निर्युर्युद्धगेतवे || ३५ ||

प्.७२९)

आलक्ष्य युद्धसन्नहं भण्डदैत्यस्य सर्वथा |
अशेषदैत्यसेनानां मन्त्रिणी दण्डिनीयुता || ३६ ||

मन्त्रयित्वा महाराज्ञी स्वयं युद्धाय निर्ययौ |
अशेषशक्तिसेनाभिर्दशिताभिः परिवृता || ३७ ||

आदौ सम्पत्करी देवी र्णकोलाहलाऽभिधे |
समारुह्येभसेनाभिर्निर्जगामाऽतिसम्भ्रमात् || ३८ ||

अथाऽपराजिताऽशवस्था निर्ययौ परमेश्वरी |
अश्वारुढाऽश्वसेनाभिरावृता युद्धसम्भ्रमात् || ३९ ||

तन्मध्ये श्रीमहाराज्ञ्या प्रतिरुद्धा रणोत्सुका |
बाला प्रणम्य ललितां प्राह मञ्जुलया गिरा || ४० ||

मातर्मामनुजानीहि युधाय कृतनिश्चयाम् |
सदा युद्धविधानाय समुत्सुकितमानसाम् || ४१ ||

त्वयाऽहं प्रतिरुद्धाऽस्मि प्रसक्तेऽपि महारणे |
पादौ मूर्ध्ना स्पृशाम्येषा देह्यज्ञां समराय मे || ४२ ||

चिरादुत्कण्ठिता युद्धे निर्गमं नो लभाम्यहम् |
आद्ये दिनेऽपि मे युद्धं नाऽसीन्मानसपूरणम् || ४३ ||

प्.७३०)

मध्ये तया कोलमुख्या विहता युधि वै मुधा |
अद्य मे पूरयस्वाऽशां चिराद्युद्धाय सम्भृताम् || ४४ ||

इति बालावचः श्रुत्वा ललिता श्रीपराम्बिका |
प्रहसन्ती मन्त्रनाथामुखं समवलोकयत् || ४५ ||

देव्याशयं विदित्वा सा कुमारीं प्राह मन्त्रिणी |
कुमारि ! शृणु मे वाक्यं यदि त्वं योद्धुमिच्छसि || ४६ ||

तत्त्वया समन्येनैव योद्ध्व्यं यदि मन्यसे |
एकेन सह युध्यस्व दण्डिन्या च मया सह || ४७ ||

युद्धे नौ न परित्यज्य दैत्यसेनासु चैकला |
प्रवेष्टव्यं क्वचिद्वाऽपि तवाऽवां पक्षसंश्रये || ४८ ||

भवावस्तद्वदत्रैव केन युद्धंहि वाञ्छसि |
श्रुत्वैवं मन्त्रिणीवाक्यं प्राह बालाऽम्बिका पुनः || ४९ ||

युध्याम्यहं भण्डपुत्रैर्न तेष्वन्या कथञ्चन |
सर्वथा बाणमेकं वा विसृजेदहमेकल || ५० ||

युद्ध्वा तस्तान्निहन्म्येव न तद्वाहा रथा अपि |
आयुधादिनि नाश्यानि अन्याभिर्जातु कुत्रचित् || ५१ ||

प्.७३१)

श्रुत्वा बालावचो भूयो मन्त्रिणी तामुवाच ह |
एकेन युध्यस्व रणे देव्यादिष्टे कथं त्वया || ५२ ||

त्रिंशद्भिर्विरियते युधं नेदमौपयिकं तव |
भण्डपुत्र महाशुरा भण्डतुल्यपराक्रमाः || ५३ ||

भीमसंहननाः सर्वे कूटयुद्धविशारदाः |
एकेन तेषु युध्यस्व येन योद्धुं समीप्सितम् || ५४ ||

इति वाक्यं श्यामलायाः शुत्वा बालाऽम्बिका ततः |
प्रणम्य भूयस्तैर्युद्धमयाचत कृताऽञ्जलिः || ५५ ||

याचतीं तां समालोक्य प्रीता सा ललिताम्बिका |
ददावनुज्ञां समरे आश्लिष्य प्रीतिपूर्वकम् || ५६ ||

अथ प्राह पुनर्देवीं बाला श्रीत्रिपुरां तदा |
मातरन्यच्छृणु वचो दण्डिन्येसा मया सह || ५७ ||

न तिष्ठतु युद्धभुवि भूय एषा पुरा मम |
व्यनाशयद्युद्धरसं यद्यागच्छेन्मया सह || ५८ ||

पृष्ठतस्तिष्ठतु न तु विघ्नं भूयः करिष्यति |
यदि युद्धे पुनर्विघ्नं करिष्यति तदा शृणु || ५९ ||

मया पराहतां युद्धे द्रुतमेनां प्रपश्यसि |
एवं वदन्तीं बालां तां मत्वा रुष्टाञ्च ओत्रिणी || ६० ||

प्.७३२)

नत्वा तां सान्त्वयामास मृदुवाक्यैः सुपेशलैः |
देवि शङ्कांत्यज मयि आगच्छामि त्वया सह || ६१ ||

निशामयामि ते युद्धं करोमि तव यत्प्रियम् |
तवाऽज्ञामनुरुध्यैव पुरतः पृष्टोऽपि वा || ६२ ||

स्थास्यामि न हि विघ्नं मे भविष्यति च ते युधि |
इति श्रुत्वा दण्डिनीं सा मोदादाश्लिष्य सत्वरम् || ६३ ||

रथमारुह्य तरसा निर्ययौ समरोत्सुका |
मन्त्रिणी दण्डनाथा च स्वस्वस्यन्दनसंस्थिते || ६४ ||

ययतुः पार्श्वयोस्तस्याः शक्तिसेनासमावृते |
अथ श्रीचक्रराजाख्यरथमारुह्य सत्तवरम् || ६५ ||

युधाय निर्यया देवी वीरसन्नाहसन्नता |
तत्पृष्ठतः समारुह्य तिमिरस्तोमसम्प्रभम् || ६६ ||

त्रुरगं मारुतजवं निर्ययौ सा तिरस्कृतिः |
विकर्षन्ती शक्तिसेनाममेयां सागरोपमाम् || ६७ ||

अथ सेनाद्वयमुखम्भूद्भीमं सुसङ्गतम् |
युधवाद्यचित्ररवो नेमिघोषाऽतिमांसलः || ६८ ||

वीरास्फोटैर्हुङ्कृतैश्च गजमण्डलचीत्कृतैः |
हयह्वेषितसंरावैवृर्वधेऽतितरां तदा || ६९ ||

प्.७३३)

अथ शस्त्र प्रपातोऽभूश्चटश्चटरवोद्धतैः |
लोहितानां महाऽसारवर्षणोऽतिभयङ्करः || ७० ||

हतोऽसि हंस्यसे शीं तिष्ठ मा विद्रुतिं त्यज |
द्रुतं वीर्यं दर्श्य ते पऽऽय मेऽद्य पराक्रमम् || ७१ ||

एवं वचांसि बहुधा श्रुयन्ते तत्र सङ्गरे |
शिथिलाङ्गाः शरैः केचित् केचित् परशुदारिताः || ७२ ||

शूलष्वन्येऽभिसम्प्रोताः परे खड्गैर्विपाटिताः |
निष्पिष्टाः परिघैरन्ये चक्रैश्छिन्नगलाः परे || ७३ ||

तोमरैर्भेदिताः केचिद्विक्षताः प्रसपट्टिशैः |
भिन्दिपालैः शकलिता गदाभिर्भिन्नमस्तकाः || ७४ ||

दैत्या अभूवन् समरे शक्तिभिर्गाढसंहताः |
सरितः शोणितवहा ववुस्तत्र सहस्रशः || ७५ ||

एवं शक्तिभिरत्यन्तमर्दिता दैत्यवाहिनी |
पलायिता क्रन्दमाना शक्तिशस्त्राऽतिवेधिता || ७६ ||

असहन्ती शक्तिसेना सम्मर्दबलवत्तरम् |
जलाशयाच्छिन्नबन्धात्तोयानीव क्षयं गता || ७७ ||

तद्दृष्ट्वा विहतां सेनां दैत्यानां भण्डसूनवः |
चतुर्बाहुमुखास्त्रिंशत्सङ्ख्याश्चित्रपराक्रमाः || ७८ ||

प्.७३४)

भण्डतुल्यबलाः शस्त्रास्त्राऽभिज्ञा युद्धदुःसहाः |
रथाऽरुढा शक्तिसेनां जघ्नुः सायकवृष्टिभिः || ७९ ||

तैः कलितमभूच्छक्तिसैन्यं सरतापनैः |
शस्त्राऽस्त्रतेजो दैत्यानामसह्यं प्राप्य सर्वतः || ८० ||

इति श्रीमदितिहासोत्तमे त्रिपुरारहस्ये माहात्म्यखण्डे श्रीललिताचरित्रे 
सर्वसेनासमागमवर्णनं नाम द्विसप्ततितमोऽध्यायः || ५९७८ ||

प्.७३५)

त्रिसप्ततिमोऽध्यायः  
महावीरभण्डपुत्रवधवर्णनम् 

एवं युद्धकथां श्रुत्वा प्राह कुम्भभवो मुनिः |
हयाऽनन ! महाश्चर्यमाख्यानं सम्यगीरितम् || १ ||

गणनाथस्य कथितो गजाऽसुरसमागमः |
युद्धं तयोः कथमभूत्तन्ममाऽचक्ष्व पृच्छतः || २ ||

इति पृष्ठः कुम्भभवमुनिना तुरगाऽननः |
गणनाथमहायुद्धां प्रवक्तुमुपचक्रमे || ३३ ||

अगस्त्य शृणु वक्ष्यामि कथामत्यद्भुतां तव |
गणनाथमहावीर्यसम्भृतां संयुतां रसैः || ४ ||

भण्डसृष्टेन दैत्येन युयोध स गणेश्वरः |
मुहूर्तमात्रमभवत्तयोर्युद्धं सुदुःसहम् || ५ ||

अथ दैत्यः ससर्जाऽन्यान् दैत्यानात्मपराक्रमान् |
तुल्यरूपांस्तुल्यजवांस्तुल्यसाहसविक्रमान् || ६ ||

ताननेकान् युध्यमानान् दृष्ट्वा क्रुद्धो गणेश्वरः |
ससर्ज स्वात्मनस्तुल्यान् गणेशानपि कोटिशः || ७ ||

प्.७३६)

तत्रैकैकेन दैत्येन प्रत्येकं गणनायकाः |
युयुधुश्चित्रशस्त्रस्त्रैस्तदद्भुतमिवाऽभवत् || ८ ||

दैत्याः शक्तिगणाश्चापि तयोर्युद्धं महाद्भुतम् |
ददृशुः प्रेक्षका भूत्वा युद्धसंरम्भविस्मृतेः || ९ ||

अथ ते गणनाथास्तु जघ्नुर्विक्रम्य हेतिभिः |
कश्चिच्छूलाहतः  कश्चिश्चक्रेण शकलीकृतः || १० ||

कश्चिद्गदाभग्नतुण्डः कश्चिद्द्न्तविदारितः |
कश्चिन्निघृष्ट उरसा कश्चित्पादप्रपेषितः || ११ ||

कश्चित् कुम्भाऽहतिर्भिन्नकुम्भः प्राणान् जहौ युधि |
एवं ते नाशिता दैत्या दैत्यसृष्टा गजाननैः || १२ ||

अथैकलः समभवत् पुनर्गजमहासुरः |
युयोध बलवांस्तत्र गणेशेनाऽतिसाहसी || १३ ||

महागणेशोऽपि दृष्ट्व दैत्यं पूर्ववदेकलम् |
सञ्झार गणपतीन् स्वाङ्गे निमिषमात्रतः || १४ ||

अथाऽभवन्महायुद्धं तयोर्विक्रमतोर्युधि |
अनेकशस्त्राऽस्त्रगणैः सङ्कुलं सुभयङ्करम् || १५ ||

अथ सोऽपि महादैत्यो माययाऽभून्महोन्नतः |
सहस्त्राऽस्यस्तद्द्विगुणभुजश्चित्राऽयुधैर्वृतः || १६ ||

प्.७३७)

क्षणे क्षणे च श्स्त्राणां सहस्रं स ससर्ज ह |
सृष्टं सृष्टं शस्त्रगणं नाशयद् गणनायकः || १७ ||

दृष्ट्वा दैत्यस्य मायां तां तां गणेशोऽतिरुषाऽन्वितः |
चिच्छेद युगपत्तस्य धृतं शस्त्रसहस्रकम् || १८ ||

अथाऽभवद्गदायुद्धं गणेशगजदैत्ययोः |
महत्या गदया नूनं निघ्नतोरितरेतरम् || १९ ||

तदा गणेशगदया ताडिता तस्य सा गदा |
शकलीभूय पतिता ततो दैत्यो निरायुधः || २० ||

मुष्टिमुद्यम्यगणपं हन्तुमायान्महासुरः |
दृष्ट्वाऽयान्तं दैत्यवरं गणेशः प्राक्षिपद्गदाम् | २१ ||

सा गदा प्राप्य तद्देहं नैषद्रुजमुदावहत् |
गदाप्रतिहताऽङ्गेन पपात भुवि सा वृथा || २२ ||

अथ च्क्रं त्रिशूलञ्च परिघं शक्तिमेव च |
क्षिप्तं क्षिप्तं वृथा भूमावपतद्देहसङ्गतः || २३ ||

उपलानां वृष्टिरिव गण्डशैल इवाऽभवत् |
दृष्ट्वा दैत्यं सर्वशस्त्रैरजेयं स गणाधिपः || २४ ||

चिन्ताकुलः समभवत्तावन्मुष्ट्या जघान् सः |
अथाऽभवत्तयोर्मुष्टियुद्धमत्यन्तदारुणम् || २५ ||

प्.७३८)

मुष्टिसंहननोदञ्चदग्निवर्षणसंयुतम् |
तं ततो बाहुबन्धेन बद्धा दैत्यं निपातयत् || २६ ||

निपात्य पादेनाऽक्रम्य हृदि दन्तेन दारयत् |
एवं विदारितो दैत्यो जहौ प्राणांस्तदा रणे || २७ ||

हत्वैवमिभदैत्यं तं पुनर्भण्डासुरं प्रति |
युधायाऽभ्याजगामाऽशु गणेशोऽद्भुतविक्रमः || २८ ||

तदाऽयान्तं गणपतिं दृष्ट्वा भण्डमहासुरः |
चिन्तयल्ल्लितां देवीं भीतस्तस्य पराक्रमात् || २९ ||

मातस्त्वयाऽयं समरे हतो देहो विनश्यतु |
इति पूरय मद्वाञ्छां प्रपन्नस्त्वत्पदाऽम्बुजम् || ३० ||

तद्विदित्वा भक्तवाञ्छापूरणाय महेश्वरी |
सस्मार सिन्धुरमुखं चक्रराजरथस्थिता || ३१ ||

विदित्वा संस्मृतीं देव्या आजगाम गजाननः |
प्रणम्य प्राह मातः किं स्मृतो युद्धविधौ स्थितः || ३२ ||

प्राह श्रुत्वा वचस्तस्य ललिता परमेश्वरी |
वत्साऽलं युद्धविधिना तिष्ठ मत्पार्श्वतोऽधुना || ३३ ||

एता युद्धोत्सुका देव्यो युध्यन्त्वसुरसेनया |
इत्याज्ञप्तो गणेशानो विरराम नियुद्धतः || ३४ ||

प्.७३९)

अथ भण्डसुतैः शक्तिसेनां दृष्ट्वाऽतिविक्षताम् |
तान् सयकैः किरन्ती सा बाला युद्धे समासदत् || ३५ ||

असङ्ख्यादैत्यसेनाभिर्यता दैत्येशसूनवः |
अत्यद्भुतक्रियां युद्धे बालां वव्रूरणाऽजिरे || ३६ ||

कोटिशो दैत्यसुभ्टा विचित्राऽयुधवर्षणैः |
बालां रथस्थां ववृषुर्गर्जन्तो युध्धदुर्मदाः || ३७ ||

अथ शक्तिगणं प्राह दण्डिनी परम्ं वचः |
शृणुध्वं शक्त्यः सर्वा बालाम्बाज्ञां ब्रवीमि वः || ३८ ||

एषा यैर्युध्यति युधि न तेषु सहसा क्वचित् |
प्रयोक्तव्यं शस्त्रगणं दण्ड्या सा मेऽन्यथा भवेत् || ३९ ||

प्रेक्षध्वमस्याः समरं न योद्धव्यं कथञ्चन |
इति सङ्घोष्य सेनासु मन्त्रिण्या सहिता स्वयम् || ४० ||

पार्श्वं समाश्रितवती तस्याः समरवैभवे |
अथ श्रुत्वा दण्डराज्ञ्याः शासनं मुदिता हि सा || ४१ ||

असङ्ख्यैर्दैत्यसुभटैरेकला युयुधेऽद्भुतम् |
सिद्धर्षिदेवतामुख्याः पश्यन्त्याऽकाशमाश्रिताः || ४२ ||

युध्यन्तीं बहुभिश्चैकां कुमारीं विस्मिताऽभवन् |
अथ दैत्योत्सृष्टशस्त्रवृन्दैराच्छादिताऽभवत् || ४३ ||

प्.७४०)

बालसूर्योऽभ्रपऽलैरिव सा सर्वतो दिशम् |
दृष्ट्वा छन्नां शस्त्रगणैर्विमताः शक्त्योऽभवत् || ४४ ||

ततः क्षणेनैव बाला प्रतिशस्त्राऽभिवर्षणैः |
विनाश्य तां शस्त्रवृषिं भूयः सर्वान् जघान ह || ४५ ||

अथ तेषामसङ्ख्यानां युगपल्लघुविक्रमा |
आयुधानि वाहनानि नाशयिश्चित्रविक्रमा || ४६ ||

भूयो गृहीतमात्राणि शस्त्राण्यपि समाच्छिनत् |
अथ तीक्षणैः शरैर्दैत्यान्नाशयत् साऽतिवेगतः || ४७ ||

शराऽदानञ्च सन्धानं पूरणञ्च विसर्जनम् |
न लक्ष्यतेऽतिनिपुणदृशा केनाऽपि सर्वथा || ४८ ||

किन्तु तस्या धनुर्मध्याद्भूविलाच्छलभा इव |
प्रसरन्ति शरास्तीक्ष्णा दिक्ष्वन्तरविहीनतः || ४९ ||

सङ्घशो दैत्यमूर्धानः पतन्ति तृणराजतः |
फलानीव सुपक्वान्.ऽऽचटमाअरवाः || ५० ||

केचिच्छिन्नकराऽङ्घ्यरूरुवक्षःकुक्षिगलाः परे |
निरन्तरतया विद्धाः सहस्राक्ष इवाऽभवन् || ५१ ||

अन्ये च खण्डिता दैत्यास्थिलशः कीर्णदेहकाः |
केचिद्वक्षसि संविद्धा हृतप्राणाः स्थिरं स्थिताः || ५२ ||

प्.७४१)

धृतशस्त्राः प्रदृश्यन्ते लिखिताः सुभटा इव |
केचिच्छराऽहतेर्वेगान्नीयन्ते गतजीवनाः || ५३ ||

युध्धकातरभावेन पलायनपरा इव |
एवं तया मुहूर्तेन कोटिशो दैत्यपुङ्गवाः || ५४ ||

गताऽसवोऽभवन् पेतुर्विक्षतास्ते शतोत्तराः |
न तत्र दैत्यः शूरोऽपि कश्चित् स्वात्माऽवने विभुः || ५५ ||

क्व युद्धं क्व च वा शस्त्रपातनं कर्तुमर्हति |
न दैत्या युद्धमत्यन्तमेकाकिन्य विदुः क्वचित् || ५६ ||

कोटिशः शक्तिसेनानां युद्धं जानीयुरञ्जसा |
शक्तिसेना नभःसंस्था देवाद्याश्च समन्ततः || ५७ ||

दृष्ट्वा बालाविक्रमं तमाश्चर्यं परमङ्गताः |
अथैवं निघ्नतीं बालां दृष्ट्वा दैत्याश्चमूङ्गताः || ५८ ||

भीताः शस्त्राणी निक्षिप्य पलायनपराऽभवन् |
हा हताःस्मो न चेयं वै योषिद्बाला कुमारिका || ५९ ||

प्रत्यक्षमन्तकः प्राप्त एवमस्मान् विहिंसितुम् |
अद्य निःशेषितं सैन्यं दैत्यानां भवति क्षणात् || ६० ||

वदन्त एवं क्रोशन्तो दुद्रुवुः सर्वतो दिशम् |
शस्त्रधारासुनिचिते मार्गमप्राप्य निर्गमे || ६१ ||

शरधाराशकलिताः पेतुदैत्यास्तु सङ्घशः |
केच्छिरैः सुसंविद्धाः पतिताः ऽऽशवराशिषु || ६२ ||

प्.७४२)

भीता निविश्य स्वात्मानमरक्षन्मृत्युभीतितः |
एवं तदा दैत्यसैन्यं प्रायो नष्टं पलायितम् || ६३ ||

शिष्टञ्चाऽपि निशाम्याऽथ भण्डपुत्राः समाययुः |
रथाः सिंवाहा महाचापधरा भृशम् || ६४ ||

क्रुधा एकप्रपातेन बालां वव्रुः समन्ततः |
महामेघा इव श्यामा गर्जन्ती मृगराजवत् || ६५ ||

वर्षन्तः शरधाराभिर्बालां सूर्यमिवाऽम्बरे |
तैरनेकैः कुमारी सा विष्णुतुल्यपराक्रमैः || ६६ ||

सङ्गता युधि दृष्टाऽभूल्लीलया तान् युयोध च |
मन्त्रिणीदण्डिनीमुख्या दृष्ट्वा बालापराक्रमम् || ६७ ||

विष्मिताः श्रीपरादेव्यै समाचख्युर्महारणम् | 
देवि नूनं सा कुमारी न शेषयितुमर्हति || ६८ ||

भण्डं तद्भ्रातरौ वाऽ.पि पुत्रान् सेनागतानपि |
लीलयैवाऽद्य निःशेषं करिष्यति न संशयः || ६९ ||

एवं युद्ध्वा क्षणं मन्दं भण्डपुत्रैः प्रतापनैः |
तेषां वाहान् ध्वजं छत्रं युगपन्नाशयच्छरैः || ७० ||

तेषां सायकवृष्टिं तां विधूय प्रतिवृष्तिभिः | 
शरासनं क्रमात्तेषां चिच्छेद सुपतत्रिभिः || ७१ ||

प्.७४३)

अथ ते रोषिताः खड्गगदाप्रमुखमायुधम् |
परामृशुर्निहन्तुं तां यावत्तवदियं द्रुतम् || ७२ ||

आत्तमात्तं प्रचिच्छेद तदद्भुतमिवाऽभवत् |
एवं निरायुधा दैत्या जातास्तस्याः पराक्रमम् || ७३ ||

अत्यद्भुतं मेनिरे ते चिन्ताञ्चाऽपुर्महत्तराम् |
एवं बालमहाकालग्रस्तान् युधि निशाम्य वै || ७४ ||

विषङ्गश्च विशुक्रश्च महासिन्यपरीवृतौ |
रक्षितुं तान् राजपुत्रानभ्याययतुराशु वै || ७५ ||

मा विभ्याऽगतावावां वदन्ताविति सा शिवा |
ददृशे शखवर्षाणि कुर्वन्तौ कालमेघवत् || ७६ ||

दृष्त्वा बालाऽतिहर्षेण तां वृष्टिं शस्त्रसङ्कुलाम् |
निवारयल्लीलयैव ततस्तां दैत्यवाहिनीम् || ७७ ||

क्ऽणेन वायव्याऽस्त्रेण महावायुर्घटनिव |
नामशेषां कृतवती ततस्तावतिरोषितौ || ७८ ||

आयान्तावतिवेगेन गदाखड्गकरावुभौ 
दृष्ट्वा शरैर्वाहनेभान् युद्धेऽनाशयदञ्जसा || ७९ ||

अथैकेन पृथग्वक्षोदेशे बलवदाहतौ |
मूर्च्छितौ पेततुर्भूमौ वज्राऽहतनगाविव || ८० ||

तदन्तरे भण्डपुत्राः शस्त्रहेतोः परावृताः |
तानिवृत्तान् समालोक्य विरथानकरोत् क्षणात् || ८१ ||

प्.७४४)

पादचारान्निहत्याऽसु जङ्घयोर्निशितैः शरैः |
प्राहरे भण्डदायादाः शूराणां वः कथं त्विदम् || ८२ ||

दर्शनं युधि पृष्ठस्य योग्यं ब्रूत पलायताम् |
शुत्वा कटुरसोदर्कं भाषितं तेऽतिमानिनः || ८३ ||

ब्रूयुर्मन्युज्वलन्नेत्रा निवृत्ताः सम्मुखे रणे |
धिङ्मुग्धे बालिकां दृष्ट्वा दयमानस्वभावतः || ८४ ||

जीवस्यस्मान् समासाद्य मृत्युकल्पान् कथञ्चन |
तत् पश्य सद्यस्त्वां कुर्मो विमदां तत् स्थरीभव || ८५ ||

इत्युक्त्वामुष्टिमुद्यम्य धावमानान् स्वसम्मुखे |
प्रत्येकं निशितैर्भल्लैस्तच्छिरांसि चकर्तह || ८६ ||

पक्वतालफलानीव पेतुस्तन्मस्तकान्यथ |
हाहाकारः समुदभूद् दैत्यानां वाहिनीमुखे || ८७ ||

ववर्ष बालां कुसुमैः सुगन्धिभिः सुरेश्वरः |
जयशब्दो महानासीच्छक्तिसेनासु सर्वतः || ८८ ||

इति श्रीमदितिहासोत्तमे त्रिपुरारहस्ये माहात्मयखण्डे श्रीललिताचरित्रे 
भण्डपुत्रवधकरणवर्णनं त्रिसप्ततितमोऽध्यायः || ६०६६ ||

प्.७४५)

चतुःसप्ततितमोऽध्यायः 
उभयसेनासमागमवर्णनम्

एवम् हतेषु भण्डस्य पुत्रेषु समरोत्सुकाम् |
बालां भूयः समालक्ष्य मन्त्रिणीदण्डनायिके || १ ||

ऊचतुर्देवि श्रीराज्ञीं दृष्ट्वा नत्वा निवेद्य च |
अनुज्ञाता पुनर्युद्धं यास्यामः कर्तुमञ्जसा || २ ||

तावद्दैत्याः समायान्तु समराय सुदंशिताः |
त्वमसाध्यं कृतवती नैतदस्मच्छकं क्वचित् || ३ ||

इत्युक्त्वा तां समादाय गत्वा श्रीमातृसन्निधिम् |
आरुह्य चक्रराजाख्यरथं नत्वा पराम्बिकाम् || ४ ||

ऊचतुर्विक्रमं युद्धे बालाया अद्भुतं महत् |
विजयञ्च ततः श्रुत्वा तुष्टा श्रीललिताम्बिका || ५ ||

आश्लिष्य बालां सुप्रीत्या पार्श्वे च सुनिवेशयत् |
भण्डपुत्रान् हतान् दृष्ट्वा हा हेत्युच्चैर्विचुक्रुशुः || ६ ||

पलायिताश्च परितः शुष्यद्वक्त्रा हतप्रभाः |
पुत्रनाशं निशम्याऽथ भण्डदैत्योऽतिदुःखितः || ७ ||

प्.७४६)

पुनर्विमृश्य सद्बुद्ध्या धैर्यमालम्ब्य सत्वरम् |
अहो मे विपुलो मोहः स्मृतिभ्रंशः समुद्गतः || ८ ||

किं शोचामि वृथैवाऽहं देव्या मेऽभिमतं कृतम् 
यथा प्रार्थितं मे तत्तथैव कृतं तथा || ९ ||

नूनं मदर्थं शोचेयुरेते तस्मान्ममाऽग्रतः |
यान्तु पञ्चत्वमथ वै तया देव्या रणे हताः || १० ||

प्राप्नोमि तल्लोकगतिं परीवारेण संयुतः |
इति मे प्राग्व्यवसितं प्रार्थिता च पराम्बिका || ११ ||

अथ सा भक्त्कामानां दोग्ध्रो कामप्रपूरणम् |
चक्रे तत्र महामोहो वृथा किं मामुपागतः || १२ ||

तदलं मे विमोहेन देवि ! त्वां शरणागतः |
तन्मेऽवशेषितं कामं पूर्याऽशु महेश्वरि ! || १३ ||

संहृत्य शिष्टां सेनां मे भ्रातृभ्यां सहितां ततः |
मां सयोषिद्गणं शीघ्रं युद्धे शस्त्राग्निपावितम् || १४ ||

विधाय स्वपदाम्भोजसविधं नेतुमर्हसि |
कदाऽहं चन्द्रचूडालं नेत्रत्रयसुशोभनम् || १५ ||

क्रोधारुणितनेत्रान्तसभ्रूकुटिलदर्शनम् |
पश्यन् श्रीमातृवदनं दग्धस्तत्सायकाऽग्निना || १६ ||

प्.७४७)

व्रजाम्यशोकममृतं स्थानं योगिसुदुर्लभम् |
प्रार्थयन्निति तद्रूपं कोटिकन्दर्पसुन्दरम् || १७ ||

ध्यायन् श्रीललितादेव्या निर्विकल्पोऽभवत् क्षणम् |
तावत्तत्राऽजग्मतुस्तौ दैत्यराजस्य ब्रातरौ || १८ ||

तं ददर्शतुरत्यन्तनिश्चेष्टं स्थाणुवत्स्थितम् |
अमंसतुः पुत्रशोकभराक्रान्तं सुमूर्च्छितम् || १९ ||

समाधनवचस्तत्र प्रोचतुः कालसम्मितम् |
तयोः शमपरैः शब्दैर्ध्येयान्निर्गतमानसः || २० ||

उन्मील्य नेत्रे पुरतो ददर्श भ्रातरौ स्थितौ |
स्वरूपगोपनार्थं स ब्रात्रोः सम्मुखतः  स्थितः || २१ ||

पुत्रान् शुशोच नितरां मनसा तौ हसंस्तदा |
हा पुत्रा मां परित्यज्य पितरं दुःखसागरे || २२ ||

मज्ज्न्तं दीनमत्यन्तं क्व यातास्त्यक्त्सौहृदाः |
मातरो वोऽतिवात्सल्यकातरा ईदृशीं दशाम् || २३ ||

श्रुत्वा कथं भवेयुस्ता विदीर्णहृदया इव |
इत्यादि विलपन्तं तं दृष्ट्वा तौ भ्रातरौ तदा || २४ ||

श्रीदेवीमायया मुग्धौ दैत्येशं प्रोचतुर्वचः |
अलं दैत्येश ! शोकेन धैर्यवीर्याऽपहारिणा || २५ ||

प्.७४८)

शोचन्तं त्वां समालोक्याऽसङ्ख्यातभुवनेश्वरम् |
ज्वरो नौ देहं करीषमिव पावकः || २६ || 

मुहूर्तं दैर्यमालम्ब्य राजंस्त्वं सुस्थिरो भवः |
गत्वाऽवामेकपातेन तां हत्वा निशितैः शरिः || २७ ||

पुत्रघ्नीं ललिताऽख्यातां मारीं दैत्येष्विवाऽगताम् |
जीवन्तीं वा मृतां वा.पि वद्ध्वा नेष्याव आशु वै || २८ ||

इत्युक्त्वा सशरं चापमादाय स्यन्दनाऽश्रयौ |
युद्धार्थमभ्याययतुरतिवीर्यपराक्रमौ || २९ ||

द्विशताऽक्षौहिणीसेनापरीवारौ सुदंशितौ |
पृथक् शक्तिमहासेनापार्श्वभागे प्रपेततुः || ३० ||

चक्रराजरथवरदक्षपार्श्वेऽतिवेगतः |
शताऽक्षौहिणीसेनाभिर्विषङ्गः प्रापतद्बली || ३१ ||

विशुक्रश्चापि वामेन तथा न्यपतदञ्जसा |
तृतीये युद्धदिवसे प्रातः सूर्योदयं प्रति || ३२ ||

अकस्माच्छक्तिसेनायाः पक्षयोः पतितौ यदा |
तदाभवन्महाशब्दः शक्तिसेनासु पार्श्वयोः || ३३ ||

तदा श्रुत्वा युद्धशब्दं मन्त्रिणीदण्डनायिके |
अभूतां शङ्कितेऽत्यन्तमूचतुः श्रीपराम्बिकाम् || ३४ ||

देवि दैत्यशक्तिसेनासमागममहाध्वनिः |
श्रुयते भैरवतरो दैत्याः कपऽयोधिनः || ३५ ||

प्.७४९)

युध्यन्त्यकाण्डे सन्नद्धा अकृत्वा संविदं पुरा |
तद्याव आवामनुजानीहि शीघ्रं महेश्वरि || ३६ ||

अनुज्ञाते ततो नत्वा मन्त्रिणीदण्डनायिके |
चेलतुः समरायाऽशु पृथक् शक्तिगणावृते || ३७ ||

देव्या दक्षिणपार्ऽऽश्वस्था दण्डिनी चण्डविक्रमा |
निर्ययौ श्रीचक्रराजरथदक्षिणद्रारतः || ३८ ||

किरिचक्ररतह्ं पञ्चपर्वशोऽभिसमून्नतम् |
महासिंहयुगं पार्श्वे सैरिभाग्ग्रं तथा पुरः || ३९ ||

योजितं भैरवो यत्र रथनेता स्वयं स्ह्तितह् |
तत्पर्श्वे सिंहसंवाहरथारुढे विचेलतुः || ४० ||

स्वप्नेश्वरी तथा कालसङ्कर्षा युधसम्भ्रमा |
बटुकैः कालिकावृन्दैर्वराहमुखशक्तिभिः || ४१ ||

असङ्ख्याभिः परिक्रान्ता निर्ययौ कदनाय सा |
एवं चक्ररथद्वारादुत्तरस्माश्च मन्त्रिणी || ४२ ||

विनिर्गत्य गेयचक्ररथराजे महोन्नते |
सप्तपर्वयुते वेदहरिदश्वप्रचालिते || ४३ ||

हसन्ती श्यामला तत्र रथनेत्र्यभवत् परा |
शुकाद्या सारिकाद्या च श्यामला दक्षपार्श्वगा || ४४ ||

सङ्गीतसाहित्यपूर्वे श्यामले वामपार्श्वगे |
लघुऽऽयामलिका पृठे चैवमेता रथाऽश्रयाः || ४५ ||

प्.७५०)

परितो गेयचक्रात्मरथस्याऽशु विनिर्ययुः |
मन्त्रिण्यङ्गससुद्भूताः श्यामलाः कोटिकोटिशः || ४६ ||

रथाश्रयाः प्रचेलुर्वै युद्धसम्भारसम्भृताः |
सर्वाः षोडशवार्षिक्यस्तारुण्यश्रीनिषेविताः || ४७ ||

रक्तकौशेयवसना नवरत्नविभूषणा |
कटाक्षमन्दहासाभ्यां मोहयन्त्योऽखिलं जगत् || ४८ ||

कापिशायनपानोद्यन्म्ददघुर्णितलोचनाः |
काव्याऽलापरसाऽभिज्ञा गीतवाद्यविनोदिताः || ४९ ||

नर्मक्रीडापराश्चाऽतिहास्यलीलापरायणाः |
मन्त्रनाथा वाहिनी सा सुशुभेऽतितरां तदा || ५० ||

तापिच्छवनमालेव विकसश्चारुमञ्जरी |
अथाऽभवच्छक्तिसेनादैत्यसेनासमागमः || ५१ ||

उद्वेलयोः सागरयोरिव सङ्गमनं भुवि |
अथ ध्वनद्युद्धवद्यहुङ्काराऽस्फोटनिऽस्वनः || ५२ ||

रथघओषतुरङ्गोश्चहेषागम्भीरमांसलः |
सेनयोरुभयोस्तत्र बधिरीकृतदिङ्मुखः || ५३ ||

शक्तिसङ्घमहामेघनिर्मुक्तेषुप्रवर्षणैः |
दैत्यसेनामुखतटं विदीर्णं शतधाऽभवत् || ५४ ||

प्.७५१)

दैत्यसेनाभिन्नमुखद्वारेण विविशुर्द्रुतम् |
दैत्यसेनाहृदं शक्तिसेनास्त्रोतः समन्ततः || ५५ ||

निविश्य दैत्यसेनां ताः शक्त्यो बलवत्तराः |
ऽऽशस्त्राऽग्निभिर्दैत्यसेनावनं चक्रुर्हि भस्मसात् || ५६ ||

केचिच्छरैः सुनिचिताः केचित्परिघप्रोथिताः |
अन्ये कृपाणिना च्छिन्ननिखिलाङ्गा गताऽसवः || ५७ ||

परे चक्रविकृत्ताऽङ्गाः परशुच्छिन्नकन्धराः |
इतरे शूलसूत्रेषु प्रोता मणिगणा इव || ५८ ||

अपरे शक्तिप्रमुखैर्भिन्नमूर्धोदराऽभवन् |
एवं विनाश्यमानायां सेनायां शक्तिसेनया || ५९ ||

दृष्ट्वा विशुक्रोह्यत्यन्तं रोषाग्निज्वलितेक्षणः | 
रथेनाऽभ्यदेरवच्छक्तिवाहिनीं शस्त्रवर्षणैः || ६० ||

जीमूत इव वर्षाउ धाराः शरमयास्ततः |
शक्तिसेनाऽपि युयुधे विशुक्रे च बलीयसी || ६१ ||

अथ पुत्रा विऽऽउक्रस्य पितृतुल्यपराक्रमाः |
जीमूतकायो देवारिः करम्भः शिखिभाषण || ६२ ||

निविश्य शक्तिसेनाऽन्तर्जघ्नुस्ता बलवत्तराः |
विशुक्रात्मजसङ्खिन्नां निशाम्य शक्तिवाहिनीम् || ६३ ||

चतुर्दिक्षु काल्यमानां शुकादिश्यामलामुखाः |
विशुक्रपुत्रानासेदुर्वर्पन्त्य इषुसन्ततिम् || ६४ ||

प्.७५२)

तत्र जीमूतकायेन युयोध शुकश्यामला |
चिरं युद्ध्वा शरैस्तत्र रथं सूतं शरासनम् || ६५ ||

चिच्छेद निमिषार्धेन ततः प्रकुपितोऽसुरः |
जघान तीक्ष्णधारेण खड्गेन रथवाहनम् || ६६ ||

तस्या रथाश्वो निहतः प्रस्खलद्भिन्नमस्तकः |
तावच्छुकश्यामलिका अर्धचन्द्रेणुणा जवात् || ६७ ||

अपातयच्छिरो देहात् पक्वतालफलं यथा |
देवारिणा शारिकाख्या सङ्गता युद्धकर्मणि || ६८ ||

च्छिन्नध्वजरथाश्वं तं युध्यन्तं गदया दृढम् |
स्वकीयगदयाऽप्लुत्य जघानाऽसुरमस्तके || ६९ ||

भिन्नमूध्ः निपतितो देवारिर्गतजीवनः |
सङ्गीतश्यामला युद्धं करम्भेण चकार ह || ७० ||

युद्ध्वा चिरं तेन सह खड्गेन शिर आच्छिनत् | 
साहित्यऽऽयामला युध्ध्वा बलिनं शिखिभाषणम् || ७१ ||

शस्त्राऽस्त्रैस्त्रं विनिर्जित्य प्राक्षिपद्वक्षसि द्रुतम् |
त्रिशूलं तेन दलितहृदयः प्राप तद्व्यसुः || ७२ ||

यावत्पुत्रा नियुध्यन्ति विशुक्रस्तावदाशु वै | 
छन्नरूपः ऽऽयामलाय रथपार्ष्णिं समासदत् || ७३ ||

तत्र चोरवदायान्तं गदाहस्तं महाबलम् |
दृष्ट्वा लघुश्यामलाख्या सन्निधानं समागतम् || ७४ ||

प्.७५३)

मन्त्रेश्या रथवर्यन्तमारुरुक्षन्तमञ्जसा |
जघान मूर्घ्नि तरसा खड्गेनाऽतिबलीयसा || ७५ ||

खड्गप्रपाततस्तस्य मुकुटं शकलीकृतम् |
विशुक्रो भ्रष्टमुकुटः क्रोधारुणितलोचनः || ७६ ||

गदामादाय वेगेन हन्तुं तामभिसंययौ |
तावच्छरेण दैत्यस्य गदां चिच्छेद सप्तधा || ७७ ||

निरायुधो विशुक्रोऽपि मुष्टिना रथवाजिनाम् |
तस्या जघान तावत् सा प्राहरन्मूर्घ्नि सायकैः || ७८ ||

सायकैर्विदलन्मूर्धा पपात भुवि मूर्छितः |
ईशत्प्रज्ञस्तावदेनं ग्रहीतौं लघुश्यामला || ७९ ||

रथादवप्लुत्य शीघ्रं भाहुभ्यां तं परामृशत् |
प्रतिबुद्धस्तावदसौ मत्वा स्वस्य हि बन्धनम् || ८० ||

मुष्टिनाऽभ्यहनद्देवीं साऽपीषत्कश्मलं ययौ |
तावज् ज्ञात्वा रथस्थानाः शक्त्यो रिपुमन्तिके || ८१ ||

कोटिशस्तं समुत्पेतुर्वाहिनी शक्त्योऽपि च |
तावन्मत्वा शक्तिगणं दुसहं दैत्यशेखरः || ८२ ||

उत्प्लुत्य स्वरथं प्राप्तो दैत्यसेनामुखस्थितम् |
तत्र दृष्ट्वा म्र्टान् पुत्रान् शोकसंविग्नमानसः || ८३ ||

बिल्स्प्यस् किञ्चिदत्यन्तरोषारुणितलोचनः | 
प्रज्वलन् शक्तिसेनां तां विधमच्छरवर्षणैः || ८४ ||

दृश्त्वा विशुक्रं शक्तीनां सेनाप्राणाऽपहारिणम् |
मन्त्रिणी सायकाऽसारैर्धनुर्जीमूतनिऽसृतैः || ८५ ||

ववर्ष नीलशैलोश्चशृङ्गं पर्जन्यवद्भृशम् | 
तीक्ष्णसायकधाराभिर्विशुक्रोऽत्यन्तविक्षतः || ८६ ||

देहक्षतेभ्योऽतितरामसृग्धारां मुमोच वै |
नीलाद्रिर्वृष्टिधाराभिर्गैरिकारसवत्क्ष्णम् || ८७ ||

मन्त्रिण्या गाढसंविद्धो रोषात् प्रज्वलीताऽकृतिः |
विचित्रशस्त्रशलभैराच्छादयत मन्त्रिणीम् || ८८ ||

विरेजे मन्त्रिणीच्छन्ना दैत्यशस्त्रमधुव्रतैः | 
तमालमञ्जरीवाऽतिमकरन्दसुबृंहिता || ८९ ||

क्षणेन दैत्यशस्त्राणि निवार्य शरवर्षणैः |
आकार्णपूर्णभल्लेन धनुर्ज्यामाच्छिनद्द्रुतम्|| ९० ||

यावज्ज्यामपरां चापे निवेशयितुमीहते |
तावत्तिक्ष्णपृषत्केन मुष्टिदेशे जघान तम् || ९१ ||

गाढबिद्धदैत्यमुष्टेर्दैत्यस्य धनुरापतत् |
पतितं धनुरादातुं यावन्नम्रो महासुरः || ९२ ||

तावदन्येनाऽभिहनत् पत्रिणा मूर्घ्नी | 
स तावदिषुणा भिन्नमूर्धा गाढसुमूर्च्छया || ९३ ||

प्.७५५)

अपतत् स्वरथोपस्थे वज्राहत इवाऽद्रिराट् |
अथ क्षणेन मन्त्रिण्या नाशितं दैत्यवाहनम् || ९४ ||

सारथिश्छ्त्रमुकुटे शस्त्रसङ्घ्ं शरैः पृथक् |
तावन्मूर्च्छाविनिर्मुक्तो ददर्शाऽहवसाधनम् || ९५ ||

साकल्येन विनश्टं तत् क्रुद्ध उत्प्लुत्य तां रुषा |
शीर्ण रथाङ्गमादाय निहन्तुमुपसंययौ || ९६ ||

तावद्दक्षभुजेऽत्यन्तवेगाच्छरमपातयत् |
शरेणाऽभिहताद्धस्ताद्रथङ्गं प्रापतत् क्षितौ || ९७ ||

ततो मुष्टिं समुद्यम्य रथ आप्लुत्य सत्वरम् |
मन्त्रिणीहस्तगं चाप्रं भङ्क्तुं यावत् समाच्छिनत् || ९८ ||

तावत्तिक्ष्णाऽसिन कायाच्छिरस्तस्य निपतयत् |
दृष्ट्वा विशुक्रं निहतं विद्रुता दैत्यवाहिनी || ९९ ||

परिशिष्टाऽतिवित्रस्ता शस्त्राण्युत्सृज्य सर्वतः |
जयशब्दं शक्तिगणाश्चक्रुर्देवमुखा अपि || १०० ||

इति श्रीमदितिहासोत्तमे त्रिपुरारहस्ये माहात्म्यखण्डे ललितामाहात्म्ये 
विशुक्रवधवर्णनं नाम चतुःसप्ततितमोऽध्यायः || ६१६६ ||

प्.७५६)

पञ्चसप्ततिमोऽध्यायः 
विषङ्गवधवर्णन्म्  

विषङ्गेनाऽपि वाराही सङ्गता समरे यदा |
तदा दैत्यशक्तिचम्बोरभवद्भैरवो रणः || १ ||

शक्तीनां खड्गचक्राऽसिपरिघप्रासतोमरैः |
बटुकानां त्रिशुलाद्यर्देत्या भूयोऽभिविक्षताः || २ ||

तिलशः छिन्नवर्ष्माणि जहुः प्राणान् रणाऽजिरे |
दृष्त्वा दैत्यचमूं शक्तिगणैः प्रायो विनाशिताम् || ३ ||

क्रुद्धाऽभिदुद्रुवुः शक्तिचमुः पर्वतसन्निभाः |
विषङ्गपुत्राः प्रोद्दण्डविक्रमा वीर्यवत्तरा || ४ ||

करालवक्त्रो विशिखो विभाण्डो विकटेक्षणः |
इन्द्रशत्रुः सुराऽरातिर्महाकुक्षिर्मदोद्धतः || ५ ||

एतेऽष्तौ भीमबलिनो शक्तीर्जघ्नुः समन्ततः |
तैर्हन्यमानां तां शक्तिवाहिनीमभिवीक्ष्य तु || ६ ||

अभ्याययुस्तान्नियोद्धुं जम्भिनी स्तम्भिनी तथा |
अन्धिनी मोहिनी चैव भैरवः कालकर्षिणी || ७ ||

प्.७५७)

स्वप्नेश्वरी च बटुक इत्यटौ सुविभीषणाः |
करालवक्त्रिण युधि जम्भिनी सङ्गताऽभवत् || ८ ||

युद्ध्वा चिरं तथा साकं शस्त्रास्त्रैर्दैत्यपुङ्गवः |
गदयाऽभिजधानाऽशु वराहं शक्तिवाहनम् || ९ ||

ताडितो जम्भिनीवाहो शूकरो भिन्नमस्तकः |
ईषत् पपात पुरतो जानुभ्यामवनिङ्गतः || १० ||

तावत्क्रुद्धा जम्भनी च खड्गेन शिर आहरत् |
विशिखः स्तम्भनीं प्राप्य युयोधाऽतिबली दृढम् || ११ ||

स्तम्भिनी हरिणाऽरुढा विशिखैर्विशिखं त्रिभिः |
जघान तैर्मूघ्नि लग्नैर्विशिखोऽतिव्यराजत || १२ ||

त्रिशृङ्ग इव दैत्येन्द्रः सुस्राव बहुशोणितम् |
सोऽपि क्रुद्धोऽतिवेगेन तीक्ष्णधारेण कर्णिना || १३ ||

धनुर्ज्यामाच्छिनद्भूयो विकीर्य निशितैः शरैः |
तावत्क्रुद्धा स्तम्भिनी च गार्ध्र्पत्रेण् तेजिना || १४ ||

तद्वाहनोऽट्रमनयच्छित्त्वाऽन्तकपुरं प्रति |
अथ तस्य क्षणेनैव निशितैर्विसिखैस्त्रिभिः || १५ ||

निषङ्गं मुकुटं चापं चिच्छेद युगपद्युधि |
स छिन्नधन्वाऽतिरुषा त्रिशूलमतिभास्वरम् || १६ ||



प्.७५८)

स्तम्भिनीं प्रतिचिक्षेप तावत् सा लघुविक्रमा |
छित्त्वा त्रिशूलं भल्लेन शिरो दैत्यस्य पातयत || १७ ||

अन्धिन्या युयुधे तत्र बिभाण्डो बलगर्वितः |
शस्त्रैरस्त्ररनेकैश्च कृतप्रतिकृतैररम् || १८ ||

अन्धिनी महिषाऽरुढा विभाण्डः खरवाहनः |
चिरां युद्ध्वा तेन तत्र कर्णान्ताऽकृष्टपत्रिणा || १९ ||

जघान दैत्यमुरसि तथा विद्धो विभाण्डकः |
पपात मूर्च्छितो गाढं छिन्नपक्ष इवाऽद्रिराट् || २० ||

अथ तद्वाहनः खरो पर्वताभोऽतिधूसरः |
द्वाशब्दं भीषणं कृत्वा समुन्नम्य च बालधिम् || २१ ||

निविष्टः शक्तिसेनासु संस्तब्धाङ्गरुहो बली |
काश्चित्प्रत्यक्पादघातैर्दशनैश्चाऽवधूननैः || २२ || 

अन्याः स्वगतिवेगेन खरः शक्तीर्निपातयत् |
एवं शक्तीर्विनिघ्नन्तं खरं दृष्ट्वाऽन्धिनी तदा || २३ ||

शरेणाऽकर्णपूर्णेन जघानाऽतिरुषाऽन्विता | 
स विद्वस्तीक्ष्णबाणेन मूर्च्छितः प्रपतद्भुवि || २४ ||

तावन्मूर्च्छाविनिर्मुक्तो विभाण्डोऽत्यन्तरोषितः |
वेगेन गदया तस्या वाहनं ताडयद्बली || २५ ||

अन्धिनीवाहमहिषस्ताडितो गदया भृशम् |
विद्रुत्य मन्युज्वलितस्तं शृङ्गाभ्यां समाक्षिपत ||

प्.७५९)

विभाण्डो महिषाऽक्षिप्त आकाशं प्राप्य वेगतः |
परतो योजनाद्भूमौ पपात सुविमूर्च्छितः || २७ ||

तावदभ्याययौ तस्य वाहो रासभशेखरः |
मुञ्चन् सुशीघ्रं क्वाशब्दं सघर्घरमहारवम् || २८ ||

आगत्य महिषं भूयः परावृत्य सुवेगतः |
पाश्चात्यपादघातेन सन्ताड्य बलवत्तरम् || २९ ||

ददंश तं पुनः कण्ठे तावत् क्रुद्धः स सैरिभः |
शृङ्गाभ्यां दारयत् कुक्षिं भूमावास्फाल्य वेगतः || ३० ||

निर्गताऽन्त्रः खरो मृत्युं प्राप निर्यातितेक्षणः |
विमूर्च्छस्तावदभ्येत्य विभाण्डोऽभिहनत् पदा || ३१ ||

महिषं तावदिषुणाऽन्धिनी दैत्यस्य मस्तकम् |
अपाहरदतिक्रोधात् कृत्तमूर्द्धाममार सः || ३२ ||

युयोध मोहिनी दैत्यं शस्त्रस्त्रैर्विकटेक्षणम् |
मोहिनी गरुडारुढा गृघ्रस्थो विकटेक्षणः || ३३ ||

सुपर्णगृघ्रयोर्भीममासीइद्युद्धं नभोऽङ्गणे |
सपक्षयोः पर्वतयोरिवाऽत्यन्तविचित्रितम् || ३४ ||

तदा सुपर्णपक्षाभ्यां प्रोथितो गृघ्रशेखरः |
नखैस्तुण्डैर्दारिताण्गो ममार पतितोऽवनौ || ३५ ||

प्.७६०)

विकटाक्षो हते वाहे क्रुद्धो युद्ध्वा चिरं तया |
मोहिनीचक्रसम्च्छिन्नगलो मृत्युमुपागतः || ३६ ||

इन्द्रशत्रुः सर्पसंस्थो भैरवेणाऽभिसङ्गतः |
स्ववाहेनाऽतिभीमेन युयोधाऽत्यन्तसाहसी || ३७ ||

भैरवः कालमेघाभः स्वसमाकारभैरवैः |
कोटिसङ्ख्यागणयुतैरष्टभिः  सेवितोऽनिशम् || ३८ ||

सर्वे त्रिशूलदण्डाढ्यास्त्रिणेत्राश्चन्द्रशेखराः |
कालमेघनिभाः सर्पभूषणाः कृत्तिवाससः || ३९ ||

इन्द्रशत्रोश्चमूं भीमां दशाक्षौहिणीसम्मिताम् |
निविश्य ते निमेषेण निःशेषाञ्चक्रुरोजसा || ४० ||

केचिच्छूलेषु सम्प्रोताः केचिद्दण्डैर्विदारिताः |
केचिन्नखैः पाटिताण्गाः केचिन्मुष्टिभिराहताः || ४१ ||

दधुर्दैत्याऽन्त्रमालां ते बैरवाणां गणास्तदा |
एवं दृष्ट्वा प्रनष्टां स्वामिन्द्रशत्रुश्चमूं रुषा || ४२ ||

गदया भैरवगणं मर्दयामास सर्वतः |
एवं गणानर्द्यमानान् वीक्ष्य दैत्येन संयुगे || ४३ ||

मन्थानाद्यपराह्वाना असिताङ्गादिभैरवाः |
इन्द्रशत्रुं पर्वताभं युयुधुः सर्पवाहनम् || ४४ ||

प्.७६१)

तान् योधयामास दैत्यः सर्वानेको रणाऽजिरे |
वज्रसंहनं तस्य शूलदण्डप्रपातनैः || ४५ ||

अक्षतं सर्वथा यद्वद्गण्डशैलः फलैर्हतः |
तं दृष्ट्वा विरुजं दैत्यं भैरवाणां भयङ्करम् || ४६ ||

युयुधे तेन समरे भैरवाणामधीऽऽश्वरः |
युद्ध्वा चिरमुत्पतन्तं गदया हन्तुमम्बरम् || ४७ ||

आविध्या हृदि शूलेन भुवि तं व्यसुमाक्षिपत् |
युद्ध्वा सुराऽरातिरपि कालकर्ष्णिकाऽह्व्याम् || ४८ ||

काकसष्थो लुलायाऽधिरुढया सुचिरंअ बली |
तच्छक्तिगणनिःशेषीकृतदैत्यमहागणः || ४९ ||

तदङ्कुशप्रहारेण भिन्नमूर्धा ममार ह |
स्वप्नेश्या युयुधे दैत्यो महाकुक्षिर्वृकाश्रयः || ५० ||

रथाधिरुढया सेना नाशिता शक्तिसङ्घकैः |
चिरं योधयतस्तस्य महाकुक्षेर्बलीयसः || ५१ ||

विदार्य कुक्षिं खड्गेन नाशयद्दत्यपुङ्गवम् |
मदोद्धतोऽपि बटुकभैरवेऽ सुसङ्गतः || ५२ ||

बटुकैः स्वसमाकारैर्दशकोटिमितैस्तथा |
महाकपालदण्दाढ्यैः सर्पभूषणसंयुतैः || ५३ ||

पञ्चहायनकैर्मत्तैर्दिग्वस्त्रैररुणेक्षणैः |
तमस्तोमनिभैश्चन्द्रचूडैर्युक्तेन सर्वतः || ५४ ||

दशाक्षौहिणिकायुक्तो युयोधाऽतितरां बली | 
बटुकानां गणाः क्रुद्धा निविश्याऽसुरवाहिनीम् || ५५ ||

दण्डैर्निहित्य तरसा नाशं निन्युर्यथाऽशु नः |
अथ क्रुद्धं दैत्यपतिं निपतन्तं गदाधरम् || ५६ ||

बटुकेशो जघानोश्चैर्मूर्घ्नि दण्डेन लीलया |
दण्डाऽहत्या दलन्मूर्धा वमन् रक्तं सफेनिलम् || ५७ ||

पतित्वाऽशु विनिश्चेष्टो ममाराऽसुरशेखरः |
एवं विषङ्गः पुत्रेषु नष्टेष्वत्यन्तदुःखितः || ५८ ||

क्रोधमाहारयत्तिव्रं विंशत्यक्षौहिणीयुतः |
निपपातैकपातेन प्रलयाऽनिलवज्जवात् || ५९ ||

किरिचक्रोपरि तदा ध्वनद्वादित्रनिःस्वनः |
शस्त्रधारां विमुञ्चन् वै कुर्वन् सतिमिरा दिशः || ६० ||

ज्वलद्वह्निमहाकूटे शलभानां गणा इव |
अथ जम्भिनिमुख्याभिर्नाशिता क्षणमात्रतः || ६१ ||

विषङ्गसैन्यं शस्त्राग्निज्वालाभिः शलभानिव |
केचित्त्रिशूलस्फुटितहृदया जीवितं जहुः || ६२ ||

परे दण्डविकीर्णाङ्गा अन्ये परिघप्रोथिताः |
अपरे सायकैश्छन्ना ततोऽन्ये मुष्टिदारिताः || ६३ ||

प्.७६३)

ख्ड्गच्छिन्नाङ्घ्रिबाहूरुकन्धराद्या अपीतरे |
केचिच्छस्त्रौघसम्पातशकलीकृतदेहकाः || ६४ ||

एवं विनष्टे सैन्ये स्वे विषङ्गः क्रोधमूर्च्छितः |
निहत्य गद्या शक्तिसेनां भित्त्वा ह्यशेषतः || ६५ ||

दण्डराज्ञीरथवहं महिषञ्च मृगाधिपौ |
गदयैव हि सन्ताडय रथराजं समारुहत् || ६६ ||

आरोहन्तं रथं वेगाद्विषङ्गं वीक्ष्य सर्वतः |
शक्तिसेनासु समभूद्धाहाऽकारमहाध्वनीः || ६७ ||

रथर्वस्थिताः शक्तीरपि सम्मर्द्य वेगतः |
चतुर्थपर्वाऽन्तरालं प्राविशत् सत्वरं बली || ६८ ||

दण्डराज्ञपि तं दृष्ट्वा दैत्यमायन्तमन्तिकम् |
अवरुह्य युयोधोश्चैर्मुसलेन स्वपर्वतः || ६९ ||

तत्राऽभवन्महायुद्धं दण्डिनीदैत्यराजयोः |
शस्त्रैर्विचित्रैरस्त्रैश्च सर्वलोकभयङ्करम् || ७० ||

ज्ञात्वाऽजेयामस्त्रशस्त्रैर्दण्डिनीं दैत्यपुङ्गवः |
मायां प्रादुश्चाकारोच्चैः सर्वलोकभयावहम् || ७१ ||

अन्धकारं पांशुवर्षमश्मवर्षं महारवम् |
अग्निवर्षं रक्ताऽमेध्यादिवर्षणम् || ७२ ||

प्.७६४)

मुण्डवृष्टिं महाभीमामथ दैत्यमहाचमूम् |
सहस्रपादबाह्वास्यमात्मानं शतधाऽपि च || ७३ ||

तादृष्या मायया तस्य भीतास्ताः सर्वशक्त्यः |
भीताः शक्तिः समालोक्य दण्डिनी शरवृष्टिभिः || ७४ ||

व्यनाशयन्मायिकांस्तानथ भूयोऽपि दैत्यराट् |
मायां ससर्ज महतीं ददृशुः सर्वशक्त्यः || ७५ ||

चक्रजाररथं तत्र समायान्तं द्रुतं तथा |
स्वयं वाहान्निहत्याऽशु रथं छित्त्वाऽप्यनेकधा || ७६ ||

जवेन देवीं ललितां केशपाशे परामृशत् |
चुक्रुशुर्मायया तस्य हाहेत्युश्चैस्तु शक्त्यः || ७७ ||

तावच्छ्रीभैरवो देवीं बभाषे रथनायकः |
अलं दैत्येषु ते देवि लीलया भीतिदानया || ७८ ||

पश्य शक्तीर्भयाऽक्रान्ताः शोचन्तीः सर्वतः शिवे |
निर्मायाऽस्त्रेण दैतेयं विमायं नाशय द्रुतम् || ७९ ||

सन्ध्या समभ्येति पुरस्तस्यां माया दुरत्यया |
रथनेतुर्वचः श्रुत्वा मत्वा युक्तञ्च दण्डिनी || ८० ||

निर्मायाऽस्त्रं समुत्सृज्य मायां तस्य व्यनाशयत् |
वायुनेव च नीहारो नष्टा माया च सर्वतः || ८१ ||

तदा गदाधरो भूयो ददृशे सम्मुखागतम् |
दृष्ट्वैव तं दण्डिनी साक्रुद्धा खड्गेन तच्छिरः || ८२ ||

प्.७६५)

चकर्त निमिषार्धेन वज्रेण त्वाष्ट्रकं यथा |
एवं तस्मिन् विनिहते विषङ्गे भीमविक्रमे || ८३ ||

देवदुन्दुभयो नेदुरपतत्पुष्पवर्षणम् |
दिशो वितिमिरा जाताः सुप्रभश्च दिवाकरः || ८४ ||

इति श्रीमदितिहासोत्तमे त्रिपुरारहस्ये माहात्म्यखण्डे ललितामाहात्म्ये 
विषङ्गवधवर्णनं नाम पञ्चसप्ततितमोऽध्यायः || ६२५० ||

प्.७६६)

षट्सप्ततितमोऽध्यायः 
भण्डद्रारा स्वेष्टप्राप्त्या सण्तोषभाववर्णनम् 

एवं विषङ्गे निहते जयशब्दो महानभूत् |
मुदिताः शक्त्यः सर्वास्तुष्टुवुर्दण्डनायिकाम् ||१||

भ्रातरौ सपरीवारौ श्रुत्वा युधि निपातितौ |
शोककातरतां प्राप मोहेनेषन्महासुरः || २ ||

विमृश्याऽथ शुचं हित्वा स्वमात्मानं हसन्निव |
अहो मां किं वदामीह शोचन्तं मुक्तभावतः || ३ ||

यदर्थितं जगन्मात्रा चिरं तन्मे प्रपूरितम् |
एवं सा पूरयेच्छेषमाशु नास्त्यत्र संशयः || ४ ||

तद्व्रजामि शेषगणैः श्रिमातुर्दृष्टिगोचरम् |
विलम्बेन ममाऽत्राऽलं श्रेयो विघ्नैर्हि सङ्कुलम् || ५ ||

अहो लोके सर्वथैव एकान्तेनाऽभियाचितम् |
दिशत्येव पराम्बा सा भावरूपा हि कामधुक् || ६ ||

एवं स्वान्तः समासीनां वाञ्छाऽधिकफलप्रदाम् |
परमानन्दजननीं हित्वा दैवहतो जनः || ७ ||

प्.७६७)

दुःखसाराऽल्पविषयप्रेप्सया भीमरूपया |
नीयते व्यर्थमनिशं मृत्योर्भक्ष्योपसेकताम् || ८ ||

धन्योऽहं कृतकृत्योऽहं यच्छ्रीदेवीपदाम्बुजम् |
समीक्षन् कश्मलममुं विमुच्य हतदेहकम् || ९ ||

विशोकं परमं स्थानं समुपैम्यविशङ्कितम् |
इति सञ्चिन्त्य दैत्येन्द्रः स्वान्तरस्याऽभिगुप्तये || १० ||

भृत्वाऽत्यन्तं क्रुद्ध इव संयोज्याऽसुरवाहिनीम् |
निऽह्शेषाम् तरसा युक्तस्तया युद्धाय दंशितः || ११ ||

रथमारुह्य साहस्रसिंहवाहं महोन्नतम् |
श्वेतमुक्ताऽतपत्रेण वीज्यमानश्च चामरैः || १२ ||

युक्तः सेनेश्वरैः पञ्चाशत्सङ्ख्याकैर्बलोद्धतैः |
नदद्वादित्रविपुलैरास्फोटाऽरवबृंहितैः || १३ ||

रथनेमिनदीघोषैर्ह्नेषितप्रायमांसलैः |
रथवाहनसिहानां गर्त्जितैः पूरयन् जगत् || १४ ||

निर्ययौ जैत्रयात्रार्थं चालयन्निव मिएदिनीम् |
अथाऽपऽऽयच्छक्तिसेना भण्डसेनामहार्णवम् || १५ ||

अपारमप्रधृष्यञ्च भीमं गम्भीरनिःस्वनम् |
तत्र मन्त्रमहाराज्ञीं भण्डं युद्धाय सङ्गतम् || १६ ||

प्.७६८)

आलक्षय श्रीमहाराज्ञीं नत्वा वृतं व्यजिज्ञपत् |
देवि भण्डः स्वयं प्राप्तो योद्धुमत्यन्तसंयुतः || १७ ||

सर्वसेनासमायुक्तः सर्वसेनाधिपैरपि |
जैत्रयात्रा भवत्याश्च युक्ताऽत्र यदि मन्यसे || १८ ||

विज्ञापितैवं मन्त्रिण्या युक्तं तश्चाप्यमंसत |
अथाऽभवच्छक्तिसेना सन्नद्धा निमिषाऽर्द्धतः || १९ ||

अश्वारुढाऽश्वसेनाभिः सेनामुखमधिष्ठिताः |
गजाऽनीकस्वामिनी सा तत्पश्चात् सम्पदीश्वरी || २० ||

ततो बाला रथाऽरुढा कुमारीगणसंवृताः |
तदनु प्रचचालाऽजा चक्रराजमहारथः || २१ ||

नमपर्वसमायुक्तो ह्यणिमाद्याभिरावृतः |
मुक्ताच्छत्रमहोन्नम्रः पद्मकेतुध्वजोच्छ्रयः || २२ ||

नवरत्नसमाकीर्ण इन्द्रियात्माऽश्वयोजितः |
वाहयन्ती तं रथेन्द्रं महात्रिपुरसुन्दरी || २३ ||

चक्रेश्वरी विवेकात्मतोदहस्ता व्यराजतः |
चक्रराजशताऽङ्गस्य वामदक्षिणभागयोः || २४ ||

किरिगेयचक्ररथौ व्यराजेतां महोन्नतौ |
दण्डिनीमन्त्रिणीभ्यां तौ दंशिताभ्यामधिष्ठितौ || २५ ||

प्.७६९)

स्वस्वसेनासमायुक्तौ युद्धसम्भारसम्भृतौ | 
तिरस्कृतिश्चक्रराजरथपृष्ठं समाश्रिता || २६ ||

तिमिरौघनिभाऽत्युश्चतुरङ्गममधिष्ठिता |
उत्खातवेल्लदत्यन्तकरालकरवालिनी || २७ ||

स्वसमाकारशक्त्यौघमण्डलीकृतमण्डला |
एवं श्रीललितादेवी सेनया सह निर्ययौ || २८ ||

युद्धाय कृतसन्नाहा संस्तुता विबुधेश्वरैः |
सेनयोरुभयोरश्वरथेभपदचारिणाम् || ३० ||

पादवेगाभिसङ्घातप्रांशुपांशुसुसंहतिः |
जनयद्गाढतिमिरं दार्शनैशमिव मही वा सैन्यमर्दिता || ३२ ||

क्लेशात् प्राप्ताऽतिकृशतां भीत्या नाथमुपेयुषी |
तथा रजोमहासंघवेगोद्र्ध्वगतिहेतुतः || ३३ ||

भुम्यभावादधो वेगात् सेना यान्तीव लक्ष्यते |
इत्यादि तर्कमापन्ना वैमानिकगणास्तदा || ३४ ||

प्.७७०)

अथाऽभवन्महद्युद्धं सेनायोः शक्तिदैत्ययौः |
नदत्सु युद्धवाद्येषु युक्तेष्वास्फोटगर्जनैः || ३५ ||

शरशक्त्यृष्टिशूलाऽसिपट्टासिप्रासतोमरैः |
गदाचक्रभिन्दिपालपरिघाङ्कुशयष्टिभिः || ६६ ||

निरन्तरमभूद्व्याप्त्या प्रयुक्तैः सन्ययुग्मकम् |
हताः स्मः सर्वथाऽस्माकं शोकः पुत्रादिनाशतः || ३७ ||

प्राप्तः किं जीवितेन स्याच्छत्रुभिर्निर्जिताऽत्मनाम् |
विक्रम्य युधि जित्वेमाः शक्तिः प्राप्स्याम् आशिषम् || ३८ ||

अन्वथा निहता युद्धे वसामो नन्दने वने |
इति निश्चित्य ते दैत्त्या युयुधुर्बलवत्तरम् || ३९ ||

शक्त्योऽप्येष दैत्यानामवधिः सर्वथा त्विमान् |
हत्वा जयं परमकं प्राप्स्यामोऽद्यैव सर्वथा || ४० ||

इति मत्वाऽतिवेगेन युयुधुर्वीर्यवत्तराः |
एवं नियुध्यमानेषु शक्तिभिर्दितिजेष्वथ || ४१ ||

परस्परं शस्त्रहताः पेतुर्विगतजीवनाः |
देचिज्जालीकृताऽङ्गास्तु शरजालैर्गताऽसवः || ४२ ||

युद्धव्रतस्येव सिद्ध्या सहस्राक्षात्मतां ययुः |
केषाञ्चित् खड्गघातेन शिरश्चटिति चोत्पतत् || ४३ ||

प्. ७७१)

राहोः शिर इवाऽकाशे व्यात्ताऽस्यं ग्रसितुं रवेः |
पेषिता मुद्गराघातैश्चक्रर्मध्ये विदारिता ः || ४४ ||

प्रोता दीर्घेषु भल्लेषु सङ्घाशस्तत्र केचन |
शरैः शिरांसि कृत्तानि गगने यान्ति वेगतः || ४५ ||

प्रवृद्धकाकपक्षाणि चलत्पक्षिगणा इव |
विकीर्णाङ्गैश्चिता युद्धे भूमिर्विरुरुचे तदा || ४६ ||

पटे विलिखितानीव प्रतिमाङ्गान्युपक्रमे |
असृग्वहा ववौ तत्र चित्रकारप्रमादतः || ४७ ||

स्खलितो ह्यालक्तक इव क्वचिच्छोषं समागता |
चित्रकारेण झटिति प्रमृष्ट इव भाषते || ४८ ||

शरविद्धा गतप्राणास्तस्थुः केचित् क्वचित् क्वचित् |
समग्रलिखितानीव चित्रा.इ ददृशुर्ननु || ४९ ||

एवं मुहूर्तमात्रेण भण्डदैत्यमहाचमूः |
ननाशाऽसद्य शक्तीनां सेनाग्निं शलभो यथा || ५० ||

अथ सेनाऽधिपास्तस्य क्रोधारुणितलोचनाः |
शक्तिसेनां शस्त्रवर्षैरर्द्दयामासुरुश्चकैः || ५१ ||

दृष्ट्वा सेनाधिपैः सेनामर्दितामतिविह्वलाम् |
मन्त्रिणी दण्डिनी चाऽश्वारुढा सम्पदधीश्वरी || ५२ ||

प्.७७२)

परिवारशक्तियुक्ता युयुधुर्मन्युदीपिताः |
ता युध्ध्वा सुचिरं दैत्यैः सिनाधीशैर्महाबलैः || ५३ ||

प्रसह्य नाशयामासुः सर्वान् सेनापतीन् हि ताः |
वक्राक्षं वामनं तालं दीर्घनसं (घोणं?) सुबाहुकम् || ५४ ||

विद्युज्जिह्वञ्च समरे नाशयत्तुरगाश्रया |
सम्पत्करी तालजङ्घं कुटिलाक्षं रणोद्धतम् || ५५ ||

निशठं शम्बरं क्रूरं चकार व्यसुमाहवे |
जम्भनी क्रूरवदनं स्तम्भिनी सुचिकामुखम् || ५६ ||

अन्धिनी कण्ठककरं मृगवक्त्रञ्च मोहिनी |
कालकेयं भैरवोऽपि व्याघ्रास्यं कालकर्षिणी || ५७ ||

स्वप्नेशी मुण्डमूर्धानं वटुको भण्डाभाषणम् |
उम्लुकं करभाऽस्यञ्च महाकुक्षिं शिवारवम् || ५८ ||

शोणिताऽक्षम् तालकेतुं तालग्रवं महाहनुम् |
गृघ्रवाहं काकमुखं दण्डिनी नाशयद्युधि || ५९ ||

शुकश्यामा शारिकाऽख्या सङ्गीता लघुपूर्विका |
साहित्यशयामला चेति निकुम्भं कुम्भमस्तकम् || ६० ||

चक्राक्षं दीर्घदंष्ट्रञ्च नाशयामासुरुल्बणकम् |
कटङ्कटं करञ्जाऽक्षं मुण्डं चण्डं कृकाऽननम् || ६१ ||

सालसीरं द्विशृङ्गञ्च शुनकं सूर्प्कर्णकम् |
वक्रकुक्षिं वाममुखं कालकं कोटरं विटम् || ६२ ||

P.७७३)

मन्त्रिणी नाशयामास बलादाक्रम्य दानवान् |
एवं निःशेषतः सेनासेनपेषु हतेष्वथ || ६३ ||

भण्डो हृष्टमनाः प्राह सारथिं रथ आस्थितः |
रथं प्रापय मे शीघ्रं सारथे शक्तिवाहिनीम् || ६४ ||

पश्याऽद्य मम वीर्यं त्वं विचित्रं रोमहर्षणम् |
श्रुत्वा वाक्यं दैत्यपतेर्वाहयन् रथमाशु सः || ६५ ||

सन्दिहानो दैत्यपतिं पप्रच्छ प्रणतस्तदा |
दैत्येश्वर ! त्वयाऽज्ञ्प्तः किञ्चित्प्रष्टुं समीहितम् || ६६ ||

तद्देहि प्रणताय त्वं सन्दिहानोऽस्मि सर्वथा |
इति पृष्टेन चाज्ञप्तो प्राह दैत्येन सारथिः || ६७ ||

दैत्येश्वरैतां शक्तीनां सेनां मन्येऽपराजयाम् |
विशुक्राद्या यया युद्धे हता लीलाविलासतः || ६८ ||

अथ त्वामभिपश्यामि हतभ्रातृसुतादिकम् |
हृष्टाऽन्तरम् शोकलेशाऽस्पृष्टं प्रव्रजितं यथा || ६९ ||

बालया सह ते युद्धे पूर्वं समभिलक्षिता |
भक्तिर्देव्यामतितरां तन्मे ब्रूहि यथातथम् || ७० ||

प्.७७४)

एवं पराभवं दुःखगेतावतिभयङ्करे |
न शोकं नाऽपि भीतिं वा लक्षये तव लेशतः || ७१ ||

इति भूयः सुपृच्छन्तं दैत्यं तं चिरसेविनम् |
प्राह भण्डः स्मयन् किञ्चित्च्छृणु दैत्येत्युपाक्रमन् || ७२ ||

एषा या ललिता देवी सा परात्परमा शिवा |
एतया निहतो युद्धे प्राप्स्याम्यत्युत्तमम् फलम् || ७३ ||

तल्लोकं शोकरहितमभयं सर्वतः सुखम् |
एमं लोकं सशोकं वै सभयं दुःखमात्रकम् || ७४ ||

मायया मोहितो जन्तुर्मन्यतेऽत्युत्तमं मुधा |
तत्राऽप्यासुरलोको वै राजसोऽतिभयङ्करः || ७५ ||

इमं वरं यो मनुते समुग्धपशुकः स्मृतः |
अहं श्रीपद्मसंस्थानो दूतो माणिक्यशेखरः || ७६ ||

स्वकर्मपाकवशत एतां प्राप्तोऽवरां दशाम् |
तथाऽपि कृपया देव्या मां स्मृतिर्नो जहाति वै || ७७ ||

एषा सर्वेश्वरी देवी ब्रह्मादिजननी परा |
एतया निहता युद्धे भ्रातरो मे सुता अपि || ७८ ||

शस्त्राग्निपावितास्तस्या लोकं प्राप्ताः परात्परम् |
मया सह त्वमप्याशु तल्लोकं प्राप्य भ्रातृभिः || ७९ ||

प्.७७५ )

पुत्रैः समेष्यसि पुनस्ततो यास्यमृताङ्गतिम् |
इति श्रुत्वा भण्डवचो विष्मितोऽभूत् ससारथिः || ८० ||

संश्लाध्य दैत्यराजं तं जहौ शोकं स्वहृद्गतम् |
दृष्ट्वा श्रीललितामग्रे नमश्चक्रे सुभक्तितः || ८१ ||

इति श्रीत्रिपुरारहस्ये माहात्म्यखण्डे ललितामाहात्म्ये 
ललिताभण्डसमागमे दैत्यराजभण्डद्वारा 
श्रीदेवीभक्तिरहस्यप्रकटनं नामषट्सप्ततितमोऽध्यायः || ६३३१ ||

प्.७७६)

सप्तसप्ततितमोऽध्यायः 
भण्डासुरवधवर्णनम् 

अथ युद्धे सम्पदीशीमश्वारुढाङ्~च दण्डिनीम् |
मन्त्रिणीञ्च समासाद्य युद्धकौशलमुल्वणम् || १ ||

प्रदर्श्य ताः सुसन्तोष्य क्रमात् प्रोवाच सङ्गरे |
देव्यो वो युद्धचातुर्यविक्रमैस्तोषितोऽस्म्यहम् || २ ||

योद्धुमुत्कण्ठितं चित्तं स्वामिन्या च इमं क्षणम् यूयं समीक्षकाः 
सर्वास्तया मे युद्धकर्मणि || ३ ||

ममैष लज्जितो बाहुर्युद्धे चेटीगणैः सह |
तस्या पदं विनिर्जित्य युद्धे वोऽभिजयम्यनु || ४ ||

तन्मे प्रयाचतोऽस्त्वेवं इति तस्य वचस्तदा |
निशम्य देव्यो मत्वा चाऽजेयं स्वीयपराक्रमैः || ५ ||

उचितञ्च महादेव्या दैत्येशस्य पराजयम् |
ददुर्मार्गं नियुद्धाय महाराज्ञ्याऽसुरस्य विअ || ६ ||

अथ श्रीचक्रराजाख्यं रथमासाद्य सङ्गरे |
समारभद्भण्डदैत्यो युद्धमत्यद्भूतं तदा || ७ ||

प्.७७७)

तत्र शक्तिमहासैन्यम भूद्युद्धसमीक्षकम् 
वैमानिकैर्देवगणैः सिद्धैरॄषिगणैस्तथा || ८ ||

प्रेक्षणायाऽगतैः सर्वं व्याप्तमासीन्नभस्तदा |
भण्ड आसाद्य ललितां पुरो दृष्ट्वाऽतिहर्षितः || ९ ||

मनसाऽभिनमश्चक्रे भवत्य तदनुसत्वरम् |
विव्याध पञ्चभिर्बाणैस्तदद्भुतमिवाऽभवत् || १० ||

तत्र द्वयं सुकुसुमनिचयं पादयोः पतत् |
तृतीयं कण्ठदेशेऽभून्मालिका फुल्लपाङ्कजी || ११ ||

ततः परं मूर्ध्न्यपतत्पुष्.पवर्षणरूपतः |
अन्त्यं रत्नमयं मूर्घ्नि भूषणं मुकुटे स्थितम् || १२ ||

एवं तद्विहितां पूजां दृष्ट्वा देव्यतिहर्षिता |
देवादयोऽपि तद्दृष्ट्वा शङ्कितास्तत्र सर्वथा || १३ ||

नारदाद्भण्डदैत्यस्य श्रुत्वा भक्ताऽग्रगण्यताम् |
देवेशोऽतितरां तत्र विष्मयं समपद्यत || १४ ||

अथाऽभवन्महद्युद्धं ललिताभण्डदैत्ययोः |
चित्रशस्त्रास्त्रनिचयव्याप्ताऽकाशमहोदरम् || १५ ||

भण्डदैत्योऽपि वीर्येण निजेन परमेश्वरीम् |
सन्तोषयितुमुद्युक्तो युयोध परमाऽस्त्रवित् || १६ ||

प्.७७८)

प्रणम्य मनसा देवीं सम्मुखं समुपागतम् |
गूढाऽपदानवचनैरधिक्षेप्तुं प्रचक्रमे || १७ ||

ललिते शृणु मे वाक्यं त्वं नटीव विभासि मे |
मृषाऽचाररता नित्यं स्त्रैणं पुरुषमास्रिता || १८ ||

स्त्रीरूपधारिणीव त्वं स्त्रीस्वभावविवर्जिता |
न स्त्रियं मन्ये न पुमांसमपि क्वचित् || १९ ||

लोकविद्विष्टचारित्रा लज्जाशङ्कादिवर्जिता |
न त्वं सत्कुलसम्भूता कुलहीनेव भासि मे || २० ||

लोकनिन्दितमार्गस्थैः पुरुषैरविवेकिभिः |
अपि त्वमभिमृष्टाऽसि सर्वथेति विभासि मे || २१ ||

अहो मे प्राक्कृतं ह्ये वं यत्त्वामेवंविधामपि |
अनर्हां दर्शने नूनं पश्यामि पुरतः स्थिताम् || २२ ||

शृणु स्त्येन वक्ष्यामि यद्यथाऽस्ति तथाऽस्तु तत् |
मद्दृष्टिगोचरीभूता सम्प्रति त्वं कथञ्चन || २३ ||

मृषाऽचारञ्च मायाञ्च त्यक्त्वा मयि स्थिरीभव |
आसादिता मया सद्यः पृष्ठं न प्रदर्शय || २४ ||

नाऽपि मां हि समक्षस्थं वञ्चयित्वा कथञ्चन |
शक्यं ह्यदृश्यतां यातुं तस्मात्त्वं सुस्थिरीभव || २५ ||

प्.७७९)

विदित्वा मदभिप्रायसेकान्तं सुव्यवस्थितम् |
दृष्ट्वा मदीयवीर्यञ्च संसाधय निजं व्रतम् || २६ ||

शुत्वा निगूढवाक्यं तत् प्रसन्ना ललिताऽम्बिका |
शृणु दैत्येश्वर वचो यदुक्तं ते तथैव तत् || २७ ||

साधयामि तवाऽभीष्टं त्याजयामि मदादिकम् |
न हि मे दृष्टिविषयीभूय भूयो भवेत् क्वचित् || २८ ||

युद्धश्रद्धादिसंशेषः तत् स्थिरीभव सर्वथा |
इत्युक्त्वा शरवर्षेण ववर्ष दैत्यभूपतिम् || २९ ||

प्रतिवर्षं ववर्षाऽथ सोऽपि दैत्योऽतिवेगतः |
शस्त्रप्रयोगविज्ञानसंश्लाहनपुरःसरम् || ३० ||

अभूत्तयोर्महद्युद्धं तुमुलम् लोमहर्षणम् |
एवं नियुध्य सुचिरं दैत्योऽस्त्राणि ससर्ज ह || ३१ ||

आग्नेयं वारुणं सौम्यं कौवेरं पार्वतं तथा |
पार्जन्यमैन्द्रं वायव्यंब्राह्मं कौमारमेव च || ३२ ||

अस्त्राण्येवंविधान्याशु ललिता परमेश्वरी |
प्रत्यस्त्रैर्नाशयामास तुहिनं दिनकृद्यथा || ३३ ||

तथा नूतनसृष्टानि प्रत्यस्त्रैर्नाशयत् क्षणात् |
ससर्जाऽथ भण्डदैत्यो मधुं कैटभमेव च || ३४ ||

प्.७८०)

सोमकञ्च हिरण्याक्षं हिरण्यकशिपुं तथा |
बलिमर्जुननामानं हैहयं रावणं तथा || ३५ ||

कुम्भकर्णं मुरं ग्राहं कंसं द्विविदमेव च |
एवमादीन् विष्णुशत्रून् सर्वान् लोकप्रणाशनान् || ३६ ||

ते सृष्टा भण्डदैत्येन तत्स्वभावपराक्रमाः |
उद्युक्ता लोकनाशार्थं तमोवृत्तिपरायणाः || ३७ ||

ललितेश्याऽपि नाशाय तेषां करनखात् पृथक् |
नारायणाऽवताराणां ससर्ज दशक्ऽम् तदा || ३८ ||

नाशितास्ते क्षणेनैव सृष्टैस्तैर्विष्णुमूर्तिभिः | 
अथ भूयोऽन्धकं मृत्यूं कामं त्रिपुरमेव च || ३९ ||

महादेवरिपूनेवं निर्ममेऽसुरशेखरः |
तान् दृष्ट्वा श्रीपरा देवी फालनेत्राद्विसर्जयत् || ४० ||

महादेवं देवदेवं तेन ते नाशमाययुः |
अथ दैत्यमहासेनामसङ्ख्यातां भयावहाम् || ४१ ||

उद्भावयन्निमेषेण शक्तिभिर्या पुरा हता |
विषङ्गश्च विशुक्रश्च चतुर्बाहुमुखाः सुताः || ४२ ||

करङ्ककुटिलाक्षाद्या नष्टां सृष्टिमजो यथा |
अथ ते युयुधुः शक्तिसेनाभिरतिमषिताः || ४३ ||

तद्दृष्ट्वा विष्मिताः सर्वे भण्डसामर्थ्यमद्भुतम् |
भीताश्चाऽथ किं भवेदै इति देवाश्च शक्त्यः || ४४ ||

प्.७८१)

तदाऽभवन्महद्युद्धं भूयश्चोपक्रमं यथा |
हतं हतं तत्र दैत्यो भूयो भूयः ससर्ज ह || ४५ ||

तद्दृष्त्वाऽत्यन्तवित्रस्ताः शक्त्यो देवता अपि |
तदा श्रीललितादेवीं तुष्टुवुर्विधिमुख्यकाः || ४६ ||

मन्त्रिणी च महादेवीमुपब्रज्य प्रणम्य च |
कृताञ्जलिर्मधुरया प्रार्थयामास वै गिरा || ४७ ||

देवि दैत्यस्य विभवं मन्येऽहं सुभयावहम् |
पश्य शक्तिगणं सर्वं शुष्यद्वक्त्रं समाकुलम् || ४८ ||

युध्यन्तीनामविश्रान्त्या चाऽत्यगात् प्रहरद्वयम् |
हतं हतं शक्तिगणैर्भूयः सृजति वैक्षणात् || ४९ ||

चतुर्बाहुमुखास्तस्य सुता युधि निपातिताः |
कुमार्या सप्तकृत्वस्ते भूयो युध्यन्ति सम्प्रति || ५० ||

विषङ्गो दशधा तद्वद्विशुक्रो नवधाऽपि च |
हतः पुनः सृष्ट एव भण्डदैत्येन युध्यति || ५१ ||

करङ्ककुटिलाक्षाद्या अप्येवं बहुधा हताः |
युध्यन्त्येव पुनः सृष्टा नेतः साध्यमिदं हि नः || ५२ ||

भीताः श्रान्ताः सर्वतश्च पश्य शक्तीर्हतप्रभाः |
रक्ष सर्वं लोकमिमं नोपेक्षां कर्तुमर्हसि || ५३ ||

प्.७८२)

इति सम्प्रार्थिता देवी स्मयित्वेष्दुवाच ताम् |
मा भैः पश्य क्षणेणैव नाशयाम्यसुरेश्वरम् || ५४ ||

इत्युक्त्वा कार्मुके शीघ्रं शरमेकं सुयोजयत् |
तत्राऽवाह्य पाशुपतमस्त्रं लोकभयङ्करम् || ५५ ||

मुमोचाऽसुरसेनायामस्त्रं तन्निमिषार्धतः |
भस्मीचकार दैत्यानां सेनां सागरसम्मिताम् || ५६ ||

भूयः शरं कार्मुके स्वे निवेशयदतिप्रभम् |
तदा दिशोऽभितो ज्वालामालालीढाभवन् क्षणात् || ५७ ||

चकम्पे भूः भिताः सागरा भीः समाविशत् |
चराचरं जगज्जालं पेतुरुल्काः सहस्रशः || ५८ ||

भण्डासुरं मृगाद्याश्चाऽपसव्यमभिसंययुः |
तावद्दृष्ट्वा विनष्टां स्वां सेनां सागरसन्निभाम् || ५९ ||

दध्यौ श्रीललितापादपङ्कजं निश्चलाऽन्तरः |
ध्येयमात्रात्मतां यावत् प्राप्तो भण्डमहासुरः || ६० ||

तावच्छ्रीललितादेवी कामेशाऽस्त्रेण योजितम् |
शरं मुमोच भण्डाय स शरोऽतिभयङ्करः || ६१ ||

प्रलयानलवत् ज्वालां मुञ्चन् विष्वङ्महाप्रभः |
चराचरं जगज्जालं दहन्निव निमेषतः || ६२ ||

प्.७८३)

मुष्णंश्चक्षूंषि सर्वेषां तृणं दावानलो यथा |
भण्डासुरञ्च सरथं नगरं तस्य शून्यकम् || ६३ ||

सस्त्रीस्थविरबालञ्च सस्थानप्राणिमण्डलम् |
भस्मशेषीकरोत्तत्र तदद्भुतमिवाऽभवत् || ६४ ||

ब्रह्माविष्णुमुखास्तत्र भण्डं वा तस्य वाहिनीम् |
नगरम् वा प्रहतस्य दैत्यार्भकमपि क्वचित् || ६५ ||

अदृष्ट्वाअ विष्मयं प्राप्ता जयशब्दमवाऽसृजुः |
अभिजघ्नुः शक्तिगणा विआदित्राणि सहस्रशः || ६६ ||

विनेदुर्देववाद्यानि जगुर्गन्धर्वनायकाः |
लास्यं चक्रुर्देववारा उर्वश्याद्याः सुहर्षिताः || ६७ ||

स्तोत्राणि पेठुऋर्षयो सिद्धा जेपुः परां शिवाम् | 
दध्युर्मुनिगणा रूपं प्रणेमुरितरे जनाः || ६८ ||

ववृषुः पुष्.पनिकरान् प्रफुल्लानतिसौरभान् |
बलाहकाः सौम्यरूपा गर्जन्तोऽत्यन्तमन्थरम् || ६९ ||

सुगन्धतोयबिन्दूंश्च यक्षकर्द्दममिश्रितान् |
मारुताः सौगन्ध्ययुतो ववुरानन्दनस्पृशः || ७० ||

दिवानाथः सुप्रभोऽभून्नीयतः सागरोऽपि च |
सन्मनांसीव तोयानि समासन् सरिदादिषु || ७१ ||

प्.७८४)

अभूज्जगत् पुनः सृष्टं प्रलयान्त इवोल्लसत् |
निराकुलमसङ्कीर्णं तदा भण्डाऽसुरे हते || ७२ ||

एवं दैत्यं हतं दृष्ट्वा भण्डाख्यं लोककण्टकम् |
देवा महर्षयः सिद्धाः सर्वे देवीमुपाययुः || ७३ ||

इति श्रीमदितिहासोत्तमे त्रिपुरारहस्ये माहात्म्यखण्डे श्रीललिताचरित्रे 
भण्डासुरवधवर्णनं नाम सप्तसप्ततितमोऽध्यायः || ६४०४ ||

प्.७८५)

अस्टसप्ततितमोऽध्यायः 
श्रीललितास्तुतिपूर्वकं मेरुशृङ्गे प्रतिश्रीचक्रोपरि तदभिषेचनवर्णनम् 

उपेत्य देवप्रमुखाः सर्वे तां ललितां पराम् |
हर्षनिर्भरितस्वान्तास्तुष्टुवुर्विविधैः स्तवः || १ ||

श्री ललिता स्तुतिः 

जय जय ललिताऽम्ब ! त्वत्पदाऽम्भोजसेवा फलमिह भजतां किं किन्न 
दद्यादभीष्टम् |
विबुधविटपिमुख्यान् कामदान् स्वस्वभावानपि वितरति भूयः 
संश्रितेभ्योऽतिशीघ्रम् || २ ||
वयमिह विपदार्त्ता भण्डदैत्यप्रतापाऽनलजटिलकरालज्वालया 
दग्धपक्षाः |
अपरिमितभयाब्धौ यन्निमग्नाः समेता झटिति ननु तयैव प्रोद्धता 
व्योममार्गाः || ३ ||

प्.७८६)

प्रणतजननितान्तस्वान्तसन्तापहन्त्री श्रितजनदुरिताऽलिप्रौडमायानियन्त्री |
स्थिरचरनिखिलोद्यत्प्राणिनां जीवतन्त्री तव पदनलिनीयं प्रैधते लोकयन्त्री || 
४ ||

तव जननि विलासः सर्वलोकाऽवभासः कुत इह तव भूयाद्दैत्ययुद्धे 
प्रयासः | 
भवतु सततमस्मन्मानसे नीरजस्के विशदविकचवृत्तौ वासिते वासनाभिः || ५ ||

(ननु विदितमिदं यद् देहभाजां त्वमेव शरणमभिमतानां श्रेयसां 
शुद्धहेतुः ) 
चिरजडमिलितानां यो विवेकैकहेतुर्भवति चरणहंसस्तावको ब्रह्मवाहः || 
६ ||

इति स्तुत्वा दण्डवत्ते प्रणता विधिमुख्यकाः |
भूयो भूयोऽपि विविधैः स्तवैस्तुष्टुवुरम्बिकाम् || ७ ||

तावद्ब्रह्माण्डकोटिभ्यो ब्रह्माद्याः कारणेश्वराः |
आजग्मुर्भारतीमुख्यशक्तियुक्ता घटोद्भव ! || ८ ||

ते पाणिसम्पुटोत्तंसाः प्रणता भक्तिनिर्भराः |
समीडललितामीड्यां प्राहुबर्द्धकराऽम्बुजाः || ९ ||

प्.७८७)

देवेशि ! भण्डदैत्यस्थ वधादद्य सुरक्षितम् |
ब्रह्माण्डानां शतं पञ्च चैषां स ह्यधिपोऽभवत् || १० ||

प्रोक्तेष्वण्डेषु शक्राद्या बद्धाः केचित् पलायिताः |
लोकाऽधिपत्यं सर्वत्र दैत्यैरेव चकार सः || ११ ||

प्रवर्तिता दैत्यवेदा दैत्ययज्ञाश्च सर्वतः |
न क्वचिद्दैवयज्ञो वा ब्रह्मयज्ञोऽपि शङ्करि ! || १२ ||

प्रवृत्तोऽभूद्ब्राह्मणादुअ भण्डे राज्यं प्रशासति |
तदद्य निहते दैत्ये त्वया युधि महेश्वरि || १३ ||

पलायिता दैत्यगणा लोकपालाश्च संस्थिताः |
स्वस्वाऽधिकारकृत्येषु जातं सर्वं निराकुलम् || १४ ||

एवं वदत्सु देवेषु तत्राऽगत्य च विश्वकृत् |
देवीं विधिमुखांश्चाऽपि प्रणम्य रचिताऽञ्जलिः || १५ ||

पितामहाऽहमाज्ञप्तस्त्वया यन्मेरुमूर्धनि |
देव्याः श्रीपुरनिर्माणे तत्तथा रचितं मया || १६ ||

द्रष्टुमर्हसि तच्छाघ्रम् देव्य देवैश्च संयुतः |
एवं त्वष्ट्रा प्रार्थितोऽजो देव्यै वृत्तं व्यजिज्ञपत् || १७ ||

प्रार्थिता देवदेवेशैर्ललिता परमेश्वरी |
शक्तिसेना देवगणैर्युता तत्र ययौ द्रुतम् || १८ ||

ददृशुस्तत्पुरं चारुतरं त्वष्टृविनिर्मितम् |
महाश्रीपुरराजस्य प्रतिबिम्बविवार्पितम् || १९ ||

प्.७८८)

विस्मिताः सर्व एवैते देवाः शक्तिगणास्तथा | 
अथ तत्र निवसने देवाः श्रीललिताम्बिकाम् || २० ||

प्रार्थयामासुरत्यन्तं प्रणताः सर्वभावतः |
तत्सम्मतिं समादाय बुद्धीशप्रमुखास्तदा || २१ ||

राज्याऽभिषेकसामग्रीं कल्पयामासुरुत्तमाम् |
प्रकल्प्य सर्बसम्भारान् शुभलग्नमुहूर्तके || २२ ||

ब्रह्मा मुनिगणोपेत आभिषेचनिकं विधिम् |
चकाराऽगमदृष्टेन मार्गेणोत्तमकल्पतः || २३ ||

वृन्दारका देवगणा मारुतो वसवोऽगनय |
गन्ध्र्वा देवदूताश्च दिक्पाला यक्षगुह्यकाः || २४ ||

यातुधानाः किंपुरुषाः किन्नरा उरगा अपि |
विद्याघ्राः सिद्धमुनय ऋषयः पितरोऽसुराः || २५ ||

ब्रह्मरुद्रहरीणाञ्च कोटयोऽण्डान्तरस्थिताः |
सदाशिवेश्वरौ चाऽपि श्रीकण्ठोऽनन्त एव च || २६ ||

सङ्गतास्तत्र ललितामहाराज्याऽभिषेचने |
परिचेरुस्तत्र देवीं ललिताऽम्बां समन्ततः || २७ ||

ब्रह्माणीकमलागौरीकोटयो भक्तिभावनाः |
उपचारैः |
पृथगभूतैः पूजयामासुरादरात् || २८ ||

एवं कृत स्वस्त्ययनां मङ्गलाचारसंश्रयाम् |
नदत्सु शुभवाद्येषु मूर्च्छयत्सु सुमूर्च्छानाम् || २९ ||

अवरोहाऽरोहगतिलयश्रुतिसमीरणैः |
गन्धर्वेषु प्रनृत्यत्सु देववेश्यासु सर्वतः || ३० ||

प्.७८९)

जपत्सु मुनिवृन्देषु ऋषिषु प्रपठत्सु च |
स्तुवत्सु विविधेषूच्चैः प्रेक्षत्सु प्राणिषूद्यमैः || ३१ ||

विधिरारोहयद्देवीं महासिंहासने शुभे |
अथ मन्त्रप्रपूताऽद्भिर्नवरत्नविचित्रितैः || ३२ ||

कलशैः सम्भृतैश्चाऽपि नदीसागरसम्भवैः |
अभ्यषिञ्चल्लोकधाता वशिष्ठप्रमुधैर्वृतः || ३३ ||

अभिषिच्य महादेवीमनर्ध्याऽभरणोज्ज्वलाम् |
विचित्रदिव्यवसनां श्रीचक्राऽधिविराजिताम् || ३४ ||

पञ्चब्रह्माकारमञ्चशोभिनीं ललिताम्बिकाम् |
पूजयामासुरमरा विविधैः सुसमर्हणैः || ३५ ||

विधिविष्णुमहेशाद्याः पृथग्भक्तिसमाहिताः |
स्तुत्वा विचित्रस्तवनैः प्रणेमुर्भुवि दण्डवत् || ३६ ||

एवं श्रीललिता देवी तत्र श्रीपुरशेखरे |
सिंहासनेऽभिषिक्ता सा महाश्रीपुरवत्तदा || ३७ ||

मन्त्रिणीप्रमुखानां स्वस्थानानि प्रदिशत् पृथक् |
एवं घटोद्भव मुने ! मेरुशृङ्गे महोन्नते || ३८ ||

समास्ते श्रीपुरे ब्रह्ममुखशासनतत्परा |
देवशिल्पिस्वचातुर्यसर्वसारविनिर्मितम् || ३९ ||

प्.७९०)

नगरं श्रीमहादेव्या भूषणं छत्रपादुके |
प्रार्थिता विधिमुख्यैः सा स्वीकृत्य करुणावशात् || ४० ||

चिदानन्दघनाऽपीत्थमास्ते लीलावपुर्धरा |
इति श्रुत्वा हयग्रीवात् कथां परमपावनीम् || ४१ ||

अगस्त्यः सन्तुष्टमनाः पप्रच्छाऽतिविशङ्कितः |
हयग्रीव दयासिन्धो ! मेरावस्मिन् त्वयोदितम् || ४२ ||

नगरं श्रीमहादेव्यास्तन्मे चित्रं विभाति वै |
न मे ह्यविदितं स्थानं ब्रह्माण्डान्तर्भवेत् क्वचित् || ४३ ||

तत्राऽपि मेरावज्ञातं मया न स्यात् क्वचित् स्थलम् |
मेरुर्भुवनचित्रस्य भित्तिवत्परिकल्पितः || ४४ ||

सन्त्यूद्र्ध्वं सप्तभुवनान्यधः सप्ततलानि वै |
मेरुमूर्घ्नि ब्रह्मविष्णुशिवधामानि सन्ति वै || ४५ ||

तत्र मे नाऽस्त्यविदितो देशोऽपि द्वयङ्गुलात्मकः |
तत् कथं वर्णितं तत्र श्रीपुरं मे समीरय || ४६ ||

इति पृष्टः कुम्भजेन ह्यास्यः प्राह हर्षितः |
शृणु कुम्भजः ! वक्ष्यामि रहस्यं ह्येतदुत्तमम् || ४७ ||

न हि तद्भवनं सर्वैर्द्रष्टुं शक्यं कथञ्चन् |
ये तु श्रीत्रिपुरां शक्तिं विधिना समुपासते || ४८ ||

तेषा प्रप्यं दृश्यमपि नाऽन्येषां तु कदाचन |
तत्ते माहात्म्यसंश्रुत्या भक्तिर्हृदि समुद्गता || ४९ ||

प्.७९१)

प्राप्तायां तु पराभक्तौ नाऽप्राप्यं विद्यते |
प्राप्ते रत्नाकरे यद्वद्भवेन्नो रत्नवाञ्चिता || ५० ||

तदियं ते सती भार्या लोपामुद्रा परा प्रिया |
तस्या दीक्षां समादाय चोपास्य विधिवत्पराम् || ५१ ||

सिद्धस्तद् द्रक्षसि पुरं नान्यथा तु कदाचन |
एतत्ते कुम्भज ! प्रोक्तं ललिताया महाद्भुतम् || ५२ ||

विभवं शृण्वतां पुंसां सर्वपापप्रणाशनम् |
कलौ मलीमसहृदां जनानां दुर्धियामिदम् || ५३ ||

माहात्म्यं त्रिपुरेशान्यास्त्यक्त्वा नाऽन्यत्परायणम् |
वैदिकैः कर्मभिर्भूयो निराशीर्भिः कृतैर्ववेत् || ५४ ||

उपासनेषु श्रद्धाऽन्यदेवताविषया ततः |
विष्णौ शिवे शक्तिषु च सर्वान्ते परिपाकतः || ५५ ||

त्रिपुरामूर्तिसेवायां श्रद्धा भवति शाश्वती |
एतदाराधनेनैव विदित्वा स्वाऽत्मरूपीम् || ५६ ||

चिदानन्दाऽद्वयमयीं सर्वलोकमहेश्वरीम् |
अभिव्यक्तपरैश्वर्यो न पुनर्भवमृच्छति || ५७ ||

एवं स्वात्मपदप्राप्तौ सोपानं प्रथमन्त्विदम् |
श्रवणं श्रीपराशक्तिमाहात्म्यविभवोन्नतेः || ५८ ||

तस्मादादौ सर्वथैव श्रोतव्यं श्रेय इच्छता |
एतत् पापप्रशमनं सर्वाभीष्टफलावहम् || ५९ ||

प्.७९२)

भक्तिमुत्पाद्य तरसा मोचयेत् परमाद्भयात् |
इत्युक्त्वा कुम्भजमुनिपूजितोऽश्वाननो भृशम् || ६० || 

आपृच्छय निरगात् स्वीयामभीष्टां दिशमीश्वरः |
इति ते कथिता राम ललितायाः कथा शुभा || ६१ ||

इति श्रिमदितिहासोत्तमे त्रिपुरारहस्ये माहात्म्यखण्डे 
दत्तात्रेयपरशुरामसंवादे श्रीललितामाहात्म्ये श्रीपुरे 
श्रीललिताभिषेकवर्णनं नामाष्टसप्ततितमोऽध्यायः || ६४६५ ||

प्.७९३)

एकोनाशीतितमोऽध्यायः 
श्रीदत्तभार्गवसम्बादे आगमस्वरूपवर्णनम् 


एवं श्रीललितादेव्या माहात्म्यं सर्वतोऽधिकम् |
जमदग्निसुतः श्रुत्वा हर्षाऽमृतानिषेचितः || १ ||

भक्तिवारिधिनिर्मग्नो रोमाञ्चोदयपीवरः |
निरन्तरस्रवद्धर्षनेत्रवारिपरिप्लुतः || २ ||

विसंज्ञ इव सम्भूतः क्षणमासवमत्तवत् |
बभाषे गद्गदश्रुत्या भूयो विरचिताऽञ्जलिः || ३ ||

भगवन्नहमत्यन्तं पावितो भवताऽधुना |
पराकथातीर्थवारिधारानिवहसेचनैः || ४ ||

उद्धृतो दययाऽपारसंसारजलधेर्ननु |
नमस्ते श्रीगुरो नाथ दुःखध्वान्तदिनाधिप ! || ५ ||

नमस्ये तं मुनिं शांतं संवर्तमकुतोभयम् |
यो मे मार्ग निरदिशदन्धस्य भ्रमतो यथा || ६ ||

अद्य यावदहं लोके व्यर्थं कालमुपावहम् |
शून्यकूपे भेक इव न स्वार्थमविदं क्वचित् || ७ ||

प्.७९४)

धन्योऽहं कृतकृत्योऽहं भवश्चरणसंश्रयात् |
मोक्षलक्ष्मीमभिप्रेप्सुरभवं सर्वथा ननु || ८ ||

भगवन्मे संशयोऽत्र महान् हृदि समाहितः |
तत् पृच्छामि भवन्तं यद्वक्तुंज् तन्मे समर्हसि || ९ ||

जानाम्यनुग्रहोऽत्यन्तं मयि ते करुणानिधेः |
नाऽवक्त्व्यं मयि भवेच्छिष्ये कारुणिकस्य ते || १० ||

कथं कुम्भोद्भवमुनिः सर्वशास्त्रविशारदः |
नोपासीत्तं पराशक्तिं सर्वलोकमहेश्वरीम् || ११ ||

येनाऽदृश्यमभून्मेरौ श्रीदेव्या नगरोत्तमम् |
कुतो व वेदनिरते न हि स्यात्तस्य दर्शनम् || १२ ||

भूयः कथं तेन दृष्टं तत्पुरं तद्ब्रवीहि मे |
इत्यापृष्टो जामदग्न्यं प्राह दत्तगुरुर्मुनिः || १३ ||

शृणु राम प्रवक्ष्यामि रहस्यं ह्ये तदुत्तमम् 
न ह्यत्र केवलं शास्त्रं प्रयोजकमुपेयते || १४ ||

जनानां प्राकसमभ्यस्तवासनावासितात्मनाम् |
वासनानां शतं चित्ते सञ्चितं प्राणिनां पृथक् || १५ ||

प्राप्योद्बोधं प्रसरति सत्सङ्गस्तस्य बोधकः |
यावद्यत्सङ्गमाप्नोति तावत् तत् स्यान्न चाऽन्यथा || १६ ||

प्.७९५)

हयग्रीवं समागम्य त्रिपुरावैभवश्रुतेः |
सञ्जातत्रिपुराभक्तिः पत्न्या दीक्षां समाददे || १७ ||

यावद्दीक्षां न विन्देत त्रिपुरोपासकोऽपि सन् |
न तावन्मोक्षसौधस्य सोपानाऽरोहणक्षमः || १८ ||

विनोपनयनं यद्वद्द्विजानां सर्वकर्मसु |
न योग्यता तथाऽत्रापि विना दीक्षां भृगूद्बह || १९ ||

अप्राप्य सद्गुरोर्दीक्षामज्ञात्वा गुरूपद्धतिम् |
स्वबुद्ध्या तु कृतं कर्म विधिना च समन्वितम् || २० ||

तथाऽपि साधकं शीघ्रं नाशयत्येव सर्वथा |
सेवितारं यथा हन्ति चाऽपक्वन्तु रसायनम् || २१ ||

मन्त्रं मन्त्रविधानञ्च स्वबुद्ध्यैव गुरुं विना |
यः समासादयेत् स हि देवताद्रोहमाप्नुयात् || २२ ||

नेह लोकः परो वा.पि विद्यते देवताद्रुहाम् |
अज्ञो द्रोहकृतं दोषं नाशयेन्मानवः कथम् || २३ ||

लोकदृष्टन्याय एष आज्ञाभङ्गकरं नरम् |
योजयन्त्येव भूपाला महादण्डैः पृथग्विधैः || २४ ||

नोपेक्षन्ते सर्वथैव नरमाज्ञाऽपकारिणम् |
वेदवादैरेव न हि भवेदत्राऽधिकारिता || २५ ||

प्.७९६)

उपासनाऽधिकारार्थं द्विजानां वैदिकक्रमः |
पुरुषार्थो वेदविधौ सर्वथा न हि विद्यते || २६ ||

यदि वेदविदां पुंसां मृषाफलाऽनुसन्धिनाम् |
अणुमात्राऽत्मभूतानां पुरुषार्थाऽभिमानिनाम् || २७ ||

पुरुषार्थः परः स्याच्येत् स्थाणूनां कुतो भवेत् |
वैदिका ह्यचलम्मन्याः फलं धूमसमुद्भवम् || २८ ||

क्व दृष्टं चलभूतेन ह्यचलं फलसम्मतम् |
मितेषु दुःखभूतेषु फलेषु सुखबुद्धयः || २९ ||

फलस्वरूपाऽनभिज्ञा ह्यफले फलशंसिनः |
प्रवर्तितो गुणमयो वेदो धात्रा जगत्कृतिः || ३० ||

जगद्यात्राप्रवृद्ध्यर्थं सुराणामभितृप्तये |
मर्तुकामस्य विषवत् कामिनां कामनामयः || ३१ ||

परश्च भागः सङ्गूढो वेदे यस्तं विदुर्न ते |
धात्रैव गोपनात्तस्य गुप्तभावेषु मोहिताः || ३२ ||

नयन्ति तमन्यथैव व्यासो नारायणः स्वयम् |
जीवेषु दयया सम्यक् चित्ताऽरोहोपयोग्यया || ३३ ||

तमुपबृंहयद् भूयो परमार्थैकसाधनम् |
अतोऽत्र त्यक्तकामानामधिकारो विधीयते || ३४ ||

प्.७९७)

सन्न्यासिनोऽपि चिच्छक्तेरूपासनमभीप्सितम् |
अज्ञानाम्नोहतो वाऽपि विद्योपास्तिं त्यजेत्तु यः || ३५ ||

स विशेदन्धतामिस्रं न तस्याऽस्ति पुनर्गतिः |
सन्न्यासिना तु त्यक्तव्यं सर्वं बन्धात्मना स्थितम् || ३६ ||

इदं मोक्षात्मकं राम श्रीविद्योपासनन्तु यत् |
न (हि) त्यक्तुं समुचितं ब्राह्मण्यमिव वै यतेः || ३७ ||

महापराधस्त्यागो वै स्यादुपास्तेर्भयावहः |
तामिस्रमन्धतामिस्रं कुम्भीपाकमवीचिकम् || ३८ ||

प्रपद्यन्ते हि ते भूयो ह्यपराधपरा जनाः |
दण्डराज्ञ्या समाज्ञप्ताः शक्त्योऽतिविभीषणाः || ३९ ||

सङ्कर्षिणी कर्षिणी च कालसङ्कर्षिणी तथा |
उपास्तिमार्गसरुजानपराधपरान् जनान् || ४० ||

योजयन्त्युक्तकुःखेषु स्थानेषु परमातृकाः |
उपासनपरो मर्त्यः कैवल्यं पदमश्नुते || ४१ ||

कर्मिणस्तान्त्रिकस्याऽपि या भवेद्गतिरुत्तमा |
वैदिकोपासकस्यैषा सर्वथा न हि विद्यते || ४२ ||

यतो हि वैदिकं कर्म सर्वथा हि बहिर्मुखम् |
अनीश्वरं पौरुषं स्यादतः पशुफलोचितम् || ४३ ||

प्.७९८)

तान्त्रिकन्त्वैश्वरं कर्म ज्ञानोपासनमिश्रितम् |
मोचयत्याशु संसिद्ध्या श्रद्धाभक्तिसुबृंहितम् || ४४ ||

यथोक्तकर्मणा चित्तशुद्धिमासाद्य विद्यया |
प्राप्यतेऽत्रैव शिवता प्रबुद्धैः पौरुषेण हि || ४५ ||

अबुधा अपि मुच्यन्ते कर्म कृत्वा यथाक्रमात् |
नाऽधिकारो विना दीक्षां कर्मणि ज्ञानसाधने || ४६ ||

दीक्षावन्तस्तु देहान्ते प्राप्य लोकं परात्परम् |
सदाशिवेन ते सम्यक् प्रबुद्धाः शिवरुपिणः || ४७ ||

कर्मिणोऽप्यप्रबुद्धा ये ते भवन्ति भृगूद्वह ! |
तस्मान्न वेदशास्त्राद्यैः शुष्कैः सद्गतिराप्यते || ४८ ||

विना श्रीत्रिपुरासेवां प्रवृत्तिर्वा कथं सती |
न साधनं फलं वाऽपि प्रवृत्तिर्वा.पि भार्गव ! || ४९ ||

विना श्रीत्रिपुरेशान्याः कृपया सम्भविष्यति |
आराध्य शिवविष्णवादीनपि यत् प्राप्यते फलम् || ५९ ||

तश्चाऽपि तस्याः कृपया भवतीति विनिश्चयः |
पूजनं सर्वदेवानां पराशक्तेः प्रपूजनम् || ५१ ||

शक्तिं विना न पूजाया ग्रहणं सम्भवेत् क्वचित् |
तस्मात् पूजा तु शक्तेः स्यात् सर्वत्र विहिता जनैः || ५२ ||

प्.७९९)

फलप्रदानशक्तिन्तु विचार्याऽदौ विचक्षणाः |
पूजयन्ति पृथक् देवं फलं विन्दन्ति तत्तथा || ५३ ||

लोकेऽप्यशक्तः कुत्राऽपि न पूज्यः स्यात्तु भार्गव |
आश्रयत्वाच्छिवमृते शक्तिर्नैव तु विद्यते || ५४ ||

इति चेन्निजसत्तात्मशक्तिहीनः शिवस्तथा |
प्रकाशशक्तिहीनो वै रविः कुत्र कदा भावेत् || ५५ ||

यथा तथा चितिं शक्तिमृते स्याद्वि शिवः कथम् |
चितिशक्त्या परित्यक्तं तृणं वाऽपि कथं भवेत् || ५६ ||

सत्यां चिति ह्यस्मि सर्वमन्यथा न हि किञ्चन |
यदस्ति तश्चितिरिति जानीहि भृगुनन्दन || ५७ ||

एतच्छाक्तं हि विज्ञानं मत्तोऽन्यन्न हि विद्यते |
एवं बुद्ध्या तु यत् किञ्चित् तृणञ्च त्रिपुरात्मकम् || ५८ ||

संज्ञायामेव लोकेऽस्मिन् विवदन्ति मर्नीषिणः |
तस्मात्त्यजाऽत्र सन्देहमेतत्सर्वत्र वै समम् || ५९ ||

वाङ्निरुक्त्यै प्रवृत्ता वै विशेषाऽलम्बनं गता |
निर्विशेषन्तु तद्रूपमखण्डैकचिदात्मकम् || ६० ||

विशेषज्ञओ भवेद्यावत्तवन्न स्याद्धि तत्परः |
वेदा विशेषबहुला गूहयन्त्यविशेषकम् || ६१ ||

प्.८००)

अतोऽगस्त्यस्तत्पुरं तु नाऽपश्यद्वैदिकोऽपि सन् |
वेदार्थःपरमो यस्तु त्रिपुरैव हि सा भवेत् || ६२ ||

अतस्त्रैपुरसंसिद्धौ साधनं वेद उच्यते |
वेदार्थस्यैव व्यसनं पुराणं व्यास ऊचिवान् || ६३ ||

वेदो ह्यागमभागः स्यात् शब्दराशिस्तथाऽगमः |
तस्या मूर्त्तिरतः सर्वं प्रवृत्तं संश्रयात् || ६४ ||

त्रैवर्णिकाऽधिकारेण वेदरूपः प्रवर्तते |
दयया परमेशानः सर्वानुद्धर्तुमिच्छया || ६५ ||

वेद आगमसंज्ञानं विभावयदनुत्तमम् |
आगमः परमेशस्य विमर्श इति निश्चयः || ६६ ||

क्रमेण ब्रह्ममुख्यानां मुखादुद्भवयत्तु तम् |
अपारो ह्यागमाऽम्भोधिः सर्वलोकेषु सङ्गतः || ६७ ||

कालेन मन्दधिषणान् कृपणानभिलक्ष्य तु |
ऋषिभिस्तमागमाब्धिं मथित्वा प्राज्यया धिया || ६८ || 

सारसंग्रहरूपात्मतन्त्राऽमृतमनुत्तमम् |
देशभेदविभेदेन पृथगेव विभावितम् || ६९ ||

तत्र द्विजानां वेदोक्तकर्मभिः संस्कृतात्मनाम् |
श्रौतकर्ममुखेनैव तान्त्रिके ह्यधिकारिता || ७० ||

प्.८०१)

शूद्रादीनान्तु कैवल्याद्भवेत्तन्त्राधिकारिता |
वेद एव हि तन्त्रं स्यात्तन्त्रं वेदः प्रकीर्तितम् || ७१ ||

नाऽनयोर्विद्यते भेदो लेशांशेनाऽपि कुट्रचित् |
तथा हि वेदभागेषु तन्त्रभागः प्रदृश्यते || ७२ ||

यत्र मन्त्रयन्त्रपूजाविधानं सुस्फुटं स्थितम् |
एवंविधो वेदभागो यतस्तन्मूर्घ्नि संस्थितः || ७३ ||

तन्त्रसङ्केतसंयुक्तस्ततस्तन्त्रं समुत्तमम् |
तन्त्रेष्वपि वेदभागा मन्त्रब्राह्मणभेदिताः || ७४ ||

दृश्यन्ते कर्मविधिषु तस्मात्तन्त्रं समुत्तमम् |
एवं पुराणादिषु च तन्त्रभागः प्रदृश्यते || ७५ ||

तथा तन्त्रेषु सर्गादिलक्षर्णोऽशः प्रदृश्यते |
स पुराणप्रभागः स्यादेवं जानीहि भार्गव ! || ७६ ||

तस्माच्छ्रीत्रिपुराख्यायाः सहजाऽमर्शसम्भवः |
आगमाब्धिस्ततो वेदांस्तन्त्राणि च विभावय || ७७ ||

नियतिर्या हि तच्छक्तिस्तया सर्व व्यवस्थितम् |
अतोऽगस्त्यस्तन्त्रदीक्षारहितो वैदिकोऽपि सन् || ७८ ||

नाऽपश्यत्तत्पुरं तत्र मेरौ नियतियन्त्रितः |
अथ श्रुत्वा महादेव्या माहात्म्यं सर्बतोऽधिकम् || ७९ ||

प्.८०२)

भक्तियुक्तः प्राप्य दीक्षां तान्त्रिकीं क्रमसंयुताम् |
पत्न्या उपास्य त्रिपुरां तत्र श्रीनाथमण्डलो || ८० ||

स्थानं प्राप्य प्रियायुक्तः परमानन्दनिर्भरः |
एवं तेन समाक्रान्तं दृष्टञ्च स्थानमुत्तमम् || ८१ ||

इति श्रीमदितिहासोत्तमे त्रिपुरारहस्ये माहात्म्यखण्डे आगमस्वरूपनिर्णयो 
नामैकोनाऽशीतितमोऽध्यायः || ६५४६ ||

प्.८०३)

अशीतितमोऽध्यायः 

उपासकमुख्यधर्मवर्णनम् 

एवं श्रुत्वा कथां रामो दत्तात्रेयनिरुपिताम् |
भूयः प्राह प्रसन्नात्मा प्रणम्य रचिताऽञ्जलिः || १ ||

भगवन्नाथ यत्प्रोक्तं श्रुतं तदमृतोपमम् |
अभवं मुक्तसन्देहः किञ्चित् पृच्छामि वै पुनः || २ ||

एवं दीक्षां समासाद्य त्रिपुराऽराधनोद्यतः |
कुर्वन्नित्यक्रियां केन विशेषेण हि कर्मणा || ३ ||

शीघ्रं महाफलं प्रेयाद्राजा चाऽकिञ्चनोऽपि च |
तन्मे समाचक्ष्व गुरो कृपया मयि सेवके || ४ ||

इति दत्तगुरुः पृष्टः प्राह तद्भक्तिहर्षितः |
शृणु राम महागुह्यं त्रिपुराप्रीतिकारकम् || ५ ||

शिवो यथाऽभिषेकेन प्रणामैर्दिनकृद्यथा |
नैवेदैस्तु गणेशानोऽलङ्काराद्धरिरेव च || ६ ||

प्.८०४)

पूजनेन विशेषैस्तु विधिना प्रीयते तथा |
पराशक्तिर्महेशानी तत्र सर्वोत्तमं शृणु || ७ ||

प्रासादमुन्नतं चित्रं निर्माय निजशक्तितः |
तत्र श्रीचक्रराजं वा मूर्तिं वाऽपि सुलक्षणाम् || ८ ||

सस्थाप्य विधिना तत्र स्वयं वाऽन्येन वाऽन्वहम् |
पूजयेत् पञ्चकालं वा चतुस्त्रिर्द्व्येककालकम् || ९ ||

उषः प्रातर्मध्यदिने प्रदोषे चाऽर्धयामके |
नित्यं वा द्वित्र्येककालं पञ्चकालञ्च पर्वसु || १० ||

उत्सवोऽपि प्रकर्त्व्यो महापर्वसु सर्वथा |
रथेन वाहनैर्यानैरुत्सवप्रतिमां बहिः || ११ ||

परिक्राम्याऽगमोक्तेन नृत्यमङ्गलगायनैः |
एवं यः कुरुते लोके स वसेच्छ्रीपुराऽन्तरे || १२ ||

नीलवप्राऽन्तरालेषु सर्वभोगोपसम्भृतः |
असमर्थोऽन्यविहिते स्थापयेश्चक्रनायकम् || १३ ||

चक्रस्थापनतुल्यं नो विद्यते त्रिपुराप्रियम् |
न तस्य पुनरावृत्तिः सायुज्यं विन्दते क्रमात् || १४ ||

श्रीच्क्रस्थापनादेव फलानन्त्यं समीरितम् |
यत्र स्यात् स्थावरं यन्त्रं निवसंस्तत्समीपतः || १५ ||

उपासको हेममये वप्रे निवसति धुवम् |
उपासकस्तु जानीयात्तत्क्षेत्रं सर्वतोऽधिकम् || १६ ||

प्.८०५)

तत्राप्यशक्तो विभवानुरोधाच्छुभपर्वसु |
पूजयेत् स्थावरं च्क्रं मूर्तिं वा भक्तिपूर्वकम् || १७ ||

चरयन्त्रादिपूजायाः स्थिरयन्त्रादिपूजनम् |
फलं समावहेल्लक्षगुणं राम ! न संशयः || १८ ||

यन्त्रे सावृतिमम्बान्तु विधानेन प्रपूजयेत् |
तत्त्त्स्थाने भावयन् वै महाफलसमाप्तये || १९ ||

यथा सूर्यस्य किरणाः सर्वतः समवस्थिताः |
सूर्याऽत्मभूतास्तस्यांऽसाः सर्वलोकप्रसादकाः || २० ||

शीताऽन्धकाररोगादिनाशकाः प्राणिनस्तथा |
त्रिपुरायाः पराशक्तेः परिवाराख्यदेवताः || २१ ||

लोकवाञ्छार्थदानाय नियुक्तास्तु तयैवः ताः |
तस्यांऽशभूताः सर्वा वै तस्मात् पूज्या यथाविधी || २२ ||

किरणानां पिण्डमयो यथा सूर्यो नभःस्थितः |
तथैवऽवृतिशक्तीनामैक्यात्मा त्रिपुरा मता || २३ ||

बिन्दुचक्रे समासीना देवदेवमहेश्वरी |
अशक्तः पूजयेद्भतया यथाम्ति यथाक्रमम् | २४ ||

परिवारपिण्डमयीं सामान्यैर्द्रव्यवैभवैः |
यथाकथञ्चिद्वा पूज्या स्थावरे परमेश्वरी || २५ ||

प्.८०६)

यस्तु प्राप्य स्थावरन्तु चक्राद्यं न प्रपूजयेत् |
तमात्मघ्नं विजानीयात् सर्वलोकविनिन्दितम् || २६ ||

अशक्तो गन्धकुसुमफलाऽक्षतजलैस्तथा |
दक्षिणाताम्बूलदीपप्रणामपरिवर्तनैः ? || २७ ||

सर्वैरेकद्व्यादिभिर्वा शक्त्या तां तत्र पूजयेत् |
सहस्राद्यैर्नामभिस्तु यश्चक्रादौ प्रपूजयेत् || २८ ||

सकृत् सम्पूज्य च नरो नारी वा सर्वपातकैः |
मुच्यते नाऽस्ति सन्देह इत्याह भगवान् शिवः || २९ ||

अथ लक्षप्रपूजादिविधानं शृणु वच्मि ते |
विशेषपर्वसु तथा शुक्रवारेऽपि वाऽरभेत् || ३० ||

सङ्कल्प्य पूज्य गणपं स्वस्ति विप्रैर्हि वचयेत् |
ततः सम्पूज्य विधिना चाऽवृत्यन्तं महेश्वरीम् || ३१ ||

पूजयेत् सावृत्तिं देवीमुपचारैस्तु पञ्चभिः |
तत्र पुष्पोपचारस्य स्थाने पूजां समाचरेत् || ३२ ||

सहस्राद्यैर्नामभिस्तु ततो धूपादिपूजनम् |
समापयेद्यथावत्त प्रत्यहञ्चैवमर्चयेत् || ३३ ||

समस.ख्याविधानेन प्रत्यहं पूजयेत् क्रमात् |
एकजातीयकैः पुष्पैः यत्रैव पूजयेत् पराम् || ३४ ||

स्वयं वा पुत्रपत्न्याद्यैर्ब्राह्मणद्वारतोऽपि वा |
अन्ते तु सर्वतोभद्रे नवयोनिसमायुते || ३५ ||

कलशं सुप्रतिष्ठाप्य सौवर्णादिसमुद्भवम् |
अलङ्कृतं सूत्रवस्त्रैर्मध्ये तण्दुलपुञ्जके || ३६ ||

अलङ्कृतं धूपितञ्च निधाय मनुमुश्चरन् |
तमष्टगन्धतोयेन पूरयेत् पञ्चरत्नकम् || ३७ ||

निक्षिप्य तस्मिन् तद्वत् क्रमादाच्छाद्य पञ्चपल्लवैः (?)
सतण्डुलं फलं पूर्ण पात्रञ्चाऽपि मुखे न्यसेत् || ३८ ||

तत्र प्रैत्कृतीं देव्याः सर्वाऽवयवशोभिताम् |
विन्यस्य तस्यामावाह्य पूजनन्तु समाचरेत् || ३९ ||

तत्राऽदौ सर्वतोभद्रदेवताः क्रमतो यजेत् |
दशदिक्षु च दिक्पालान् शृङ्खलासु चतुर्षु च || ४० ||

धर्मादीन्मध्यभवने श्वेतेऽधर्मादिकान् यजेत् |
रक्तार्ऽधभवने पूर्वात् प्रादक्षिण्येन पूजयेत् || ४१ ||

असिताङ्गादिमिथुनं मेखलासु गुणत्रयम् |
एवं सम्पूज्य कलशे पीठपूजनपूर्वकम् || ४२ ||

विधीनाऽवाह्य त्रिपुरां पूजयेदुपचारकैः |
तत्तत्पुष्.पादिकं स्वर्णभवं वा रजतोद्भवम् || ४३ ||

माषाद्वा कर्षतो वाऽपि कुर्यादन्यूनमुत्तमम् |
तदर्ध पादमपि वा कृत्वा तन्नवसङ्ख्यकम् || ४४ ||

पूजयेदुपचारेषु नामभिर्वशिनीमुखैः |
मध्ये च त्रिपुरां रात्रौ पूजयेश्चक्रनायकम् || ४५ ||

कलशस्य पश्चिमतः सर्वतोभद्रमण्डले |
स्वयं वा पूजयेदाचार्येण वा क्रमवेदिना || ४६ ||

पूजयित्वा यथाशास्त्रं कुमारीं बटुकं तथा |
गुरुं सुवासिनीञ्चापि ब्राह्मणादीनपि क्रमात् || ४७ ||

उद्वासरहितां पूजां समाप्याऽखिलसंवृतः |
कथाभिर्गायनैर्नृत्यैः कुर्याज्जागरणं निशि || ४८ ||

परेद्युः कृतकृत्योऽथ पूजयेश्चक्रनायकम् |
पूजाङ्गहोमतः पश्चादग्निं संसाध्य शास्त्रतः || ४९ ||

यथावत्तत्र जुहुयात्तत्तत्पुष्पैः सहस्रकम् | 
पूजां समाप्य चोद्धास्य कलशं वस्त्रसंयुतम् || ५० ||

दक्षिणाप्रतिमायुक्तं सुवासिन्यै निवेदयेत् |
ब्राह्मणानां षोडषकं सुवासिन्यष्टकं तथा || ५१ ||

बटुकाश्च कुमारींश्च वित्तशाठ्याद्विवर्जितः |
भोजयेद्भक्ष्यभोज्याद्यैर्दक्षिणाद्यैश्च तोषयेत् || ५२ ||

एवं पूजनमात्रेण सर्वपापैर्विमुच्यते |
प्रसन्ना त्रिपुरेशानी वाञ्छितार्थप्रदा भवेत् || ५३ ||

प्.८०९)

सर्वसौभाग्यसंयुक्तो वंशपुत्रैर्युतस्तथा |
पितॄप्रोद्धरते सर्वनन्ते मोक्षं समश्नुते || ५४ ||

राज्यप्राप्तिस्तु कमलैः करवीरैर्महच्छ्रियम् |
जपापुष्.पैः सन्ततिं वै जातीपुष्.पैर्गृहादिकम् || ५५ ||

योनिपुष्पैर्वंशवृद्धिं वकुलैः सौमनस्यताम् |
किंशुकैरोगनिहतिं कुटजैः शत्रुनाशनम् || ५६ ||

एवमन्यैः सुगन्धाढ्यैः पुष्पैः पत्रैश्च भार्गव |
पूजयित्वा विधानेन महाफलमवाप्नुयात् || ५७ ||

फलैर्धान्यैरर्चयेश्च प्रोक्तमार्गानुसारतः |
लक्षवर्तिप्रदीपैर्वा पूजयेत्त्रिपुराऽम्बिकाम् || ५८ ||

समर्थस्तत्र वर्त्तिभ्यां दीपानेव प्रकल्पयेत् |
दशकेन शतेनाऽपि सहस्त्रेणाऽपि वा तथा || ५९ ||

पञ्चाशद्दशसाहस्रैः सहस्रशतमेव वा |
एकैकञ्च घृताऽपूर्णमर्पयेदेकनामभिः || ६० ||

सहस्रनामभिर्देव्याः शतनामभिरेवबा |
दशाऽवर्तनकैर्वापि चैकावर्तनकेन वा || ६१ ||

तथा पञ्चशताऽवृत्त्या दीपं देव्यै समर्पयेत् |
अन्ते स्वर्णेन रौप्येण नवकं वर्त्तियुग्मकम् || ६२ ||

प्.८१०)

कृत्वा ताम्रमये दीपे घृतवर्तिसमूज्ज्वले |
निवेदयेत्तु कलशे पायसेन हुनेत्तथा || ६३ ||

श्रीसूक्तेनाऽभिषेकं वै कुर्याच्छ्रीचक्रनायके |
आवृत्तीनां लक्षकेन सहस्रेण शतेन वा || ६४ ||

स्वयं वा ब्राह्मणैर्वापि क्षिरैरिक्षुरसैर्घृतैः |
मधुभिर्वा फलरसैर्दधिभिर्वा सुगन्धिभिः || ६५ ||

तोयैस्तीर्थोद्भवैर्वापि राम पूर्वोक्तवर्त्मना |
अन्ते दशांऽशतो बन्हौ पायसेन हूनेत् क्रमात् || ६६ ||

प्रत्युऋचं श्रीसूक्तकस्य पूर्वत्तु समापयेत् |
रुद्राभिषेकतो वाऽपि महाफलमुदीरितम् || ६७ ||

एवं भार्गव ! सम्प्रोक्तं धनिनां शुभसाधनम् |
अधनैस्तु शरीरेण कर्तव्यं शुभसाधनम् || ६८ ||

समर्थस्तीर्थयात्रान्तु कृत्वा श्रेयः समावहेत् |
अथ वा देवतास्थाने परिचर्यां समाचरे तु || ६९ ||

उपास्तितत्परान् वाऽपि सेवेत् विगतस्पृहः |
अतिमूढस्य चैतावदेव कृत्यमुदीरितम् || ७० ||

मेधावी प्रजपात्पाठात् कथादीनां प्रवाचनात् |
देवताशास्त्रपठनात् पाठनाच्छ्रेय आप्नुयात् || ७१ ||

योग्येषु देवतोपास्तिशास्त्रं यः सम्यगीरयेत् |
स देहान्ते वैद्रुमे तु प्राकारे निवसेश्चिरम् || ७२ ||

प्.८११)

चित्राणि यो लिखेद्देव्याः प्रासादेषु सुभक्तितः |
निवसेद्वासन्तवप्रे चिरमानन्दिताऽन्तरः || ७३ ||

सम्मार्ज्य शीततोयैश्च सेचयेत् यश्च मन्दिरम् |
अभिर्षञ्चेत्तथा शीततोयैरपि सुवासितैः || ७४ ||

निवसेश्चान्द्रवप्रान्तः स सन्तापविवर्जितः |
यस्तु रात्रौ दीपिकाभिः प्रकाशयति मन्दिरम् || ७५ ||

निवसेत् सूर्यवप्रान्तः प्राप्य भोगान् यथेप्सितान् |
एवमत्र यथा यो यः सेवां कुर्यात्तु मन्दिरे || ७६ ||

स देहान्ते श्रीपुरे तु स्थानं प्राप्नोति तादृशम् |
उपासकेभ्यो दानानि कृत्वाऽपि स्थानमाप्नुयात् || ७७ ||

यः पुस्तकं देवताया दद्याद्योग्याय भक्तितः |
स सिद्धवप्रवस्तिं प्राप्नुयात् सुसुखावहाम् || ७८

यस्तु पूजोपकरणं प्रदद्यात् साधकोत्तमे |
स वसेद्दिक्पतीनां हि वप्रे सौख्यमवाप्नुयात् || ७९ ||

एवं यद्यत् प्रदद्याद्वै भक्त्योपासनसत्तमे |
तत्तत्तुल्यनिवसतिं प्राप्नुयान्नाऽत्र संशयः || ८० ||

अथ ते संप्रवक्ष्यामि दानानामुत्तमं परम् |
श्रीच्क्राजदानन्तु महाफलविधायकम् || ८१ ||

प्.८१२)

सुअर्वणि समभ्यर्च्य चक्रराजं यथाविधि |
पूजान्ते त्रिपुरापूजापरं विप्रं सुलक्षणम् || ८२ ||

सपत्नीकं समभ्यर्च्य विशेषद्रव्यसाधनैः |
वस्त्रैराभरणैः गन्धपुष्पादिभिः क्रमात् || ८३ ||

सपीठं सोपकरणं साधनद्रव्यसंयुतम् |
सामान्याऽर्घोदकं हस्ते विप्रस्य समवासृजेत् || ८४ ||

ततो विप्रस्तु तां पूजामुद्वासप्रमुखाञ्चरेत् |
भोजयेदावृतिमितान् ब्राह्मणान् सुविधानतःह् || ८५ ||

सुवासिनीर्भोजयेत्तु नित्याषोडशनामभिः |
यथाशक्त्या वाऽपि विप्रान् भोजयेत्तु प्रयत्नतः || ८६ ||

अथ वा भोजयेन्नित्यानामभिस्तु सुवासिनीः |
षोडश ब्रह्मणांश्चापि द्वादशाऽराध्य भोजयेत् || ८७ || 

एवं दद्याद्यस्तु दानं चक्रराजस्य भक्तितः | 
तस्य प्रीता महादेवी स्वसायुज्यं प्रयच्छति || ८८ ||

सर्वतीर्थेषु स स्नातः तेन सर्वं व्रतं कृतम् |
सर्वं दानं तेन दत्तं तेन यज्ञास्तथा कृताः || ८९ ||

तपस्तेन सुतप्तं वै पठिता निखिलागमाः |
त्रिपुराऽपि च तत्कर्मसकृशं नाऽस्ति वै फलम् || ९० ||

इति मत्वा स्वसायुज्यं तस्मै शीघ्र. प्रयच्छति |
यतः सर्वजगद्रूपप्रतिमं राम चक्रकम् || ९१ ||

प्.८१३)

प्ऽतस्तेन जगद्दत्तं न दत्तं किं कथं भवेत् |
यदि कामनया कुर्याद्यं यं काममभीप्सति || ९२ ||

तं तं प्राप्नोति सहसा मोक्षञ्चाऽन्ते समाप्नुयात् |
एवन्तु स्थावरं यन्त्रमग्रे हारसमन्वितम् || ९३ ||

महादानयुतञ्चाऽपि दद्याद्विप्राय यः पुमान् |
तस्य पुण्यमनन्तोऽपि न शक्तः कथने क्वचित् || ९४ ||

मूर्ति वापि नार्मदं वा शिवनाममथाऽपि वा |
शालिग्रामं कुण्डलिनीमेव दद्यात्तु भक्तितः || ९५ ||

श्रीपुरे तु चिरं स्थित्वा मुच्येद्देहाऽवसानके |
मन्दिरं चक्रराजादेर्जीर्णं कुर्यान्नवन्तु यः || ९६ ||

तत्पुण्यं स्याच्छतगुण नवमन्दिरनिर्मितेः |
पूजां वाऽपि चिरोच्छिन्नां प्रवर्तयति यः पुनः || ९७ ||

धनभूमिप्रदानेन तस्याऽपि शतधा फलम् |
सर्वगुह्यतमं भूयः शृणु वक्ष्यामि भार्गव ! || ९८ ||

यस्तु भक्तेषु योग्येषु सम्प्रदायं समादिशेत् |
धनमानाद्यपेक्षः सन् क्रमदीक्षादिरीतितः || ९९ ||

तस्याऽनन्तफलं राम ! कस्तद्वर्णयुतुं क्षमः |
यथेच्छं निवसेन्नाथमण्डलेऽन्ते विमुच्यते || १०० ||

प्.८१४)

यस्तु योग्यं सम्प्रदायं प्रार्थयन्तमुपासने |
कामान्मोहात् प्रमादाद्वा वैराग्याद्वा निषेधति || १०१ ||

यश्च द्रव्यादिलोभेनाऽनर्हे शास्त्रं प्रयोजयेत् |
तयोर्न विद्यते लोकः प्राप्स्यतो ह्यधमाङ्गतिम् || १०२ ||

तस्माद्यः सम्प्रदायं भक्तानां वैन निरूपयेत् |
विद्यालोभयुतो मौर्ख्यात् सोऽपि यात्यधमां गतिम् || १०३ ||

तस्मात् स्वशिष्यमन्यं वा युक्तं भक्तिसमन्वितम् |
सम्प्रदायं विजिज्ञासुं न निशिध्येत् कथञ्चन || १०४ ||

एतन्महाफलं राम नैतत्तुल्यन्तु किञ्चन |
अन्यद्दानमनात्माख्यमपि बन्धकरम् भवेत् || १०५ ||

एतदात्मप्रदानं वै यद्विद्याद्विद्यादाने विशेषतः |
विद्यालिखितदानेन चाऽपि तत्फलम् स्यादनन्तकम् || १०६ ||

यस्त्वशक्तो बुद्धिमान्द्याद्विद्यादाने विशेषतः |
विद्यालिखितदानेन चाऽपि तत्फलमाप्नुयात् || १०७ ||

एदमत्यन्तसंगुप्तं प्रीत्या तव निरुपितम् |
एवं महाफलप्राप्तिस्त्रिपुरोपासनाविधौ || १०८ || 

एष भार्गव ते प्रोक्तस्त्रिपुराया रहस्यके |
माहात्म्यवैभवो यस्य श्रवणाद्भक्तिमान् भवेत् || १०९ ||

प्.८१५)

देवर्षे ! संश्रुतं कश्चित् सावधानेन चेतसा |
एष माहात्म्यखण्डो वै त्रिपुराया रहस्यके || ११० ||

यः शृणोति स सर्वेभ्यः पापेभ्यः प्रविमुच्यते |
परमं साधनं ह्येतदात्मबन्धविमुक्तये || १११ ||

यतो भक्तिर्हि मोक्षस्य जनयित्रि निगद्यते |
सा माहात्मयश्रुतिमृते यतो न भवति क्वचित् || ११२ ||

तस्मात् पराख्यसौधस्य सोपानं प्रथमं ननु |
माहत्म्यश्रवणं लोके मोक्षद्वारमिदं स्मृतम् || ११३ ||

महिमानमसंश्रुत्य कथं भक्तिर्भवेदिह |
भक्या विना परं श्रेयः कथं स्याद्देवता परा || ११४ || 

मोक्षस्य साधनं सर्वं विना भक्या न किञ्चन |
यथा तरुण्याः सौन्दर्य विनसंसर्वथा तथा || ११५ ||

भुवं विना यथा बीजं नाङ्कुरं प्रतिरोहयेत् |
तथा भक्तिं विना ज्ञानं फलं न जनयेत् क्वचित् || ११६ ||

अभक्त्स्य न कर्मास्ति नोषास्तिर्नो विवेकिता |
तस्माद्भक्तिविहीनस्य न क्वचित् स्याद् धृतिः क्वचित् || ११७ ||

माहात्म्यसंश्रुतिस्तस्या मूलं यस्माश्च नारद ! |
तस्मादेतं संशृणुयात् खण्डं माहात्म्यसंज्ञितम् || ११८ ||

प्.८१६)

शृण्वतां पठताञ्चाऽपि महापापप्रणाशनम् |
पठितव्यं नित्यमेतदध्यायं श्लोकमेव वा || ११९ ||

प्रसादं त्रिपुराशक्तेर्वाञ्छता सर्वथा शुभम् |
एतदायुष्यजननं सौमङ्गल्यविवर्धनम् || १२० ||

अध्नो धन्वान् भूयादपुत्रा पुत्रिणी भवेत् |
यद्यत्समीहितं तत्तत्प्राप्यतेऽस्य हि संश्रुतेः || १२१ || 

विद्याप्रदं विलिखितं पूजितं प्रेप्सितप्रदम् |
विचारितं ज्ञानभक्तिवैराग्यादिप्रदं नृनाम् || १२२ ||

सर्वाऽगमाब्धिमथनाद्यद्भक्तयमृतमाप्यतु |
अमृताः शिवमुख्याः स्युः सा माता त्रिपुरैव हृईम् || १२३ ||

इति श्रीमदितिहासोत्तमे त्रिपुरारहस्ये माहात्म्यखण्डे 
उपासकमुख्यधर्मवर्णनं नामाऽशीतितमोऽध्यायः || ६६६९ ||

त्रिपुराम्बार्पितमस्तु |
ओंम् तत् सत् ||

समाप्तमिदं त्रिपुरारहस्ये माहात्म्यखण्डम् |


श्रीविद्यायै सादरानुरोधः 
जाग्रद्बोधसुधामयूखनिचयैराप्लाब्य सर्वादिशो यस्याः काऽपि 
कलाकलङ्करहिता षट्चक्रमाक्रामति |
दैन्यध्वान्तविदारणैकचतुरा वाचंपरां तन्वती सा नित्या भुवनेश्वरी 
विहरतां हंसीव मन्मानसे ||


त्रिपुरा-रहस्यकम्
देवानां त्रितयं हुतभुजां शक्तित्रयंत्रिस्वरा स्त्रैलिक्यं त्रिपदी 
त्रिपुष्करमथो त्रिब्रह्म वर्णास्रयः |
यत्किञ्चिञ्जगतित्रिधानियमितं वस्तुत्रिवर्गादिकं तत्सर्वं त्रिपुरेति नाम 
भगवत्यन्वेति ते तत्त्वतः ||
(लघ्वाचार्यकृतलघुस्तवः )


सिन्दूरारुणविग्रहांत्रिनयनां 
माणिक्यमौलिस्फुरत्तारानायकशेखरांस्मितमुखीमापीनवक्षोरुहाम् |
पाणिभ्यामलिपूर्णरत्नचषकं रक्तोत्पलंविभ्रतीं 
सौम्यांरत्नघटस्थरक्तचरणां ध्यायेत्परामम्बिकाम् ||


श्रीविद्याभावनम् 
ध्यायेत्पद्मासनस्थांविकसितवदनां पद्मपत्रायताक्षीं 
हेमामांपीतवस्त्रां करकलितलसद्धेमपद्मांवराङ्गीम् |
सर्वालङ्कारयुक्तां सततममयदांक्तिगम्यांभवानीं 
श्रीविद्यांशान्तमूर्त्तिसकलसुरनुतां सर्वसम्पत्प्रदात्रीम् ||


सलोमास्थिस्वैरं पललमपि मार्ञ्जारमसिते परं चोष्ट्रं मेषं 
नरमहिषयोश्छागमपि वा |
बलिं ते पूजायामपि वितरतां मर्त्यवसतां सतां सिद्धिः सर्वा 
प्रतिपदमपूर्वा प्रभवति |
(कर्पुरस्तवश्लोकः)



त्रिपुरासमर्चनम् 
आनन्दजन्म भवनं भवनं श्रुतीनां चैतन्यमात्रतनुमम्ब ! 
तवाऽश्रयामि |
ब्रह्मेशविष्णुभिरूपासितपादपद्मां सौभाग्यजन्मवसतिं त्रिपुरे ! 
यथावत् |


हृईंकारमाहात्म्यम् 

हृओं हृओमिति /प्रतिदिनं जपतां तवाख्यां किं नाम दुर्लभमिह  
त्रिपुराभिधाने |
मालाकिरीटमदवारणमाननीयांस्तान्सेवते मधुमता स्वयमेव लक्ष्मीः 
||



###########   END OF FILE  #######